Posted on 23 dec 2017

/ off

GRČKA – Atina – Akropolj i Agora

ATINA

Akropolj i antička Agora

U najstarije doba, još tokom praistorije, ljudi su prvi put naselili brdo u centru današnje Atine. Osim strateškog položaja koji je otežavao prilaz potencijalne neprijateljske vojske, uzvišenje je posedovalo nešto što druga nisu – izvor pijaće vode. Zbog ove povoljnosti koja osvajačima nije bila dovoljno znana, stanovnici vrha brda mogli su prilično dugo da odolevaju opsadama, ukoliko su prethodno uspeli da uskladište i dovoljno hrane. U V veku pre nove ere, nakon završetka Grčko-persijskih ratova, general Perikle naredio je podizanje Atine iz pepela, kada je nastali hramovi čiji su ostaci danas na UNESCO-voj listi svetske kulturne baštine.

U saradnji sa…

Turistička organizacija Atine i regije Atike

Tekst i fotografije deo su publikovane knjige „Umetnost putovanja 2“ (ISBN 978-86-82136-01-9) u izdanju Media Sfere, i zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, i fotografija, bez dozvole autora (Ivana Dukčević) i izdavača (Media Sfera: Gordana Radisavljević-Jočić).

Akropolj, hram Atine Nike © Ivana Dukčević

Pogled na luku Pirej, s Akropolja © Ivana Dukčević

Muzej Akropolja – originalne karijatide (njih 5 – šesta je u Britanskom muzeju, u Londonu) © Ivana Dukčević

Muzej Agore, antičke košnice © Ivana Dukčević

Akropolj, pogled na istok – Muzej Akropolja i ostaci najstarijeg teatra na svetu, Dionizijevog pozorišta © Ivana Dukčević

Akropolj, rimska Hadrijanova kapija i Hram Olimpijskog Zevsa © Ivana Dukčević

Prvi hramovi na Akropolju („acro“ / „polis“ – „gornji grad“) postojali su još u arhajskom periodu, nekoliko vekova pre današnjih, nastalih u klasičnom periodu (V vek pre nove ere) – na vrhuncu moći antičke Atine. Ostatke hramova, frizove i najstarije tipove grčkih statua (ženske „kore“ i muške „kurose„), na kojima su čak očuvani i tragovi boje, danas mogu da se vide na prvom nivou obližnjeg Muzeja Akropolja, otvorenog 2009. godine. Interesantno je da su antički Grci, pre nego što bi podigli nove, ostatke porušenih starih hramova uredno složene „sahranjivali“ nekoliko metara ispod nivoa zemlje, i tako olakšali posao današnjim arheolozima koji su ih prilično lako pronašli i obeležili.

Pogled na Akropolj, s Agore © Ivana Dukčević

Akropolj, pogled na najviše brdo Atine, Likavitos (Lycabettus, 277 m) © Ivana Dukčević

Novi muzej Akropolja, deo friza sa troglavim čudovištem Trifonom, deo je starog hrama Hekatompedon, preko stotinu godina starijeg od današnjeg Partenona © Ivana Dukčević

Današnji Akropolj čini kompleks veličanstvenih hramova – onih na Propilejima (Propylaea), monumentalnom ulazu u kompleks: Hram boginje Nike („pobednice“) i Pinakoteka (nekada mali muzej umetničkih dela), kao i čuveni hramovi na centralnom platou: Hram Atine Device (Athina Parthenos) – dorski Partenon (Parthenon) i nekoliko decenija mlađi jonski Erehtejon (Erechteum, Erechtheion). Svi oni sazidani su u V veku pre nove ere, od novca koji je kao pobednički lider grčkih državica u ratovima protiv Persijanaca, iz njihove zajedničke kase Atina prisvojila za sebe!

Nakon osnivanja Delskog saveza grčkih državica, ustanovljena je zajednička kasa u koju je nakon atinske pobede nad Persijancima svako od njih donirao deo novca kako bi se obnovila atinska flota u slučaju ponovnog persijskog napada. Međutim, državnik, vojskovođa i lider Atine u njeno zlatno doba nakon Grčko-persijskih ratova – Perikle, zaključio je da kasa Delskog saveza ponajviše pripada Atini, jer da nije bilo nje i njene vojske, čitava Grčka postala bi deo Persijskog carstva. Novac namenjen odbrani i za brodovlje, preko noći je postao sredstvo za obnovu razrušene Atine, gde se s podizanjem velelepnih zdanja i hramova nije štedelo. Iktinos i Kallikrates, napravili su arhitektonske nacrte i nadzirali gradnju, dok je Perikleov bliski prijatelj, vajar Fidija, osmislio reljefe i skulpture. Nakon nekog vremena, namere Atine postale su očigledne ostalim grčkim polisima, te je savez raskinut i započeo Peloponeski rat koji je Atina na kraju izgubila, od Sparte.

Jugozapadni prilaz Akropolju, među maslinjacima © Ivana Dukčević

Akropolj, monumentalna kapija – Propileji (i Pinakoteka, levo) © Ivana Dukčević

Masline na Akropolju © Ivana Dukčević

Akropolj, pogled na Propileje © Ivana Dukčević

Partenon, veličanstveni hram boginje Atine Device u dorskom stilu, najstariji je primer zlatnog preseka u arhitekturi (u matematici, zlatni presek nosi oznaku „phi“ ili „fi“ – grčki „φ“, prema skulptoru Fidiji za čijeg je vremena ušao u upotrebu) i najsavršeniji je starogrčki hram. Sagrađen u V veku pre nove ere, sa spoljnom kolonadom od 17 x 8 dorskih stubova čiji se delovi rekonstruišu već godinama (kako bi se ponovo smestili na pravo mesto), zajedno s ostatkom Akropolja deo je UNESCO-ve svetske kulturne bašine. Hram boginje Atine, sazidan je kao centralni gradski hram nakon nadmetanja boginje mudrosti Atine sa bogom Posejdonom oko toga ko će od njih dvoje postati zaštitnik grada. Posejdon je građanima Atine ponudio vodu (ali – morsku), a mudra Atina granu masline, te je nakon glasanja upravo ova boginja, rođena iz glave svog oca Zevsa, demokratski izabrana za njihovu zaštitnicu, i sam grad nazvan njenim imenom.

Prema zvaničnoj verziji, reč „karijatida“ potiče od mladih žena iz mesta Karijes (Karyes) u Lakoniji, koje su igrale u čast boginje Artemide. Međutim, jedna stara i istorijski nepotvrđena priča koja podseća na antičku telenovelu, sugeriše da naziv ovih statua u obličju stubova ima mnogo romantičnije poreklo. Kada su tokom osvajanja Male Azije (današnja Turska) antički Grci dospeli do državice Karije, iz osvojene zemlje u Atinu nisu poneli samo blaga koja su im kao osvajačima pripala. Zajedno sa njima, u Atinu su stizale i mlade žene iz Karije – za Grke onog vremena, najlepše žene na svetu kojima su se ženili. Karija se nalazila na mestu gde se danas prostire poluostrvo sa većim gradom Milasom, i gde je u Bodrumu – nekadašnjem Halikarnasu, nastao prvi velelepni mauzolej na svetu – na listi Sedam svetskih čuda antike. Jedna od legendi pripoveda da su se Karijatiđanke dovedene u Atinu zavetovale da Grcima neće rađati decu, jer bi se muški potomci – kao budući Grci, jednog dana mogli boriti protiv Karije. Njihova neprolazna lepota navodno je ovekovečena na Akropolju gde je jonski hram Erehtejon iz V veka pre nove ere ukrašen sa prvih šest „karijatida“ – stubova u ženskom obličju, ikada. I danas, širom sveta ovakvi stubovi nose isti naziv, na svim jezicima sveta – Meštrovićeva kolonada karijatida na ulazu u Narodni muzej u Beogradu, ili one u okviru Spomenika neznanom junaku na Avali.

Unutar Partenona, nekada se nalazila ogromna statua Atine urađena u hriz-elefantinskoj tehnici – u slonovači obloženoj zlatnim listićima (hrysos – zlato / elefas – slonovača), koja nalik mnogim skulpturama u ovoj skupocenoj tehnici, odavno više ne postoji.

Akropolj – veličanstveni Partenon, hram Atine Device © Ivana Dukčević

Muzej Akropolja, podmetači u kafeteriji sa tlocrtom Partenona © Ivana Dukčević

Akropolj, hram Erehtejon sa tremom karijatida © Ivana Dukčević

Muzej Akropolja © Ivana Dukčević

Na južnom obronku Akropolja nalaze se ostaci dva teatra – starorimski Herodov Odeon (iz II veka), još uvek u upotrebi za koncerte tokom letnjih večeri, i drugi – kraj jugoistočnih zidina Dionizijevo pozorište, najstariji teatar na svetu iz IV veka pre nove ere. Podignut u svrhu recitala i poetskih takmičenja koja su u antičkoj Atini postala popularna jer su bila finansijski potpomognuta od strane imućnih sponzora, dodatkom više osoba na sceni u recitalu nastao je dijalog iz kojeg je rođeno prvo pozorište.

Tokom IV veka pre nove ere, u Grčkoj su se razvile dve dramske forme, prvo tragedija, a zatim komedija. Nikada se nisu mešale, pa su i sami dramski pisci u startu odlučivali kojoj će se vrsti prikloniti. Eshil, Sofokle i Euripid modernim Evropljanima približili su tragične porodične priče o kraljeviću Edipu, Elektri i Klitemnestri, dok je komediograf Aristofan svojim često satiričnim komadima iz svakodnevnog života zabavljao i do suza zasmejavao drevne Atinjane.

Akropolj, pogled na brdo Filopapu i rimski teatar – Herodov Odeon © Ivana Dukčević

Akropolj, Dionizijevo pozorište (Theatre of Dionysus) – najstariji teatar na svetu, u podnožju © Ivana Dukčević

Jugozapadno, odmah pored Akropolja nalazi se zeleno brdo Filopapu. Naziv je dobilo prema spomeniku istoimenog antičkog azijskog princa, koji je Atinu u kojoj je živeo izuzetno zavoleo. Filopapu je i mesto prve antičke skupštine – eklesije, ali i zatvora u kojem je bio zatočen Sokrat, gde je i umro popivši otrov. S nekih delova brda Filopapu, pružaju se prelepi vidici na Akropolj.

Akropolj, brdo Filopapu i istoimeni antički spomenik © Ivana Dukčević

Ukoliko sa Akropolja krenete put obližnje atinske Agore, nekadašnjeg centra antičke Atine, hodaćete zemljanim Panatinskim putem („Sve-atinski put“ – Panathenaic Way) kojim su u suprotnom smeru, ka vrhu hramova na Akropolju u starom veku pohodile religiozne procesije. U dolini, u severozapadnom podnožju brda bile su smeštene radnje i tržni centri na sprat, s luksuznijom robom (stoa), zdanje suda, zatvor, veće staraca, kovnica novca, česme sa pijaćom vodom i otvorena pijaca. Seosko stanovništvo iz okoline Atine, na pijaci je osim voća i povrća prodavalo vino, maslinovo ulje (koje je služilo kao gorivo za antičke keramičke lampe), i meso koje je ostajalo hladno neko vreme jer je za kupce bilo izlagano na mermernim pločama, sir i mlečne proizvode, ali i brzu hranu za prodavce koji su čitav dan provodili na pijaci.

Na Agori, jedini očuvan nalazi se veliki dorski Hram boga Hefesta – Tezejon (hram zaštitnika kovača i trgovaca). Iako kovnice novca, suda, zatvora i drugih starogrčkih javnih zgrada više nema, potpuno je rekonstruisana Atalosova stoa, jedan od nekoliko antičkih tržnih centara Agore (pergamonski kralj Attalos II, u II veku pre nove ere, osnovao je današnju Antaliju u Turskoj i nazvao grad po sebi). Unutar stoe, umesto radnji u prizemnom delu danas se nalazi Muzej Agore – zbirka onog što je na Agori pronađeno, uključujući i jednu od najstarijih „glasačkih kutija“ kolevke demokratije, kockice za igranje društvenih igara, antičku keramičku dečiju nošu, urne umrlih, novčiće i ostrake – parčiće polomljene grnčarije u koje se urezivalo ime osobe koju je glasanjem trebalo proterati iz Atine, najčešće na nekoliko godina, što je u antičkom periodu bio čest vid političke kazne.

Muzej Agore (Atalosova Stoa), ostrake – parčići polomljene grnčarije, sa urezanim imenima ljudi koje treba proterati iz Atine, među kojim su i mnoga poznata imena (Temistokle, Aristid, itd) © Ivana Dukčević

Muzej Agore (Atalosova Stoa), jedna od glasačkih opcija antičke Atine – metalni diskovi sa ispupčenim, punim i šupljim delovima, za glasanje „ZA“ (puni) i „PROTIV“ (šuplji). Postavljanjem palca preko ispupčenja, pre ubacivanja u kutiju, glasanje je ostajalo tajno © Ivana Dukčević

Muzej Agore – Atalosova Stoa, oslikana antička dečija noša, sa modernom fotografijom deteta koje su 1960-tih stavili u nošu da bi prikazali kako se koristila © Ivana Dukčević

Partenon

Grčka Atina Akropolj, Grčka Atina Akropolj, Grčka Atina Akropolj, Grčka Atina Akropolj, Grčka Atina Akropolj, Grčka Atina Akropolj

Atina, Muzeji