.
.
.
.
.
.
.
Šanliurfa (Urfa)
.
– grad bazara i biblijskih legendi –
.
.
.
.
Volim prostranstva centralne i istočne Turske. Putovanje širokim turskim drumovima i pogled na predele – zelene žitne ravnice i visoke, beživotne sivkaste planine kojima se ne vidi kraj. Gola brda sa udaljenim stadima nalik tačkicama, nepregledne plantaže pistaća, badema i maslina, i planine, ponekad uspavane vulkane, sa snežnim kapama na vrhovima koji ni leti ne prestaju da se bele. Pejzaži istočne i jugoistočne Turske na beskrajnoj anadolskoj visoravni visine između 500 metara na zapadu i do 2200 metara na krajnjem istoku, najpribližniji su predstavi bezvremenih predela grandiozne Azije, najbliži Evropi. Na jugoistoku Turske, nadomak granice sa Sirijom, nalazi se jedan od najstarijih kontinuirano naseljenih gradova planete, Šanliurfa (Şanlıurfa), do nedavno samo – Urfa. Prefiks „şanlı“ („slavna“) dobila je 1984. godine, kada je odlučeno da se u nazivu grada obeleži njena slavna bliska prošlost, odolevanje pokušaju francuske okupacije čitave ove oblasti, nakon Prvog svetskog rata. Turska je ovaj rat završila kao gubitnik, te su velike sile odlučile da je podele između sebe, na taj način prekršivši obećani dogovor sa Arapima (Sykes-Picot Agreement – Sajks-Pikotov tajni sporazum između Francuske i Velike Britanije). U ovoj podeli, Francuskoj su osim Sirije i Libana „pripali“ severni deo Iraka i jugoistočna Turska (u ovaj sporazum trebalo je da uđu i Rusija i Italija). Posle žestokih borbi, Turci su Francuze proterali sa ovih teritorija.
Šanliurfa, Balıklı Göl – jezero sa svetim ribama
.
.
.
.
.Šanliurfa, april 2018, na vrhu nekadašnje jermenske, potom krstaške crkve, a danas Firfirli džamije © Ivana Dukčević
.
.
.
.
.
 |
| Šanliurfa, april 2018 / molitva u ženskom delu pećine, u kojoj je po predanju rođen i živeo prorok Avram (Abraham, tj. Ibrahim) © Lela Milosavljević |
.
..
.
.
.
Šanliurfa, Muzej mozaika helenističke vile „Heliplibahče“ – Amazonka © Ivana Dukčević
Šanliurfa, devojčice u školskoj poseti svetom jezeru Balıklı Göl, maj 2019 © Ivana Dukčević
.
.
.
.
.
 |
| Šanliurfa, maj 2019, na vrhu nekadašnje jermenske, potom krstaške crkve, a danas Firfirli džamije |
.
.
.
.
.
.
Tekst i fotografije deo su publikovane knjige „Umetnost putovanja“ (ISBN 978-86-7963-499-3) u izdanju Samizdata B92, i knjige-vodiča o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), i zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, i fotografija, bez dozvole autora (Ivana Dukčević) i izdavačke kuće (za Samizdat B92 – Veran Matić).
Šanliurfa, oktobar 2020 – dvorišni deo nekadašnjeg monaškog konaka jermenske, a zatim krstaške crkve, danas butik-hotel Elçi Konaği Butik Otel, o kojem sam pisala i u knjizi „Umetnost putovanja“ © Ivana Dukčević
.
.
.
.
 |
| Šanliurfa, Arheološki muzej: replike stela iz 17 km udaljenog najstarijeg hrama na svetu – Göbeklitepe © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
 |
| Šanliurfa, Muzej mozaika (antičke vile) © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
 |
| Šanliurfa, s vrha nekadašnje jermenske, potom krstaške crkve, a danas džamije, vidi se dvorišni deo predivne starinske kuće, danas Elçi Konaği Butik Otel sa kojom crkvu-džamiju povezuje tunel u pozemlju © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
|
|
| Šanliurfa, Balıklı Göl – jezero sa svetim ribama © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
Šanliurfa, bazar © Ivana Dukčević
.
.
.
.
.
 |
| Šanliurfa, stari deo grada Šanliurfe © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
U saradnji sa…
.
Turkish Airlines © Ivana Dukčević
.
.
.
.
.
.
Zahvaljujem svima koji su pomogli prvo istraživačko putovanje na jugoistok Turske u proleće 2018: bajkovitim etno-hotelima Anadolu Evleri u Gaziantepu, Elçi Konağı Butik Otel u Šanliurfi i #KaradutPansiyon na planini Nemrut (Nemrut Dağı), kao i predstavništvu aviokompanije Turkish Airlines u Beogradu, sponzorima samostalno osmišljenog i organizovanog putovanja.
.
.
.
.
 |
| Šanliurfa, uličice starog dela grada © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, džamija Halil-ür Rahman Camii, pogled na stari grad iz kafeterije, na putu ka vrhu tvrđave © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, pogled na stari deo grada s tvrđave © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
Bivša Urfa, nekako se od pamtiveka uvek nalazila na istorijskom raskršću; još od biblijskog, asirskog kralja Nimruda i njegovog sukoba sa prorokom Avramom (Abraham, muslim. Ibrahim – Stari zavet) koji nije hteo da vladara prizna za božanstvo ostavši veran svom jedinom Bogu. Pre toga, astrološko proročanstvo proreklo je Nimrudu da će u Urfi uskoro biti rođen prorok koji će prekinuti idolopoklonstvo i propovedati verovanje u jednog Boga. Nalik mnogo kasnijoj priči o Hristu u Novom zavetu, Nimrud je naredio da se svi novorođeni dečaci ubiju, a Avramova majka potražila spas u pećini ispod tvrđave gde se prorok rodio i prema predanju, u skrivanju i molitvi proveo narednih 15 godina. Kada se kao mladić suprotstavio Nimrudu i porušio idole u koje je ovaj verovao, ljutiti kralj naredio je da se napravi najveća lomača na svetu i vezani Avram postavi na nju. Međutim, kada je vatra zapaljena Bog se pojavio i sa neba poslao kovitlac koji je izbavio Avrama – vatru pretvorio u vodu, a granje u ribe. I danas, na tom mestu stoji Riblje jezero sa svetim ribama (Balıklıgöl ili Balıklı Göl), koje turisti hrane. Staro predanje još uvek je živo – prema njemu, onaj ko ubije ribu iz jezera oslepeće. Kraj izduženog jezera nalazi se kompleks medrese sa džamijom Rızvaniye Vakfı Camii ve Medrese.
 |
| Šanliurfa, Balıklı Göl – jezero sa svetim ribama © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, bazar Gümrük Hanı – Kazaz pazarı © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Arheološki muzej – vizuelna prezentacija predanja o proroku Avramu (muslim. Ibrahim) za školsku decu u poseti muzeju © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, s vrha tvrđave vidi se brdo sa starim delom grada © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, devojčica iz susedstva 🙂 © Ivana Dukčević |
.
.
Na mestu gde je rođen Avram, u istočnom delu Golbaši parka (Gölbaşı Park) danas se nalazi džamija Halil-ür Rahman Camii, sazidana na mestu nekadašnje crkve, pre toga sinagoge, delom usečena u kosinu brda sa tvrđavom. Ulazi u pećinu razdvojeni su prema polovima – za žene i za muškarce, i vode iz dvorišta džamije. Hrišćanski sveci i proroci poštuju se i u islamu, te se u pećini lokalci mole Avramu čitajući delove Kurana. Veliki broj vernika posećuje ovo mesto tražeći od proroka blagoslov pre odlaska na hadžiluk, u Meku. Deo Avramove pećine (Mevlid-il Halil Mağarası) osvetljen je i zastakljen zelenim staklom – bojom islama. U poseti pećini, strankinja sa hidžabom obaveznim pri ulasku na sveto mesto zainteresovala je porodicu u molitvi – majku sa tri devojčice, koje su poželele da se zajedno slikamo. Želja je bila obostrana. Između žena koje se mole na tepihu, povremeno prođe čistačica sa modernim usisivačem i pomalo ih rastera što ove bez protesta prihvataju.
Nedaleko od pećine, u parku se nalazi još jedno manje, Zelihino jezero (Ayn-i Zeliha) nastalo od suza Nimrodove ćerke koja je videvši sukob između svog oca i proroka, i kako je Bog spasao Avrama, stala na njegovu stranu, priznala jednog Boga i otac je zbog toga kaznio spalivši je na lomači. Zelihino jezero danas je okruženo restoranima sa drvenim stolovima i sedeljkama. Na strmoj litici brda, počinje put koji vodi uzbrdo ka vremešnoj tvrđavi za koju se pouzdano i ne zna kada je prvi put sazidana (zapadni deo tvrđave sa ostacima iz antičkog perioda, zatvoren je za posetioce zbog renoviranja, do daljeg, dok se na istočni može popeti do kafea, sa panoramskim pogledom na grad). Utvrđenje u kojem se mogu pronađi ostaci iz antičkog, vizantijskog, krstaškog i osmanlijskog perioda činilo je bitan deo istorije ovog kraja, a lokalci ga još nazivaju i „Nimrudova propovedaonica“- Nimrud Kürsesi. Neki veruju da je Urfa u stvari pravi Ur (Urhay), drevni mesopotamski grad Haldejaca i tvrde da je prema predanju Bog upravo sa ovog mesta pozvao Avrama da napusti Ur i krene u Obećanu zemlju, rekavši mu da će blagosloviti sve koji ga budu sledili i prokleti one koji budu protiv njega. Ono što se pouzdano zna je da je ime Urfe u doba Krstaških ratova bilo Edessa. Tako su je naime prozvali ratnici iz zapadne Evrope kada su nakon Prvog krstaškog rata na kratko ovde uspostavili prvu krstašku državu, pre nego što je pala u ruke Zengija, atabega Mosula i Alepa, sredinom XII veka. Grofovi Boldvin II i Žoselin ovde su tavorili u zarobljeništvu posle Bitke kod Harana 1104, a zatim i 1122. i 1225. godine.
.
.
.
.
.
 |
| Šanliurfa, kroz prolaz u džamiji ulazi se u pećinu proroka Avrama © Ivana Dukčević |
.
.
U dvorištu džamije Rızvaniye Vakfı Camii, mole se pripadnici arapske manjine © Ivana Dukčević
.
.
 |
| Šanliurfa, molitvu u pećini proroka Avrama ponekad prekine rad usisivača © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, porodična molitva u pećini proroka Avrama © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Zelihino jezero (Ayn-i Zeliha) © Ivana Dukčević |
.
.
Turska, anadolska sorta bele karaman ovce – Akkaraman, od onih u Evropi razlikuje se osim po veličini i po debelom podvijenom repu koji sadrži značajnu količinu sala. Povelika „ovčica“ – lepo vaspitani kućni ljubimac porodice (na slici iza, desno), tokom porodične šetnje Golbaši parkom pratila ih je bez povoca i – nalik kučencetu, odazivala se na sve komande i igrala sa devojčicom, a bila je spremna i da pozira za fotografiju 🙂 © Sonja Veljanovski
.
.
.
.
.
Na ovim prostorima – u delu severozapadne Mesopotamije ljudi su prvi put zastali i prestali da se sele, trajno se nastanili i zasadili prva žitna polja, ikada. Kasnije, osim drevnih Asiraca ove prostore su naselili Grci, Rimljani, Arapi, a zatim Turci i Kurdi, što je dovelo do svojevrsnog sudara i preplitanja civilizacija, i rezultiralo nekim od najlepših kulturnih zaostavština u ovom delu planete.
.
Zbog blizine arapskih zemalja (Sirije), u ovom delu Turske u širokoj upotrebi je Turcima manje omiljena crna kafa. Ipak, osim standardne ovde se pije i „kafa menengič“ – Kahve menengiç kojoj se prilikom mlevenja dodaje bobičasti, modro plavi plod žbunaste biljke smrdljike (Pistacia terebinthus – vrsta divljeg pistaća koja raste na obalama Mediterana), gorkog ukusa. Ova kafa pri vrhu se beli i nalik je boji bele kafe, i nama nije bila naročito prijatnog ukusa. Kahve dibek, druga je vrsta lokalne arapske (turske) kafe kojoj se prilikom mlevenja dodaje 7 sušenih začinskih biljaka.
.
.
.
.
.
 |
| Šanliurfa, crkveni toranj drevne crkve – danas minaret džamije © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Arapi su oduvek činili veliki deo stanovništva ovog dela Turske, zbog blizine granice sa Sirijom (oko 50 km) © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, kafa „menengič“ s dodatkom smrdljike, vrste divljeg pistaća © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, sa muzejskog platoa vidi se tvrđava sa dva antička stuba („Nimrodova propovedaonica“) © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
Na brdu nasuprot tvrđave, smestio se najveći deo starog grada. U jednoj od većih ulica odseli smo u Elçi Konağı Butik Otel (Yeni Yol Mahallesi 1306. Sokak No:6 /info@elcikonagi.com), bajkovitoj tradicionalnoj kući sa božanstvenim unutrašnjim dvorištem koja je do pre stotinak godina pripadala jermenskoj porodici. Deo kuće naslanja se na veliku, kamenu jermensku crkvu – sada džamiju, za koju se misli da je sa kućom nekada činila celinu jer su povezane (danas neprohodnim) podrumom, i pretpostavlja se da je nekad davno pripadala crkvi kao pomoćna zgrada za sveštenstvo. Crkvu čiji najstariji delovi datiraju iz VI veka, kasnije su – u XI i XII veku, u evropskom srednjovekovnom maniru novog gotskog stila obnovili Krstaši i dali joj naziv Crkva 12 apostola, a zatim je relativno kasno – 1956. postala Firfirli džamija (Fırfırlı Camii – „džamija šapata“, zbog zvuka vetra koji je strujao džamijom).
.
Bogomolja je proglašena objektom od kulturno-istorijskog značaja i obnovljena u julu 2018. kako bi joj se vratio pređašnji izgled, iako niko sa sigurnošću nije umeo da kaže kako je prvobitna uopšte izgledala. U vreme naše prve posete Šanliurfi – u proleće 2018, bila je u skelama. Gospodin Mustafa Hakan Ratsgeldi, vlasnik hotela u tradicionalnoj kući gde smo odseli poveo nas je u obilazak radova na crkvi jer je poznavao mladu ženu – arhitektu, nadzornicu na gradilištu. Osim unutrašnjosti, uzanim stepeništem unutar građevine popeli smo se i na sam vrh crkve, i odatle tokom zalaska sunca posmatrali panoramu i krovove stare Urfe. Čuvši da sam po struci umetnica, simpatična mlada žena pitala me je za savet u vezi sa time kako su pravoslavne jermenske crkve starog veka izgledale, jer se neki delovi koji danas postoje ne uklapaju u istorijsko, arhitektonsko nasleđe. U pitanju su dva isturena spoljna prizemna dela u zadnjem delu crkve, koji su najverovatnije pridodati kasnije – u srednjem veku. Prema mišljenju moje koleginice Ljudmile Đukić, istoričarke umetnosti, ovi dodaci u stilu srednjovekovnih zamkova, krstašima – monaškim redovima vitezova ratnika možda su služili kao osmatračnice tj. izlazi za evakuaciju u slučaju napada, kada su na mestu današnje Šanliurfe osnovali prvu krstašku državicu Edesu (Edessa). Nakon renoviranja, crkva je u julu 2018. nastavila svoj život kao aktivna džamija.
.
U ovom delu sveta gde su se vekovima preplitali narodi, vere i različite kulture, miks koji je vremenom nastajao ne liči ni na jedan posebni, a standardni i prepoznatljivi kanoni ovde ne važe. Pre podizanja prve crkve, i antički Rimljani ovde su ostavili traga – po povratku u tradicionalni hotel, gospodin Mustafa nas je odveo u podrum i pokazao nam ostatke originalnih rimskih mozaika na kojima se naziru krošnje grana u proleće, sa pticama.
.
.
.
.
.
.
 |
| Šanliurfa, prema istorijskim zapisima nekada parohijski dom obližnje jermenske crkve, a danas božanstveni Elçi Konaği Butik Otel © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Elçi Konaği Butik Otel © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, turski doručak (Elçi Konaği Butik Otel) © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, unutrašnje dvorište Elçi Konaği Butik Otel © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Elçi Konaği Butik Otel |
.
.
 |
| Šanliurfa, gospodin Mustafa, vlasnik hotela, pokazuje ostatke rimskog mozaika otkrivenog u podrumu (pre crkve, u antičko vreme ovaj kompleks verovatno je bio deo rimske bazilike) © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Elçi Konaği Butik Otel (sa jermenskom crkvom, danas džamijom, u pozadini) © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
Ukoliko ste odlučili da posetite Šanliurfu, ovaj hotel u mirnom delu centra starog grada predstavlja odličan izbor. Osim okruženja starinske kuće u istočnjačkom stilu, i same sobe uređene su u istom maniru, prostrane, sa rezbarenim drvenim ormanima iz prohujalih vremena, ćilimima, ali i a/c, TV-om i odličnim Wi-Fi dometom. Kupatilo je minijaturno, gotovo montažno jer je kao i u drugim starinskim zdanjima dodatno ugrađeno. Osim toaleta i umivaonika, u kupatilu postoji i tuš kabina, kao i fen. Noćenje sa doručkom podrazumeva turski doručak – švedski sto sa raznim vrstama džemova (na pr. od ruže), med, salate – paradajz i krastavac, nekoliko vrsta sireva i maslina, jaja, jogurt), uz obavezni crni čaj.
.
.
.
.
.
.
 |
| Šanliurfa, nekadašnji zvonik jermenske/krstaške crkve koja se naslanja na Elçi Konaği Butik Otel © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, jermenska – kasnije krstaška crkva, i na kraju džamija (za vreme restauracije, 2018) © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, jermenska crkva sa elementima koje su kasnije dodali krstaši i orijentalnim detaljima od strane Turaka © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, dvorište Elçi Konaği Butik Otel, i crkva-džamija u pozadini © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Istočno od brda na kojem se nalazi stari deo grada, u ulici Divan Yolu Caddesi u dvorišnom delu smestila se „Velika džamija“ – Ulu Camii sazidana na mestu Crkve Svetog Stefana iz VI veka. Seldžučka džamija osnivača dinastije Zengida (XII vek) vidljiva je i iz daleka zbog svog neobičnog osmougaonog minareta – nekadašnjeg crkvenog zvonika koji je danas Sat kula. Između tvrđave i ovog dela grada smestio se stari bazar Gümrük Hanı sa bedestenom (Kazaz pazarı) gde možete videti starije stanovnike Urfe kako ispijajući crni čaj iz malih čašica u obliku lale igraju karte, domine i popularnu tursku društvenu igru Okey. Bazar je izgrađen za vreme sultana Sulejmana I Veličanstvenog.
.
Bilo je već kasno popodne, kada smo krenuli u obilazak urfanskog bazara, gde smo ručali. Jugoistiočni deo Turske poznat je širom zemlje po jedinstvenoj kuhinji. Iako je Gaziantep nezvanična prestonica kulinarstva, i u Šanliurfi možete probati mnoga jela – uglavnom začinjena i ljuta. Iseckani komadi džigerice, piletine ili jagnjetine na tankom hlebu, posuti su između ostalog i mlevenom ljutom papričicom, kao i lahmadžun (lahmacun) – nalik turskoj pici (pide), sa mlevenim mesom i začinima. Čak su i manti (mantı) – „turske raviole“ sa belim lukom, jogurtom i alevom paprikom u urfanskoj verziji posute njenom ljutom verzijom. Za dezert, u Turskoj nikad ne propuštam mućeni sladoled od salepa – salep dondurma, koji se spravlja od delova lukovice divlje orhideje i prodaje skoro svuda u Turskoj ali potiče iz ovih krajeva, sa granice sa Sirijom. Salep dondurma pravi se u nekoliko ukusa, najčešće od vanile, čokolade i pistaća. Kraj frižidera sa mućenim sladoledom, u kioscima prodavci nude grickalice za uz put – očišćene orahe koji su veći i krepkiji od onih na našim pijacama, kestenje, kuvani kukuruz, ali i mladi badem koji se u ovom delu Turske tokom proleća jede sa još zelenom, mekanom i neformiranom ljuskom. Zbog blizine Sirije, na jugoistoku Turske u širokoj upotrebi je Turcima inače manje omiljena crna kafa koja je u stvari i potekla sa Arabijskog polustrva. Osim standardne, u ovom delu zemlje popularna je i kafa menengič kojoj se prilikom mlevenja dodaje bobičasti, modro plavi plod žbunaste biljke smrdljike, vrste divljeg pistaća gorkog ukusa koji raste na obalama Mediterana. Kafa menengič pri vrhu se beli, nalik boji bele kafe.
.
.
.
.
 |
| Šanliurfa, bazar – Gümrük Hanı – Kazaz pazarı © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, bazar – sušene paprike, paradajz i patlidžani © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, bazar © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, bazar – Gümrük Hanı, Kazaz pazarı – lokalci igraju čuvenu tursku društvenu igru Okey © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Šanliurfa, jedno od mnogobrojnih jela sa mlevenim jagnjećim mesom i prilogom, koje se u Urfi pretežno pravi ljuto i začinjeno © Ivana Dukčević
.
.
.
.
Šanliurfa, punjeni kolaćići mogu biti slani ili slatki © Ivana Dukčević
.
.
.
.
Iako ne spada u najpoznatija mesta posete gradu, u predgrađu Šanliurfe u dvorištu Ejupove džamije (Eyyübiye Camii) nalazi se ulaz u podzemnu prostoriju – pećinu u kojoj je prema Starom zavetu osim Avrama boravio još jedan prorok Jov (na turskom Ejub: Eyyüp). Prema predanju, Jov je bio imućan, ali pošten i pobožan čovek zbog čega ga je prezreo Đavo, a Bog ga iskušao uzevši mu prvo bogatstvo, pa zdravlje i na kraju porodicu, kako bi ga primorao da preispita svoju veru. Jov se međutim ni tada nije odrekao Boga, već se povukao u ovu pećinu u kojoj je proveo sedam godina. Navodno je bolest kojom je Bog oboleo Jova bila lepra, usko povezana sa nazivom ovog kraja Urfe koji u slobodnom prevodu glasi „Kraj loših ljudi“. Naš domaćin, gospodin Mustafa ispričao nam je da je na ovim prostorima u starom veku mnogo ljudi bolovalo od lepre, i da je ovaj deo grada u antičko vreme bio karantin za obolele zbog čega je dobio ovakav naziv. Na kraju, poučna priča iz Starog zaveta završava srećno. Pošto se uverio u njegovu vernost, Bog je Jovu nakon sedam godina vratio sve – zdravlje, porodicu i novac. Lekoviti izvor koji je stvorio da Jova ozdravi smatra se svetim, te osim što posećuju Jovovu pećinu današnji vernici ispijaju vodu sa izvora nadajući se da će im doneti ozdravljenje i – Jovovo strpljenje.
.
.
.
.
.
 |
| Šanliurfa, Džamija Eyyübiye i ulaz u pećinu proroka Jova (na tur. Eyyüp) © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Džamija Eyyübiye i ulaz u pećinu proroka Jova © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
U samom centru stare Šanliurfe, zapadno od brda sa starim delom grada i oko 10 minuta pešice od jezera Balıklı Göl, nalazi se veliki plato na kojem su 2010-tih podignuta su dva izuzetna nova muzeja – Muzej mozaika Heliplibahče (Haleplibahçe Mosaic Museum) i Arheološki muzej Šanliurfe (Sanliurfa Archaeology Museum – Şanlıurfa Muzesi) .
.
U Arheološkom muzeju Šanliurfe otvorenom 2015, u prostoru na nekoliko nivoa videli smo neke od najfascinantnijih i istorijski najvrednijih predmeta pronađenih na ovim prostorima – području regiona Šanliurfe i obalama Eufrata, od praistorije, preko Mesopotamije (Asirija, Hetiti, Vavilonci), Grčke, Rima, sve do osmanskog perioda. Osim kamenih stela Nabonidusa, veoma nalik najstarijem ikada pronađenom – Hamurabijevom zakoniku (iz Suse – Suze, u Persiji – Iranu), glinenih pločica sa Epom o Gilgamešu, pravnim ugovorima, zapisima o astrologiji ili o na primer načinu spravljanja leka protiv nesanice i bolova u grudima, vrhunac postavke čine veliki, nekoliko tona teški kameni blokovi u obliku slova „T“ sa neolitskog arheološkog nalazišta Göbeklitepe – najstarijeg hrama na svetu, podignutog pre oko jedanaest hiljada godina. Za jednu kamenu ploču tvrdi se da predstavlja najstariji prikaz porođaja, a za neke blokove oblika slova „T“ da su figure tadašnjih lovaca, sa opasačem kao delom odeće. U zasebnom delu jedne od prostorija posebni reflektori osvetljavaju Čoveka iz Urfe – najstariju pronađenu statuu čoveka u prirodnoj veličini. Eksponati su dopunjeni prikazima načina stanovanja, podizanja kuća i ishrane ljudi u praistoriji, način na koji su lovili i koje životinje su tada živele na području severozapadne Mesopotamije.
.
.
.
.
 |
| Šanliurfa, plato sa dva sjajna nova muzeja © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Arheološki muzej © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Arheološki muzej (prikazi životinja iz obližnjeg nalazišta Göbeklitepe – najstarijeg hrama na svetu) © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Arheološki muzej © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Arheološki muzej – najstarija skulptura čoveka u prirodnoj veličini ikada pronađena © Ivana Dukčević |
.
.
.
|
| Šanliurfa, Arheološki muzej – kopije par tona teških stela sa nalazišta Göbeklitepe – najstarijeg hrama na svetu (podignut pre oko 11.500 godina) © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Arheološki muzej – najstariji prikaz porođaja, sa nalazišta Göbeklitepe © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Arheološki muzej – glinena pločica ispisana klinastim pismom: recept za bolove u grudima © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Arheološki muzej – stele veoma nalik Hamurabijevom zakoniku iz Suse (Suze), Irana © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Arheološki muzej – akadski kralj Sargon II, VIII vek p. n. e © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Arheološki muzej – period helenizma: Amor i Psiha © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
Sa druge strane platoa, nalazi se kupola Muzeja mozaika Heliplibahče – velike antičke, helenističke vile otkrivene 2006. godine nadomak centra moderne Urfe (nedaleko od muzeja pronađeni su ostaci rimskih termi). Muzej površine 6 km2, natkriven je modernom, sfernom krovnom konstrukcijom ispod koje se nalaze odlično očuvani mozaici na mestu na kojem su pronađeni, između kojih možete prošetati stazama pokrivenim specijalnim debelim staklom. Mozaici čine površinu od čak 1,5 km2 i potiču iz kasnog grčkog, helenističkog perioda (II vek pre naše ere). Neki od najpoznatijih su: mozaik Orfeja, mozaik Ahila (kojeg kao bebu majka drži za petu dok ga potapa u Reku besmrtnosti), mozaik boginje zaštitnice graditeljstva, mozaik Amazonke na konju, itd. Određen broj mozaika čine geometrijski motivi.
.
.
.
 |
| Šanliurfa, Muzej mozaika © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Muzej mozaika © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, Muzej mozaika © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
U okolini…
.
.
Oko 17 km severoistočno od Šanliurfe nalazi se arheološko nalazište Göbeklitepe (ili Göbekli Tepe) – najstariji ikada pronađeni hram na svetu, koje je nakon obimnih radova i postavljanja krova ponovo otvoreno u februaru 2018. Kada smo lokalitet posetili prvi put (april 2018), Turci su žurili sa radovima, jer osim što su sa otvaranjem kasnili skoro godinu dana, na nalazištu su u julu 2018. očekivali inspekciju UNESCO-a opravdano se nadajući da će najstariji ljudski hram na svetu uskoro dospeti na listu UNESCO-ve svetske kulturne baštine – što se i ostvarilo.
.
Oko 45 km južno od Šanliurfe nalazi se Harran, selo drevnog načina građenja kuća od pečenog blata u obliku košnica, od kojih su neke postojeće stare i 200 godina. U jednom delu sela Haran nalaze se najstariji arheološki ostaci univerziteta na svetu – arapskog iz IX veka.
.
.
.
.
 |
| Arheološko nalazište Göbeklitepe – najstariji hram na svetu © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Harran © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, pogled na Gölbaşi Park i džamiju Halil-ür Rahman Camii, sa tvrđave © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Šanliurfa, na tvrđavi |
.
.
.
.
.
Kako stići…
.
Iz Beograda (Zagreba ili Sarajeva), do Istanbula svakodnevno leti turska državna aviokompanija Turkish Airlines. Od Istanbula, jednom do dva puta dnevno Turkish Airlines ima letove do Šanliurfe. Geografski gledano, u pravcu istok – zapad Šanliurfa se nalazi između turistički poznatih gradova Mardina (190 km, oko 2,5 – 3 sata) i Gaziantepa (Antepa, 150 km, oko 2 – 2,5 sata). Sa autobuske stanice (na turskom: Otogar) u Šanliurfi, u zavisnosti od kompanije koja vozi (ima ih nekoliko, i sve su u privatnom vlasništvu), autobuska karta u jednom smeru za Mardin ili Gaziantep košta oko 5 – 6 evra. Većina turskih autobusa je novije proizvodnje i prilično su čisti. Na sedištu ispred svakog putnika nalazi se ekran na kojem može da se prati određen broj TV programa (sa slušalicama za jednokratnu upotrebu), a u toku vožnje kondukter će putnike ponuditi sokom, kafom, čajem i upakovanim kolačićima (usluga ulazi u cenu karte).
.
.
.
.
 |
| Posluženje u međugradskom autobusu: Mardin – Šanliurfa © Ivana Dukčević |
 |
| Ekran sa TV kanalima i posluženje, u međugradskom autobusu: Mardin – Šanliurfa © Ivana Dukčević |
.
.
Šta pazariti…
.
Začine i mlevene pistaće; sušeni paradajz, papriku i patlidžan; ratluk i baklavu; različite vrste mlevene kafe; mladi badem u proleće (sa zelenom ljuskom); suvenir-magnet iz jednog od dva urfanska muzeja; zlatni nakit u obradi često nalik srebrnom nakitu od srme; marame…
.
.
.
 |
| Šanliurfa, jedna od mnogobrojnih zlatara © Ivana Dukčević |
.
 |
| Šanliurfa, bazar © Ivana Dukčević |
 |
| Šanliurfa, Elçi Konaği Butik Otel © Ivana Dukčević |
.
.