TURSKA – Göbeklitepe, najstariji hram na svetu

TURSKA – Göbeklitepe, najstariji hram na svetu

 

.
.

 

 

.

 

.

Göbekli Tepe (Göbeklitepe)

.

.

Najstariji hram na svetu

.

.

 

.

 

Volim prostranstva centralne i istočne Turske. Putovanje širokim turskim drumovima i pogled na predele – zelene žitne ravnice i visoke, beživotne sivkaste planine kojima se ne vidi kraj. Gola brda sa udaljenim stadima nalik tačkicama, nepregledne plantaže pistaća, badema i maslina, i planine, ponekad uspavane vulkane, sa snežnim kapama na vrhovima koje ni leti ne prestaju da se bele. Pejzaži istočne i jugoistočne Turske na beskrajnoj anadolskoj visoravni, visine između 500 metara na zapadu i do 2200 metara na krajnjem istoku, sa nekim od najstarijih arheoloških nalazišta na planeti, najpribližniji su predstavi bezvremenih predela grandiozne Azije, a najbliži Evropi.
.
.

Zahvaljujem svima koji su pomogli prvo istraživačko putovanje na jugoistok Turske u aprilu 2018: bajkovitim etno-hotelima: Anadolu Evleri u Gaziantepu, Elçi Konağı Butik Otel u Šanliurfi i #KaradutPansiyon na planini Nemrut (Nemrut Dağı), kao i predstavništvu aviokompanije Turkish Airlines u Beogradu, sponzorima samostalno osmišljenog i organizovanog putovanja

 

.
.
.

 

 

April 2018, kompleks hramova prvi put sam posetila dva meseca nakon otvaranja Arheološkog nalazišta Göbeklitepe / najstariji hram na svetu, podignut je pre oko 11.500 godina © Ivana Dukčević

.

.

.

.

.

.

Arheološko nalazište Göbeklitepe – krov koji je bio u izgradnji skoro dve godine © Ivana Dukčević

.

.

.

.

Arheološko nalazište Gobeklitepe – natkriveni deo nalazišta na kojem još uvek traju iskopavanja, i koji nije još uvek moguće videti © Ivana Dukčević

.

.

.

.

Arheološko nalazište Gobeklitepe © Ivana Dukčević

.

.

.

.

Tekst i fotografije deo su publikovane knjige „Umetnost putovanja“ (ISBN 978-86-7963-499-3) u izdanju Samizdata B92, i knjige-vodiča o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), i zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, i fotografija, bez dozvole autora (Ivana Dukčević) i izdavača (za Samizdat B92 – Veran Matić). Tekst iz ovog posta, srpska Vikipedija (Wikipedia) navela je kao jedan od izvora – jedini na srpskom jeziku o hramu Gobeklitepe, na njihovoj stranici.

.

.

.

.

.

 

Arheološko nalazište Göbeklitepe, reljefi patki i divljeg vepra © Ivana Dukčević

.

.

.

.

.

Arheološko nalazište Gobeklitepe, lokalni školarci pomažu posetiocima (maj 2019) © Ivana Dukčević

 

.

.

.

.

.

.

.

U saradnji sa…

.

Turkish Airlines © Ivana Dukčević

.

..

.

 

 

Šanliurfa – Urfa

.

.

Na jugoistoku Turske, nadomak granice sa Sirijom stigli smo u Šanliurfu (Şanlıurfa), jedan od najstarijih kontinuirano naseljenih gradova planete. Bivša Urfa, prefiks „şanlı“ („slavna“) dobila je 1984. kada je odlučeno da se i u nazivu grada obeleži njena slavna bliska prošlost – odolevanje pokušaju francuske okupacije čitave ove oblasti, nakon Prvog svetskog rata. Od pamtiveka, Urfa se nekako uvek nalazila na istorijskom raskršću; još od biblijskog, asirskog kralja Nimruda i njegovog sukoba sa prorokom Avramom (Abraham, muslim. Ibrahim – Stari zavet) koji nije hteo da vladara prizna za božanstvo ostavši veran svom jedinom Bogu. Pre toga, astrološko proročanstvo proreklo je Nimrudu da će u Urfi uskoro biti rođen prorok koji će prekinuti idolopoklonstvo i propovedati verovanje u jednog Boga. Nalik mnogo kasnijoj priči o Hristu u Novom zavetu, Nimrud je naredio da se svi novorođeni dečaci ubiju, a Avramova majka potražila spas u pećini ispod tvrđave gde se prorok rodio i prema predanju, u skrivanju i molitvi proveo narednih 15 godina. Kada se kao mladić suprotstavio Nimrudu i porušio idole u koje je ovaj verovao, ljutiti kralj naredio je da se napravi najveća lomača na svetu i vezani Avram postavi na nju. Međutim, kada je vatra zapaljena, Bog se pojavio i sa neba poslao kovitlac koji je izbavio Avrama – vatru pretvorio u vodu, a granje u ribe. I danas, na tom mestu stoji Riblje jezero sa svetim ribama (Balıklıgöl ili Balıklı Göl), koje turisti hrane. Staro predanje još uvek je živo – prema njemu, onaj ko ubije ribu iz jezera oslepeće. Bog je zatim, pozvao Avrama da napusti Ur i krene u obećanu zemlju (zaustavivši se na neko vreme u Haranu), rekavši mu da će blagosloviti sve koji ga budu sledili i prokleti one koji budu protiv njega. Veliki broj muslimanskih vernika posećuje ovu pećinu tražeći od sveca blagoslov pre odlaska na hadžiluk, u Meku. Tokom posete Šanliurfu, nismo propustili obilazak drevnog Harana (Harran) i najstarijeg hrama na svetu, Gobeklitepe.

.

.

.

.

Molitva u ženskom delu Pećine proroka Avrama, u Šanliurfi (april 2018)

.

.

.

.

 

.

.

Göbekli Tepe (Göbeklitepe)

najstariji hram na svetu –

.

.

.

Nalazište Gobeklitepe imalo je sreću, u nesreći. Još 1963, arheolozi iz Sjedinjenih Američkih Država pronašli su ovo mesto, i zbog oblika nalik krstu i nedovoljno detaljnog istraživanja, pomislili su da verovatno pripadaju vizantijskom groblju ili krstašima koji su tokom srednjeg veka ovuda krstarili uzduž i popreko na putu do „Svete zemlje“.

.

Trideset godina kasnije, nemački arheolog Klaus Schmidt koji je istraživao ovo područje, odlučio je da ponovo zaviri u zapostavljeno nalazište u saradnji sa Arheološkim muzejem Šanliurfe. Kada je otkriven njegov pravi značaj, vest je odjeknula kao bomba – pronađen je najstariji hram na svetu, a istorija ljudskog roda i njegovih prapočetaka u Mesopotamiji, trebalo bi da se revidira. Nekoliko puta, starost ostataka proveravana je uz pomoć radioaktivnog ugljenika C-14, i svaki put je dobijen isti rezultat – datira iz vremena od pre oko 11.500 godina. Stounhendž u Engleskoj na primer, koji je nalik ovom hramu ali mnogo svedeniji, više je nego dvostruko mlađi (nastao je pre oko 5000 godina). U vreme podizanja hrama, Evropom je vladao neolit, mlađe kameno doba, i još uvek se živelo u pećinama., a poljoprivreda još nije postojala. Ko bi pomislio da su duž žitnih polja severozapadne Mesopotamije, na mestu gde je utvrđeno da je čovek posadio prva polja pšenice, mnogo pre podizanja kuća za stanovanje, nastali prvi hramovi sa totemima praistorijskih lovaca sakupljača. Njihov cilj bio je da gazele, njihov omiljeni i najčešći predmet potere sa svih strana okruže i nateraju u beg u smeru vrtača ovih brda, gde bi se plen našao okružen lovcima i bez izlaza. Radi uspešnog lova, podigli su ovaj hram.

.

.

.

.

Arheološko nalazište Gobeklitepe © Ivana Dukčević

.

.

.

.

.

 

 

Arheološko nalazište Göbeklitepe © Ivana Dukčević

.

.

.

.

.

Arheološko nalazište Gobeklitepe © Ivana Dukčević

.

.

.

.

.

Arheološko nalazište Gobeklitepe, reljefi životinja (gušter – veliki varan, a ispod njega se vidi plitki reljef divljeg vepra) © Ivana Dukčević

.

.

 

 

 

Arheološko nalazište Göbeklitepe – stele predstavljaju figure lovaca (poduprte, kako ne bi pale) © Ivana Dukčević

.

.

.

.

 

 

Arheološko nalazište Göbeklitepe – stela koja predstavlja figuru lovca sa ukrasnim pojasom – iznad pojasa se vide ruke sa šakom i prstima, jer je stela čoveka predstavljena iz profila © Ivana Dukčević

.

.

.

.

.

Nove pretpostavke u odnosu na to šta predstavljaju stele, ukazuju na ljudsku figuru iz profila, bez lica i sa kaišem oko pasa /

OVDE, možete videti najnovije informacije na blogu nemačkih arheologa, koji zajedno sa Turcima, i u saradnji  sa Muzejem Šanliurfe, vrše iskopavanja na arheološkom nalazištu Gobeklitepe

.

.

.

.

.

Zaključak da figure hrama Gobeklitepe predstavljaju ljudske figure, nametnuo se zbog praistorijskih figura – 1000 godina mlađih od onih u hramu Gobeklitepe i višestruko manjih, koje su pronađene takođe na jugoistoku Turske, blizu grada Adijamana (u podnožju planine Nemrut), i koje se nalaze u Muzeju Adijamana

.

.

.

.

.

1000 godina mlađe, višestruko manje i oblije figure od onih u hramu Gobeklitepe, pronađene su takođe na jugoistoku Turske, blizu grada Adijamana (u podnožju planine Nemrut), i nalaze se u Muzeju Adijamana

.

.

.

.

.

Arheološko nalazište Gobeklitepe © Ivana Dukčević

.

.

.

.

.

Arheološko nalazište Gobeklitepe © Ivana Dukčević

.

.

.

 

 

April 2018, Arheološko nalazište Göbeklitepe – niko još nije objasnio namenu plitkih, pravilnih kružnih rupa u kamenu, ali se smatra da su praistorijski ljudi u njima mešali i gnječili sastojke začinskog bilja © Ivana Dukčević

.

.

.

.

 

 

Arheološko nalazište Göbeklitepe – duboke, kružne rupe i drugi reljefi čija namena još nije otkrivena (anadolska visoravan, 800 m) © Ivana Dukčević

.

.

 

.

.

Osnovni oblici koji čine ovaj hram su stele, megaliti u obliku slova T visine 3 do 6 metara i težine nekoliko tona. Nalik Stounhendžu poređani su pretežno u krug, ima ih nekoliko ali je njihova obrada iako hiljadama godina starija, mnogo savršenija. Na kamenim blokovima visine nekoliko metara, vide se reljefni prikazi životinja koje su ljudi lovili i koje su živele na ovim prostorima: gazele, lisice, divlji vepar, veliki varan (u ovom delu Turske još uvek živi veliki gušter dužine oko jednog metra), kornjača, ptice, zmija, lav i bik. Za jednu kamenu ploču tvrdi se da predstavlja najstariji prikaz porođaja, a za neke blokove oblika slova T da su figure tadašnjih lovaca, sa opasačem u središnjem delu menhira. Većinu ovih predmeta videli smo u sjajnom Arheološkom muzeju Šanliurfe.

.

Arheološko nalazište Gobeklitepe bilo je zatvoreno za posetu skoro dve godine zbog postavljanja specijalnog zaštitnog krova, i ponovo otvoreno u februaru 2018. Među retkim strancima, Gobeklitepe smo posetili u aprilu iste godine kada je kilometar od nalazišta postavljen parking kraj kojeg se još uvek podizala pomoćna zgrada za restoran i suvenirnicu i dovršavale rampe za ulaz, a ulaznice se još uvek nisu naplaćivale. Iza rampe, radnici su užurbano asfaltirali put do samog nalazišta do kojeg smo krenuli pešice obronkom brda, livadama kraj mašina za asfaltiranje. Razlog užurbanog rada bila je i delegacija UNESCO-a koju su ovde očekivali i koja je u julu iste godine trebalo da odobri da se Gobekli Tepe nađe na listi svetske kulturne baštine, što se i dogodilo.

.

U proleće 2019. kada smo ponovo posetili Gobeklitepe, parking, dve zgrade sa suvenirnicom i mini muzejem (i salom za animaciju) bili su gotovi, a ulaznice su počele da se naplaćuju (oko 4,5 evra), a dodatno se naplaćuje i ulaz u deo sa postavkom i animacijom (Gobeklitepe Animation Area: oko 1,5 evro). U ovom prizemnom zdanju, moguće je videti postavku koja objašnjava kako je hram građen i kako su ljudi neolita živeli na prostorima gde je čovek posadio prvu pšenicu, na svetu. U okviru postavke, izloženo je žito i klasje ondašnje, divlje pšenice, i današnje, kako bi se videla jasna razlika u veličini klasja.

 

 

 

 

.

.

.

Muzejska postavka na nalazištu Gobeklitepe – Gobeklitepe Animation Area,  postavka objašnjava život ljudi tokom neolita na ovim prostorima, maj 2019 © Ivana Dukčević

.

.

.

.

 

 

Gobeklitepe Animation Area,  razlika između prvog, praistorijskog (levo) i današnjeg klasja žita (desno), maj 2019 © Ivana Dukčević

.

.

.

.

.

.

Ulaznica za Arheološko nalazište Gobeklitepe u maju 2019 (kada sam nalazište posetila prvi put – u aprilu 2018, ulaznice još nisu postojale) © Ivana Dukčević

.

.

.

.

.

Nova, objedinjena ulaznica za kompleks Gobeklitepe, tokom posete u oktobru 2020 (po ceni od oko 6 evra) © Ivana Dukčević

.

.

.

.

.

.

Moja prva poseta Arheološkom nalazištu Gobeklitepe, u aprilu 2018.

.

.

.

.

Druga poseta Arheološkom nalazištu Gobeklitepe, u maju 2019.

.

.

.

.

Treća poseta Arheološkom nalazištu Gobeklitepe, u oktobru 2020.

.

.

.

.

.

Na samom lokalitetu, dva natkrivena dela kompleksa mogu se videti samo ogozgo – duž kružne staze za posetioce koje povrh brda okružuju maslinjaci. Naš domaćin rekao nam je da su novi maslinjaci nikli pre samo desetak godina, malo pre nego što je država proglasila Gobekli Tepe mestom od državnog značaja i krenula sa eksproprijacijom. S obzirom da je posed od značaja bio zasađen poljoprivrednom kulturom od strane privatnih lica, država je pri otkupu bila dužna da plaća vlasnicima odštetu u trajanju od nekoliko godina. Iz ovog razloga, promućurni lokalci su na vreme zasadili masline i time sebi u određenom vremenskom roku omogućili sigurne prihode. Osim nalazišta Gobekli Tepe, u okolini Šanliurfe tokom poslednjih nekoliko godina pronađeno još nekoliko veoma sličnih kompleksa koji su potpuno zbunili naučnike. Zbog izuzetnog značaja za istoriju ljudske civilizacije, mnoge od njih arheolozi za sada još uvek drže u tajnosti, ali je ime jednog – Nevali Čori (Nevalı Çori) nekako ipak dospelo do naslovnih strana.

 

.

.

.

 

Šanliurfa, Arheološki muzej – ulaz u deo sa artefaktima iz Gobelitepe © Ivana Dukčević

.

.

.

.

 

 

Šanliurfa, Arheološki muzej, prikazi životinja sa nalazišta Göbeklitepe © Ivana Dukčević

.

.

.

.

 

 

Šanliurfa, Arheološki muzej – kopija stela teških nekoliko tona, sa nalazišta Göbeklitepe © Ivana Dukčević

.

.

.

.

 

 

Šanliurfa, Arheološki muzej – najstariji prikaz porođaja sa nalazišta Göbeklitepe © Ivana Dukčević

.

.

.

.

 

 

Šanliurfa, Arheološki muzej – „totem“ sa nalazišta Nevali Čori © Ivana Dukčević

.

.

.

.

.

.

Gde odsesti…

.

.

Na brdu nasuprot tvrđave Šanliurfe, smestio se najveći deo starog grada. Negde u središnjem delu, u jednoj od većih ulica odseli smo u Elçi Konağı Butik Otel (Yeni Yol Mahallesi 1306. Sokak No:6 / info@elcikonagi.com), bajkovitoj tradicionalnoj kući sa božanstvenim unutrašnjim dvorištem koja je do pre stotinak godina pripadala jermenskoj crkvi. Unutrašnjost hotela i soba, uređeni su u duhu prohujalih vremena. Deo kuće naslanja se na veliku, kamenu crkvu (danas Firfirli džamiju) za koju se smatra da je sa kućom nekada činila celinu, jer su povezane (danas neprohodnim) podrumom. Crkvu čiji najstariji delovi datiraju iz VI veka, kasnije su u evropskom srednjovekovnom maniru obnovili krstaši, a dolaskom Turaka postala je džamija. Tokom 2018, bogomolja je obnovljena kako bi joj se vratio prvobitni, ili makar pređašnji izgled, ali niko sa sigurnošću ne ume da kaže kako je najstarija bogomolja uopšte izgledala.

.

.

.

.

.

Šanliurfa, nekada davno navodno dom sveštenstva obližnje jermenske crkve, a danas Elçi Konaği Butik Otel  © Ivana Dukčević

.

.

.

.

Šanliurfa, Elçi Konaği Butik Otel  nlalazi se i u knjizi „Umetnost putovanja“ © Ivana Dukčević

.

.

.

.

 

 

Šanliurfa, Elçi Konaği Butik Otel © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Šanliurfa, turski doručak u Elçi Konaği Butik Otel © Ivana Dukčević

.

.

.

.


Ukoliko ste odlučili da posetite Šanliurfu, ovaj hotel u mirnom delu centra starog grada predstavlja odličan izbor. Osim okruženja starinske kuće u istočnjačkom stilu, i same sobe uređene su u istom maniru, prostrane, sa rezbarenim drvenim ormanima, a/c, TV-om i odličnim Wi-Fi dometom. Noćenje sa doručkom podrazumeva turski doručak – švedski sto sa raznim vrstama džemova (na pr. od ruže), med, salate, nekoliko vrsta sireva i maslina, jaja, jogurt, uz obavezni crni čaj.

.

.

.

.

Šanliurfa, Elçi Konaği Butik Otel © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Šanliurfa, unutrašnje dvorište Elçi Konaği Butik Otel © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Šanliurfa, Elçi Konaği Butik Otel

.

.

.

.

Kako stići…

.

.

Iz Beograda (Zagreba ili Sarajeva), do Istanbula svakodnevno leti turska državna aviokompanija Turkish Airlines. Od Istanbula, 2 – 3 puta dnevno Turkish Airlines ima letove do Šanliurfe. Geografski gledano – u pravcu istok-zapad, grad Šanliurfa se nalazi između turistički poznatih gradova Mardina (190 km, oko 2,5 do 3 sata vožnje autoputem) i Gaziantepa (Antepa, 150 km, oko 2 do 2,5 sata). Sa autobuske stanice (na turskom: Otogar) u Šanliurfi, u zavisnosti od kompanije koja vozi (ima ih nekoliko, sve su u privatnom vlasništvu), autobuska karta u jednom smeru za Mardin ili Gaziantep košta oko 5 – 6 evra. Većina turskih autobusa je novije proizvodnje i prilično su čisti. Na sedištu ispred svakog putnika nalazi se ekran na kojem može da se prati određen broj TV programa (sa slušalicama za jednokratnu upotrebu), a u toku vožnje kondukter će putnike ponuditi sokom, kafom, čajem i upakovanim kolačićima (usluga ulazi u cenu karte).

.

.

.

 

 

 

Posluženje u međugradskom autobusu: Mardin – Šanliurfa © Ivana Dukčević

.

.

.

.

 

.
.
.
.
.
.
Mesto Akčakale, ispijanje čaja stotinak metara od zida sirijske granice u aprilu 2018, deset dana pre američke intervencije nakon navodnog hemijskog napada © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Akčakale, zid sirijske granice, april 2018 © Ivana Dukčević

.

.

.

.

.

.

.

.

Göbeklitepe Turska, Göbeklitepe Turska, Göbeklitepe Turska, Göbeklitepe Turska, Göbeklitepe Turska, Göbeklitepe Turska, Göbeklitepe Turskaö Göbeklitepe Turska, Göbeklitepe Turska, Göbeklitepe Turska, Göbeklitepe Turska

.

.

 

.

error: Zabranjeno kopiranje članaka i preuzimanje slika.