.
.
.
.
.
.
.
ISTANBUL
Šetnja Bosforom
.
.
Tragovi pene koju nalik belim linijama urezanim u valovitoj površini ostavljaju brodići i teretnjaci ploveći Bosforom, i njihove senke ispod visokih, elegantnih mostova; Saobraćajna gužva na ulicama višemilionskog grada i uzani kaldrmisani sokaci kojima savijeni pod teretom hodaju nosači šarene robe; Pokriveni srednjovekovni bazari Turske, s kamenim hodnicima nalik lavirintu, ili scenografiji filma čija se radnja odvija pre nekoliko vekova; Minareti koji na obroncima Zlatnog roga – bosforskog rukavca štrče kao koplja na jutarnjem suncu, i zvuci koji sa njihovih vrhova pozivaju na molitvu; Ulični, tradicionalno odeveni prodavci čaja i oni koji guraju kolica sa simitom, đevrekom; Ukusi i mirisi Azije. I mi, po ko zna koji put na doku kraj barokne džamije Ortakoj, na keju kraj Bosfora gde počinjemo još jednu posetu Istanbulu.
.
.
.
 |
| Kruzer na Bosforu © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Ortakoj, jedan od najromantičnijih delova Bosfora, sa Bosforskim mostom u pozadini © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
Jedna od mnogobrojnih starinskih, osmanlijskih vila na Bosforu, 25 km severno od centra Istanbula u delu grada Sarijer (Sariyer), verovatno iz nerešenih imovinskih odnosa ostavljena zubu vremena © Ivana Dukčević
.
.
.
Tekst i fotografije deo su publikovane knjige „Umetnost putovanja“ (ISBN 978-86-7963-499-3) u izdanju Samizdata B92, i knjige-vodiča o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), i zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, i fotografija, bez dozvole autora (Ivana Dukčević) i izdavačke kuće (za Samizdat B92 – Veran Matić).
.
.
.
.
.
.
Ribar – balıkçı © Ivana Dukčević
.
.
.
.
Bosfor © Ivana Dukčević
.
.
.
.
Vile na Bosforu © Ivana Dukčević
.
.
.
.
Pogled na Bosfor, sa platoa kod Džamije Sulejmanije © Ivana Dukčević
.
.
.
.
.
.
.
Antička legenda pripoveda o tome da je tridesetak kilometara dug moreuz između Mramornog i Crnog moramora dobio naziv po ljubavnom slučaju sa bogom Zevsom, čuvenim antičkim zavodnikom i njegovom – još jednom u nizu ljubavnom aferom. Kako bi izbegao sumnjičavost svoje žene Here, Zevs je ljubavnicu Ijo pretvorio u ljupku kravu i poslao je da u tom obličju neprimećena pobegne. Iako je uspela da prepliva moreuz, Hera je u međuvremenu ipak saznala za Ijo i poslala roj obada da je uznemiravaju i plaše sve dok nije dospela daleko, do Egejskog mora. Na grčkom, reč „bosfor“ znači „kravlji prolaz“, na turskom – Bogazidži. Prema nekim skorijim naučnim istraživanjima, moreuz Bosfor možda je nastao kao rezultat vremenskih neprilika nalik velikom Potopu opisanom u Bibliji, kada je pre nekoliko hiljada godina nivo Egejskog mora porastao, prelio se preko najužeg i najnižeg dela kopna ka Crnom moru, oformio Bosfor i Mramorno more pretvorivši dotadašnje slatkovodno Crno jezero, u more.
Do nedavno, na kraju elegantnog Bosforskog mosta – prvog i najstarijeg od tri mosta duž trideset i dva kilometra dugog moreuza, u smeru ka azijskom delu Istanbula stajala je tabla sa natpisom na turskom i engleskom: „Dobro došli u Aziju“ – Hoşgeldiniz! Slična tabla, sa dobrodošlicom u Evropu bila je postavljena sa suprotne strane mosta. Iako iz nepoznatog razloga tabli više nema, opšte je poznato da je Bosfor koji počinje Crnim morem na severu, a završava na jugu ulaskom u Mramorno prirodna granica između Evrope i Azije, a Istanbul čiji se centar smestio na južnom kraju Bosfora jedini grad na svetu koji leži na dva kontinenta.
.
Nedaleko od mesta gde Bosfor na ulazu u Mramorno more formira rukavac Zlatni rog, i gde je centar evropskog dela Istanbula rukavcem razdvojen na Istorijsko poluostrvo i Galatu sa delom Bejoglu, zategnut u vodi na ulazu u zaliv nekada se nalazio golemi lanac. Vizantijci su ga ovde postavili kako neprijateljski – osmanlijski brodovi koji su vršili opsadu Konstantinopolja, ne bi mogli da uplove u ovu prirodnu luku i osvoje grad sa ovog za odbranu najnepovoljnijeg mesta. Godine 1453, Turci su upravo na ovom mestu krenuli sa osvajanjem grada.
Moreuz Bosfor je dug 32 km i može da se pređe na tri mesta: preko Bosforskog mosta – Boğaziçi Köprüsü, bliže centru (5,7 km vazdušnom linijom od Istorijskog centra), 6 km severnije preko mosta Sultana Mehmeda II Osvajača – Fatih Sultan Mehmet Köprüsü, ili preko najudaljenijeg i najnovijeg mosta koji je u promet pušten u avgustu 2016 – mosta sultana Javuz Selima –Yavuz Sultan Selim Köprüsü.
.
.
.
.
 |
| Brodići čine gradski saobraćaj na Bosforu © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Azijska obala Bosfora © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Evropska obala Bosfora, Sarijer © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Sarijer, na Bosforu © Ivana Dukčević
.
.
.
.
Ribarnica © Ivana Dukčević
.
.
.
.
Veliki tanker prolazi kroz bosforski moreuz, nadomak Sarijera, nekoliko kilometara od ulaza u Crno more © Ivana Dukčević
.
.
.
.
Istanbul sigurno ne bi bio ono što jeste da nije Bosfora. Za prvi susret sa moreuzem u ponudi su brod ili šetnja. I jedno, i drugo, doživljaj je za sebe – ovo drugo ponajviše. Sa evropske, ali i sa azijske strane čitav dan uživali smo u šetnji najskrovitijim delom grada, duž mesta manje poznatih, vila prelepih ali manje znanih (yali je turski naziv za osmalijske vile na obali). Osim brodova i teretnjaka koji prolaze moreuzom, sa azijske strane na klupi kraj Bosfora nadomak Mosta sultana Fatiha, uz na komade iseckan burek sa sirom i plastičnu kašičicu posmatrali smo kako most tone u sumrak i njegova senka na površini vode postaje sve veća.
.
Obala Bosfora, na nekim mestima prilično je razuđena. Sa evropske strane, kraj same obale duž gotovo čitavog moreuza prolazi ulica, put sa čije se desne strane u smeru ka severu prostire šetalište sa klupama, poneki park, šumarak i igrališta za decu. Tik uz podnožje zelenih brežuljaka, nižu se bajne osmanlijske vile iz XIX veka. Sa sitnim vezom u fasadama koje nalik čipki u duborezu krase prednji deo kuća, često uz samu ulicu, arhitektura ovih kuća neodoljivo podseća na zaboravljeni, viktorijanski stil nekih dalekih kolonija. Mnoge od renoviranih vila doterane su sa posebnim ukusom i danas su letnjikovci imućnih stanovnika Istanbula i poznatih ličnosti sveta, često muzeji, a u najvećim i najgrandioznijim smeštene su rezidencije ambasada.
.
 |
| Ali-pašina vila na evropskoj obali Bosfora, i Fatihov most – drugi od tri mosta na Bosforu © Ivana Dukčević |
.
.
 |
|
Vila u Bebeku © Ivana Dukčević
|
.
.
.
.
Od Palate Dolmabahče (Dolmabahçe Sarayi) – poslednje adrese osmanskih vladara iz XIX veka, sve do romantičnog Ortakoja i prvog Mosta na Bosforu, Istanbul je još uvek gusto naseljen. Negde između, duž predivnog gustog drvoreda u Bešiktašu koji kao tunel prati ulicu kraj moreuza, sa desne strane uzdižu se zidine luksuznog hotela Čiragan Palas Kempinski (Çirağan Palace Kempinski) – nekadašnje Palate Čiragan. Povrh palate, na uzbrdici iznad Bosfora spušta se Jildiz park, a u okviru bašte sa jezerom i fontanama i istoimena “Zvezdana palata” (Yıldız Sarayı). Jednu od verovatno najlepših zelenih površina u Istanbulu, nekada sastavnog dela dvorskog kompleksa osmanlijskih vladara podigao je 1880. pretposlednji sultan Osmanlijske imperije Abdülhamid II.
.
.
.
.
 |
| Palata Dolmabahče © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Palata Dolmabahče © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
 |
| Tvrđava Rumeli Hisari i Fatihov most © Ivana Dukčević |
.
 |
| Palata Bejlerbej (Beglerbeg), nekadašnja letnja rezidencija sultana na azijskom delu obale © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Iako do početka XXI veka, azijska obala Bosfora ni izbliza nije bila popularna kao evropska, stvari su se u međuvremenu prilično promenile. Osim najpoznatije, nekadašnje letnje rezidencije sultana, Palate Bejlerbej (Berlerbeyı sarayi) ili Beglerbeg iz XIX veka smeštene tik ispod Fatihovog mosta, na ovom delu, posebno između dva mosta na Bosforu u poslednjih desetak godina nikle su moderne vile u minimalističkom stilu, obnavljaju se one stare, dok cene nekretnina rastu. Osim najstarije bosforske vile ispod Mosta Fatih (Köprülü Amcazade Hüseyin Paşa Yali) iz davne 1698. godine, azijska strana moreuza poznata je po kraju Pašabahče u kojem se nalazi najveća proizvodnja stakla u Turskoj, a nešto južnije, u Kanlidži pije se navodno najbolji jogurt u Istanbulu.
 |
| Doterana i propala vila u Bebeku, pre renoviranja © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
Sarijer, napuštena vila na Bosforu © Ivana Dukčević
.
.
 |
| Muzej Sadberk Hanim, Sarijer © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Treći most na Bosforu, podignut 2016 – Most sultana Javuz Selima © Ivana Dukčević
.
.
.
.
Preko puta tvrđave Rumeli sa evropske strane nalazi se nešto starija Anadolska tvrđava (Anadolu Hisarı). Krajem XIV veka, osmanlijski sultan Bajazit Prvi bio je među prvim turskim sultanima koji je ovde sazidao tvrđavu u nameri da osvoji Konstantinopolj, na mestu gde je moreuz najuži (660 m). Anadolska tvrđava danas je najstarija građevina iz osmanlijskog perioda u Istanbulu, zatvorena za posetioce. Na južnom obodu tvrđave, na mestu gde se rečica Göksu kroz šipražje i zelenilo uliva u moreuz, pejzaž dopunjuju slikoviti ribarski brodići i riblje taverne. Par stotina metara uzvodno, na samoj obali reke sa mosta se u trsci vide drvene platforme sa restoranima na vodi.
.
Osim bosforskih vila, azijska strana moreuza ima još mnogo toga u ponudi. Na najsevernijem delu nalazi se kraj Pašabahče (Paşabahçe – „Pašina bašta“), poznat po najvećoj, unikatnoj i masovnoj proizvodnji stakla u Turskoj (njihove proizvode možete već godinama kupiti u svim većim supermarketima Srbije). Nešto južnije naići ćete ka Kanlidžu (Kanlıca), kraj poznat po jogurtu (probajte jogurt u Asirlik Kanlica Yoğurdu, na İskele Meydani). U okolini Kanlidže nalazi se i restoran Körfez, po mišljenjima lokalaca jedan od najpoznatijih na Bosforu. U delu pod imenom Bejkoz (Beykoz) nalazi se prelepa vila Ethem Pertev Yalısı iz 1860. godine, a nešto dalje i Hidiv Kasrı, nekadašnje zdanje egipatskog konzulata, a danas luksuzni restoran. Ispod Fatih mosta, smestila se najstarija vila Bosfora – Köprülü Amcazade Hüseyin Paşa Yali, koja datira još iz davne 1698. godine.
.
.
.
 |
| Azijska obala – moreuz Bosfor se vidi na kraju rukavca (kod Anadolijske tvrđave) © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Anadolijska tvrđava © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Još južnije, u delu Kandili (Kandıllı) nalazi se čuvena mini palata Küçüksu Kasrı. Malena, ali sa fasadom tako kitnjastom da je nalik čipki, služila je poslednjim osmanlijskim sultanima kao mesto odmora prilikom lova ili izleta u prirodi. Palatu je sredinom XIX veka podigao sultan Abdul Mežid I (Abd-ul Mejid I) i njenu unutrašnjost opremio u stilu sličnom Dolmabahče i Bejlerbej palati. Godine 1944, palata je otvorena za posetioce. Nešto dalje, kraj same obale proći ćete kraj belog zdanja vojne škole – Kuleli Askeri Lisesi.
.
Dok se u suton svetla na Bosforskom mostu pale i počinju da menjaju boje, slikoviti kraj oko barokne džamije Ortakoj iz XVIII veka na isturenom doku, još više oživi. Nekoliko elegantnih ribljih restorana sa romantičnim pogledima na Bosforski most, brodići ukotvljeni na doku ili oni u krstarenju moreuzom, od ovog mesta svake večeri stvore jednu od večnih razglednica Istanbula. Iza džamije i mesta sa klupama i igralištem za decu, ređaju se kiosci sa jelima s’ nogu. Probajte gözleme – turske, slane palačinke sa sirom i krompirom, ili komadiće prženih lignji na ražnjiću. Specijalitet Ortakoja je kumpir – veliki krompir skuvan sa ljuskom, u koji se dok je još vruć doda izrendan topljeni kačkavalj, majonez i kečap, uz salate koje sami birate.
.
.
.
.
 |
| Azijska obala Bosfora u blizini Palate Bejlerbej (Beglerbeg) © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Prodavac školjki, azijska obala Bosfora © Ivana Dukčević |
.
.
S azijske strane Bosfora, preko puta Istorijskog poluostrva nalazi se Uskudar, najveća istanbulska opština na azijskoj strani moreuza u kojoj živi više od pola miliona ljudi. Pre dvadeset i osam vekova, na ovom mestu je osnovana jedna od prvih naseobina na području današnjeg Istanbula, starogrčka kolonija Hrizopolis. Sve do srednjeg veka, mesto je živelo nezavisno od Vizantiona, potonjeg Konstantinopolja, sa druge strane. Nalik Zemunu i Beogradu na Dunavu, udaljen nešto manje od dva kilometra ovaj deo Bosfora ušao je u sastav Osmanske imperije čitav vek pre Konstantinopolja, grada sa evropske strane moreuza. Osim Džamije Sulejmanove mezimice – sultanije Mihrimah na samom doku, koju je osmislio mimar Sinan, najinteresantnije obeležje ovog dela Istanbula je ostrvce sa kulom Kiz Kulesi – „Devojačka kula“, danas restoran. Za kulu sa kućicom i izbetoniranim platoom vezana je interesantna legenda sa nesrećnim krajem, o vizantijskoj princezi koju su na dan njenog rođenja sa dvora sklonili od proročanstva – smrti od ujeda zmije. Iako se ostrvo od stotinak kvadratnih metara činilo kao dobra ideja, da sudbinu ne možete izbeći kazuje i sam kraj priče u kojem je zmija ipak dospela do odredišta – u korpi voća namenjenoj princezi.
Dva kilometra južnije, na mestu gde vode Bosfora postaju Mramorno more, 1908. godine povodom posete nemačkog cara Kajzera Vilhelma Istanbulu, na veštačkom rtu podignuto je zdanje jedne od dve istanbulske železničke stanice – Hajdarpaša, sa koje kreću vozovi za azijske destinacije. Stanica je deo nikada ostvarenog projekta nemačkih arhitekata, jedinstvene železnice koja je trebalo da Berlin poveže sa Bagdadom. Sa druge strane polukružnog zaliva sa železničkom stanicom, nakon desetak minuta pešice (ili jednu stanicu brodićem) stigli smo u jedan od najinteresantnijih delova Istanbula, elegantni Kadikoj. Uređeno šetalište kraj obale i park, na najjužnijem delu dopunjuje stadion fudbalskog kluba Fenerbahče. Između njih, centar starog Kadikoja koji neodoljivo podseća na evropsku Galatu smestio se na poluostrvu čijim središtem i najvažnijim ulicama, nalik onom u ulici Istiklal u istom smeru neprekidno kruži stari tramvaj T3.
Na minut pešice od doka uz koji pristaju brodići u sistemu istanbulskog gradskog prevoza nalazi se Kadikoj skver, a nešto dalje i jermenska crkva (Surp Takavor Ermeni Kilisesi iz XVIII veka), sa grobljem i školom. Od jermenske crkve kreću pešačke ulice centralnog dela Kadikoja, sa mnogobrojnim lokalima, kafeima i restoranima u prizemnim delovima starih drvenih kuća, u čijem se okruženju našla izuzetno interesantna, jedna od najboljih zelenih pijaca Istanbula. Osim dela sa ribom i plodovima mora koje vešti prodavci čiste ispred radnji, na uređenim pijačnim štandovima primetili smo sireve, začine – sušeni cvet jasmina, voće i povrće među kojima i na desetine vrsta maslina u bojama koje još nikada nismo videli. Masline imaju interesantne pripadajuće nazive kao crvene masline, zelene spanać-masline, višnja-masline, limun-masline, cvekla-masline, dijetalne crne masline, masline punjene pomorandžom ili belim lukom, masline iz Ajvalika, Bodruma, Antakije ili Antepa, ili sve zajedno – pomešane u raznim bojama, nalik šarenim bombonama! Prijatno, ili kako bi Turci rekli: Afiyet olsun!
 |
| Azijska obala Bosfora, Fatihov most © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Istanbul Bosfor, Istanbul Bosfor, Istanbul Bosfor, Istanbul Bosfor, Istanbul Bosfor, Istanbul Bosfor, Istanbul Bosfor, Istanbul Bosfor
.
.
.
.