.
.
.
.
Prestonica drevnih Hetita
.
Hatuša ili Hatušaš (Hattuşaş), Jazilikaja (Yazılıkaya) i Aladžahojuk (Alacahöyük)
.
.
.
.
.
Između 1600. i 1200. godine pre nove ere, na području današnje Turske, nakon Hata živeli su čuveni Hetiti. Savremenici mesopotamskih naroda – Asiraca i starih Egipćana, na primer, Hetiti su iza sebe ostavili zadivljujuće građevinske poduhvate i napravili predivne umetničke predmete, pretežno od metala i pečene gline. Hetitski kralj Mutavali II, na prostoru današnje Sirije u XIII veku pre nove ere vodio je čuvenu Bitku kod Kadeša protiv faraona Ramzesa II, nakon čega je došlo do potpisivanja prvog mirovnog sporazuma u istoriji. Hetiti u Hatuši, izmislili su borne dvokolice (bojna kola), koje su Egipćani usvojili i usavršili.
.
.
.
.
 |
| Hatuša © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
Hatuša, „Lavlja kapija“
.
.
.
.
.
Tekst i fotografije deo su publikovane knjige „Umetnost putovanja“(ISBN 978-86-7963-499-3) u izdanju Samizdata B92, i knjige-vodiča o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), i zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, i fotografija, bez dozvole autora (Ivana Dukčević) i izdavačke kuće (za Samizdat B92 – Veran Matić).
.
.
.
.
 |
| Panorama anadolske visoravni centralne Anadolije, na 1250 metara nadmorske visine, s vrha arheološkog nalazišta Hatuše © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
 |
| Suveniri po ugledu na hetitske reljefe © Ivana Dukčević |
.
.
.
Jazilikaja, kolona hetitskih bogova © Ivana Dukčević
.
.
.
.
.
Hatuša
Hattuşa / Hattuşaş
.
200 km istočno od Ankare, na 1250 metara nadmorske visine smestila se nekadašnja prestonica Hetita iz XVII veka pre nove ere – Hatušaš ili Hatuša. Dve hiljade kilometara udaljeni stari Egipćani, nekada su se sa Hetitima borili oko prevlasti nad Bliskim istokom. Jedna od najčuvenijih bitaka u XIII veku pre nove ere vodila se između Egipćana, na čelu sa legendarnim faraonom Ramzesom II, i Hetita, na čelu sa kraljem Mutavalijem II (Muwatallis II), kod Kadeša (današnja Sirija). Po okončanju bitke, utisnut na glinenim pločicama u klinastom pismu, nastao je prvi poznati mirovni sporazum na svetu. Danas se Mirovni sporazum iz Kadeša pronađen u Hatuši, čuva u Arheološkom muzeju Istanbula.
.
.
.
.
Prvi mirovni sporazum na svetu, nakon Bitke kod Kadeša, iz 1274. godine pre nove ere (pronađen u Hatuši, danas u Arheološkom muzeju Istanbula)
.
.
.
 |
| Hatuša © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
 |
| Hatuša © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
 |
| Hatuša © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Veruje se da je oko 1200. godine pre nove ere Hatuša izgorela u požaru. Nije utvrđeno da li se to dogodilo zbog neke prirodne nepogode, ili je grad spaljen od strane osvajača. Na arheološkom nalazištu pronađene su glinene ploče ugravirane klinastim pismom Hetita, ali i Akađana, koje govore o postojanju radnji asirskih trgovaca blizu hrama, što potvrđuje da su drevni Hetiti bili deo jedne šire, mesopotamske zajednice.
Nekadašnja prestonica Hetita, sastoji se iz dva arheološka nalazišta, međusobno udaljena tri kilometra (drugo je svetilište u Jazilkaji), i deo su Uneskove svetske kulturne baštine. Da bi obišli Hatušu, poželjno je da imate sopstveni prevoz. Naime, arheološki ostaci, tvrđava, kapije i drugo, nalaze se međusobno udaljeni na velikoj površini, na padini brda, duž nekoliko kilometara jednosmernog puta, kojim prolazite vozilima. Po ulasku na arheološko nalazište, autobusi sa posetiocima i privatni automobili kreću se isključivo ovim putem i zastaju na svakih nekoliko stotina metara, na delovima lokaliteta na kojima se nalaze ostaci nekadašnje prestonice. Iako je dozvoljeno, hodanje oduzima dosta vremena i može biti loša ideja tokom letnjih vrućina. Nije preporučivo previše silaziti s puta, jer po livadama gde nema turista, ima zmija.
.
.
 |
| Hatuša, Lavlja kapija © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
 |
| Hatuša © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
 |
| Hatuša © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Počev od ulaza na lokalitet, ostaci Hatuše poređani po redu su: Kapija i zidine (replika dela nekadašnjih, dužine 6,5 km); Donji grad i Veliki hram (ostaci Kraljevske palate – Büyükkale) i kameni kontejneri sa lavljim glavama; Aslanlı Kapi – Lavlja kapija, nastala u doba kad su se i u drugim delovima mediteranskog basena gradile kiklopske zidine i lavlje kapije (u Mikeni, u Grčkoj na primer, ili u Butrintu, u Albaniji); Yer Kapi („otvorena kapija“) sa 70 m dugim tunelom od masivnih blokova kamena, koji vodi od unutrašnjih do spoljnjih zidina grada (iako neki tvrde da su hetitski vojnici prolazili tunelom kako bi sa druge strane iznenadili eventualne neprijatelje, drugi su mišljenja da je kapija služila u ceremonijalne svrhe); Sfinksli Kapi („Kapija sfingi“) nalazi se tačno iznad brda sa tunelom – od ukupno četiri sfinge, jedna je još uvek tu, druga je u Pergamonskom muzeju u Berlinu, treća u Istanbulu, a poslednja je nestala; Kral Kapısı (Kraljeva kapija), jedna od najbolje očuvanih kapija grada, nekada je imala i drvena vrata visine od oko 5 m (na levom delu ulaza nalazi se replika jednog od hetitskih božanstava obučenog u ratnika – original je u Muzeju anadolskih civilizacija, u Ankari); Nişantaş / Nişantepe – ulazna kapija zdanja sa reljefima koji podsećaju na sfinge, gde se veruje da je živeo poslednji hetitski kralj Šupiluliuma II, sa ugraviranim tekstom za koji se smatra da je autor; Tvrđava sa prostorijama u kojima je pronađeno oko 8000 glinenih pločica, urezanih u klinastom pismu.
.
.
.
 |
| Hatuša, tunel izlaza iz utvrđenog grada, iza Yer Kapi © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
 |
| Hatuša © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
 |
| Radionica keramike u Kapadokiji – kopija hetitskog vrča za vodu i vino, i kako se koristio © Ivana Dukčević |
.
.
U samom selu Boğazkale, u blizini arheološkog nalazište nalazi se muzej sa nekim od predmeta pronađenih na lokalitetu. Ipak, najvredniji su smešteni u Muzeju anadolijskih civilizacija, u Ankari. Svake poslednje nedelje juna u selu Boğazkale i susednom mestu Čorum (Çorum), organizuje se nedelja hetitske kulture. U Čorumu se nalazi i lokalni muzej u kojem mogu da se vide još neki predmeti pronađeni u Hatuši, ali i u dvadesetak kilometara udaljenom mestu Aladžahojuk.
KAKO STIĆI: 198 km istočno od Ankare – put za Kirikale (Kırıkale) i Čorum (Çorum). Posle mesta Sungurlu, skrenuli smo desno na sporedni put ka Hatuši. Na samom lokalitetu, put – staza na oko 8 km dugoj pretežno uzbrdici, vodi do najvažnijih delova nalazišta.
RADNO VREME: Svakodnevno, 8 – 17 h
ULAZNICE: Oko 5 evra
.
.
 |
Hatuša © Ivana Dukčević
|
.
.
.
.
 |
| Hatuša, Kraljeva kapija © Ivana Dukčević |
.
.
Jazilikaja
Yazılıkaya
.
Oko 3 km severoistočno od Hatuše nalazi se hetitsko svetilište koje se danas na turskom naziva Jazilikaja (Yazılıkaya). Između stena, u malenom klancu i ispred njega videli smo ostatke reljefnih prikaza hetitskih hramova, sa predstavama oko stotinu njihovih bogova i boginja (od ukupno čak 1000). Na ovom mestu videli smo jedno od najzapadnije lociranih, originalnih reljefnih prikaza najranijih, istočnih civilizacija.
.
Simpatični reljefi božanstava sa visokim kapama koji se kreću u koloni, ali i drugi „zasebni bogovi“, najbolje su suncem osvetljeni između 11 i 13 h. U to vreme ispred ulaza u lokalitet nalazi se i najveći broj lokalnih prodavaca suvenira.
.
.
.
.
|
| Jazilikaja, povorka hetitskih bogova © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
 |
| Jazilikaja © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
 |
| Prodavac suvenira © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
U okolini zaboravljenih predela ovog dela Anadolije stanovništvo je mahom siromašno, čak i ulični psi i mačke deluju neuhranjeno. Značajan deo populacije čine Kurdi. Verovatno svesna ovog problema, vlast je lokalno stanovništvo organizovala u zadruge (kooperatif) u kojima ih uče da tkaju ćilime ili alatkama dube bazaltno kamenje na isti način kao drevni Hetiti, ne bi li nešto od ovih suvenira prodali turistima koji posećuju lokalitet.
ULAZNICE: Oko 2,5 evra
.
.
 |
| Jazilikaja © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
 |
| Suveniri od bazalta © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
 |
| Hatuša, lokalni hotel sazidan po ugledu na hetitsku arhitekturu © Ivana Dukčević |
.
.
Aladžahojuk
Alacahöyük
.
Selo Aladžahojuk (Alacahöyük, ili Alaca Höyük) nalazi se 40-ak kilometara istočno od Hatuše. U sred anadolijske nedođije, sa usputnim konjskim zapregama na prašnjavom putu, našlo se na mestu jednog od nekadašnjih, važnijih hetitskih naselja. Monumentalna kapija sa sfingama i reljefne dekoracije frizova (4500 – 1300. godine p. n. e), posle 5 – 6 hiljada godina još uvek su tu, ali se originali nalaze u suterenskom delu Muzeja anadolijskih civilizacija u Ankari. U istom muzeju izloženo je i trinaest kraljevskih grobnica civilizacije koja je prethodila Hetitskoj (Hati, na primer: XXIV – XXII vek pre naše ere), koje su ovde pronađene.
Ako imate vremena, možda ćete u blizini sela uspeti da pronađete ostatke jedne od prvih brana na svetu, koja potiče iz XIII veka pre naše ere. Priča se da u vreme kada je podignuta, ova brana nije bila i jedina. Sazidana je posle velikog perioda suše, koja je primorala Hetite i kralja Tudhaliju IV, na uvoz žita od Egipćana.
.
.
,
.
 |
| Putokaz za Aladžahojuk © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
 |
| Aladžahojuk, Kapija sa sfingama © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Najinteresantniji predmeti pronađeni u Aladžahojuku su metalni “sunčevi diskovi” i oni sa životinjama, za koje se još uvek ne zna čemu su tačno služili (pretpostavlja se da su imali ritualnu namenu). Originali dva najpoznatija su u Muzeju anadolskih civilizacija, u Ankari. Jedan od njih, napravljen u ogromnim razmerama postavljen je da stoji na kružnom toku jedne od ankarskih gradskih avenija.
Preko puta ulaza u arheološko nalazište Aladžahojuk, nalazi se kafanica Hittite Cafe (“Hetitski kafe”) u kojoj se po veoma pristupačnim cenama možete okrepiti, ili užinati čuveno tursko gözleme (hlebno testo nalik palačinki, punjeno izmrvljenim belim sirom, peršunom i kuvanim krompirom, sa začinima).
.
.
 |
| Aladžahojuk © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
 |
| Aladžahojuk © Ivana Dukčević |
.
.
KAKO STIĆI: Oko 42 km od Hatuše: 20 km severno (nazad ka glavnom putu Ankara – Čorum), a zatim sporednim putem ka istoku (D -190), odakle na raskršću u sred nedođije, još 9 km ka severu do arheološkog nalazišta. Putokazi su dobro obeležni.
RADNO VREME: Svakodnevno, 9 – 17 h
ULAZNICE: Oko 2 evra
.
.
 |
| Aladžahojuk, kopija hetitskih simbola iznad česme u centru sela © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
Hattusas Turska, Hattusas Turska, Hattusas Turska, Hattusas Turska, Hattusas Turska, Hattusas Turska, Hattusas Turska
