Posted on 27 maj 2019

/ off

TURSKA – Kanjon, jezero i vodopadi Tortum

Tortum kanjon, jezero i vodopadi

„Gruzijska dolina“

Negde u bespuću severoistočnog dela centralne Turske, gde se u smeru ka istoku planinska visoravan postepeno penje na dve hiljade metara, stotinak kilometara severno od najvišeg grada Turske – Erzuruma, nalazi se predeo neobično nalik bezvremenim pejzažima severnog Avganistana. Početkom XXI veka, slike vihora rata u ovoj zemlji mnogi od nas su zapamtili gledajući ih u vestima na malim ekranima. Osim rata, neizbrisiv utisak na mene ostavila su sećanja na predele koji su promicali kao scenografija, u pozadini ratnih zbivanja. Okerasto-crvenkasto-sivkaste stenovite planine, u slojevima koji su se nalik filu torte naslagali uspravno ili vodoravno stvarajući neobičan prizor, i neverovatno gusto zelenilo u samom podnožju kraj modro-sivih potoka, stvaraju izvanredan kontrast u oku posmatrača čijoj je lepoti teško odoleti.

Jezero Tortum (Tortum Gölü), oko 100 km severno od Erzuruma – u ovom delu Turske boravila sam tri puta u periodu od nekoliko godina – u junu, u oktobru i u maju, i fotografije u ovom postu, gde mogu da se vide različite boje prirode, nastale su na sva tri putovanja © Ivana Dukčević

Kanjon Tortum © Ivana Dukčević

Najviši u Turskoj, vodopadi Tortum (Tortum Şelalesi, 48 m), na nadmorskoj visini od oko 1000 metara anadolske visoravni © Ivana Dukčević

Vodopadi Tortum (Tortum Şelalesi, 48 m) © Ivana Dukčević

Jezerce sa pastrmkama u selu Jedi Goler (Yedi Göller – tur. „sedam jezera“) © Ivana Dukčević

Gruzijski Manastir-crkva Oškvank (X vek) © Ivana Dukčević

.Jezero Tortum (Tortum Gölü) © Ivana Dukčević

Tekst i fotografije deo su publikovane knjige „Umetnost putovanja 2“ (ISBN 978-86-82136-01-9) u izdanju Media Sfere, i zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, niti fotografija, bez dozvole autora (Ivana Dukčević) i izdavača (Media Sfera: Gordana Radisavljević-Jočić).

Jezero Tortum, staklena platforma iznad vode © Ivana Dukčević

Najviši u Turskoj, vodopadi Tortum (Tortum Şelalesi, 48 m), na nadmorskoj visini od oko 1000 metara anadolske visoravni © Ivana Dukčević

Gruzijski Manastir- crkva Oškvank (X vek) © Ivana Dukčević

Sušen dud, sveže šumske jagode i džem od crnog duda, na tezgi kraj magistrale © Ivana Dukčević

Kanjon-dolina Tortum © Ivana Dukčević

Vodopadi Tortum (Tortum Şelalesi) © Ivana Dukčević

Selo u kanjonu-dolini Tortum (većina kuća ima limene krovove, radi lakšeg otapanja snega) © Ivana Dukčević

U saradnji sa…

Turkish Airlines © Ivana Dukčević

Kanjon koji prati reku povremeno se širi i krajolik na oko hiljadu i po metara nadmorske visine postaje nalik polukružnoj zdeli sa valovitim ivicama. Nedugo potom, klanac se sužava, i vijuga prateći potok koji se od siline brzine kojom teče, beli od pene. Kanjon u predelu Tortuma dug je oko pedeset kilometara, i u južnom delu započinje oko četrdeset kilometara severno od Erzuruma nadomak mesta Tortum. Na severu klanac menja smer, kada se lokalna rečica ulije u veću i poznatiju reku Čoruh.

Osim neodoljive prirode, ovaj kraj poznat je i po srednjovekovnim gruzijskim manastirima i crkvama, i ponegde nosi naziv „Gruzijska dolina“. U XII i XIII veku, severoistočnim delovima Anadolije vladala je gruzijska kraljica Tamara („kralj Tamar“), koja je u istoriji upamćena kao humanista i izuzetan diplomata. Iako je njena vojska bila slabija od neprijatelja, uspela je da od Turaka Seldžuka povrati osvojene teritorije i dodatno proširi granice Gruzije na prostore današnjih Jermenije i Azerbejdžana – uprkos pretenzijama Vizantije na zapadu i Seldžuka na istoku, i sve do dolaska Mongola koji su sve njih zbrisali pred sobom. U predelima oko kanjona Tortum moguće je videti ostatke nekoliko gruzijskih crkvi, tj. manastira, od kojih su najčuveniji Manastiri-crkve Haho Church – Khakhuli u selu Bagbaši (Bağbaşı) i Oškvank.

Kanjon Tortum © Ivana Dukčević

Vertikalni i horizontalni slojevı u stenama, u kanjonu Tortum © Ivana Dukčević

Gruzijski Manastir-crkva Oškvank (X vek) © Ivana Dukčević

Kanjon-dolina Tortum © Ivana Dukčević

Formacije nalik onim u Kapadokiji © Ivana Dukčević

Smešten u zaboravljenom selu Čamlijamač (Çamlıyamaç) udaljenom osam kilometara od glavnog puta, ušuškan u zelenilu kraj rečice podno golog okerastog kanjona Manastir-crkvu Oškvank ili Ošk Vank (Öşk Vank Manastırı – Öşkhi) podigao je gruzijski kralj bagratidske dinastije David II od Iberije (Gruzijska crkva od osnivanja je pravoslavna, za razliku od jermenske – pretežno evangelističke). Trenutno je u fazi renoviranja, iako je utisak da su popravke za sada samo kozmetičke. Na vrhovima polukružnog tornja-kupole – tipičnog za arhitekturu gruzinskih crkvi, i na delovima krova niklo je rastinje čije korenje – duboko uraslo, vidno pomera osnove konstrukcije i urušava crkvu. U zdanje nije moguće ući, ali se i od spolja na gornjim nivoima vide delovi fresaka u unutrašnjim lukovima. Nakon obilaska, napuštamo selo čiju potpunu, lenju letnju tišinu narušava jedino zvuk potoka u daljini, i vraćamo se na glavni put. Dok na prilazu selu kraj potoka fotografišemo, naš vozač taksija koji nas čeka – dobroćudni sredovečni korpuletni gospodin sa brčićima, spušta se niz strmek do same obale rečice i bere zelje kako bi poneo nazad kući, u Erzurum. Usput, saznajemo i da u severoistočnom delu Tuske, prefiks „Ar“ u imenu geografskog pojma obično označava naziv gruzinskog porekla (na primer: grad Artvin).

Gruzijski Manastir-crkva Oškvank (X vek) © Ivana Dukčević

Manastir-crkva Oškvank, ostaci fresaka unutar gornjih delova lukova crkve © Ivana Dukčević

U kanjonu Tortum, nalaze se mnogobrojni voćnjaci trešanja i kajsija, ali je ipak najzastupljeniji dud. Od crnog duda (na tur. karadut) pravi se džem, a beli se suši ili jede svež. U proleće, duž puteva koji vode kroz sela lokalna deca tek ubrani dud nude slučajnim prolaznicima.

Nakon povratka na glavni put, kanjon je prostraniji. Rečica koja sa desne strane prati drum poprima širi tok – iako puna šljunka, ostrvaca gde je njeno korito prazno i bez vode. Posle nekoliko minuta, put se naglo penje uz stene i pred nama se ukazuje deset kilometara dugo i kilometar široko, modro-sivo jezero Tortum (Tortum Gölü). Serpentinama koje se nižu, grabimo dalje ka severu. Na kratko, zastajemo pored puta i ulazimo u novosazidanu zgradu sa jednom prostorijom na čijem se kraju nalazi isturena terasa iznad jezera, sa dnom od ojačanog stakla. U društvu lokalaca i domaćih turista, slikamo naša stopala i jezero, duboko ispod nas.

Jezero Tortum © Ivana Dukčević

Jezero Tortum, novosazidana platforma od ojačanog stakla, s pogledom na vodu u podnožju © Ivana Dukčević

Jezero Tortum © Ivana Dukčević

Beli dud iz voćnjaka kraj magistrale © Ivana Dukčević

Devojčica prodaje sveže dudinje, kraj magistrale © Ivana Dukčević

Na kraju jezera, klanac se postepeno ponovo sužava. Stotinak metara niže vrtače, sa 48 metara visine uz huk i kao nacrtanu dugu, obrušavaju se Tortum vodopadi (Tortum Şelalesi) – najviši u Turskoj. Na vrhu vodopada, delimično na stubovima sazidan je restoran nalik čardaku ni na nebu, ni na zemlji, sa stolovima tik uz vodu koja juri ka svom neumitnom padu. Tipični turski lokal za potpuno uživanje za sva čula, jedan je od mnogih širom zemlje koji smo posetili, a koji bez sumnje potvrđuje onu hedonističku crtu „pustog turskog“, stvorenog za beskrajno divanjenje uz čašicu crnog čaja, ukusno jelo i pogled na još jedan od inspirativnih pejzaža njihove lepe zemlje.

Nekoliko kilometara severnije od vodopada, prelaskom magistrale preko gornje strane klanca pred nama se ukazala još jedna bajkovita dolina. Zastajemo, i fotoaparatom pokušavamo da ovekovečimo očaravajući pejzaž – beživotne stene širokog i izuzetno dubokog klanca, u čijem se dnu u gustom zelenilu nazire selo Jedi Goler (Yedi Göller) i malo modro-tirkizno jezero. Spuštamo se do jezera i dolazimo do još jednog restorana smeštenog u rustičnoj drvenoj kući, oko kojeg su postavljeni bazeni sa pastrmkama, i sa čijeg terasnog dela sa postavljenim stolovima za ručavanje, pogled puca na jezerce i klanac visoko iznad nas.

Još dalje ka severu, nakon vožnje najužim delom klanca, nadomak mesta gde se rečica iz kanjona uliva u reku Čoruh, put se razdvaja. Onaj ka zapadu vodi ka simpatičnom mestu Jusufeli (Yusufeli), dok se istočni put polukružno vraća ka jugu – u smeru Erzuruma. Na pola puta, kod mesta Narman drum prolazi kroz krajolik pomalo nalik poznatijoj Kapadokiji, a nešto dalje – kod sela Oltu dolazi do mesta gde se vadi čuveni, istoimeni vulkanski crni kamen koji je u ovom delu zamlje popularan kao dekoracija srebrnog i zlatnog nakita. U Erzurumu, u bedestenu (bezistanu) Rustem-paše iz XVI veka – danas bazaru srebrnog nakita, najveći deo ponude dekorisan je zift crnim oltu kamenčićima.

Severno od kanjona Tortum, anadolska visoravan se postepeno spušta ka vazdušnom linijom oko 120 kilometara udaljenom Crnom moru. Između visoravni centralnog dela Turske i crnomorske obale, na ovim prostorima prostiru se guste, pretežno listopadne zelene šume planina Kačkar, koje zbog prirode ali i arhitekture kuća nalik onim u evropskim Alpima, još nazivaju i Turskim Alpima. Južno od Tortuma, put vodi ka Erzurumu – najvećem gradu severoistočne Anadolije, smeštenom u podnožju travnatih obronaka čuvenog skijališta Palandoken. Ni sredinom juna kada smo ove predele obilazili, sneg od prethodne zime iznad Erzuruma još uvek se nije potpuno otopio. Na zagasito-zelenim livadama visine preko 2500 metara, još uvek ga je bilo u tragovima u nepravilnim belim krpama, nalik šarama alpskih krava.

Jezero Tortum

Kako stići

Svakodnevno, iz Istanbula sa novog Aerodroma Istanbul, do grada Erzuruma udaljenog stotinak kilometara od kanjona-doline Tortum saobraća aviokompanija Turkish Airlines (jedan do dva leta, dnevno). Za obilazak doline – jednodnevni izlet, iz Erzuruma možete iznajmiti taksi vozilo po ceni od oko 70 evra, po vozilu.

Tortum Turska, Tortum Turska, Tortum Turska, Tortum Turska, Tortum Turska, Tortum Turska

Atrakcije, Istočna Anadolija