.
.
AMASJA
.
dragulj severne Anadolije
.
.
.
.
Mnogi se slažu da je Amasja jedan od najlepših gradića u čitavoj Turskoj i pravi dragulj Anadolije. Nalazi se nešto dalje od glavnih turističkih pravaca, vazdušnom linijom oko 80 km od Crnog mora (od kojeg ga razdvaja planinski venac) i 340 km severoistočno od Ankare. Položaj Amasje ujedno i razlog zbog čega je ređe posećuju strani turisti, kojima putovanje do ovog gradića donekle predstavlja skretanje sa uobičajenih utabanih staza. Šteta. Ipak, oni radoznaliji i uporniji stranci u svom otkrivanju Turske su tu, kao i domaći turisti kojih ima popriličan broj, pa je pansionski turizam u priličnom zamahu.
.
.
.
.
.
 |
| Panorama Amasje, u klancu reke Ješilirmak © Ivana Dukčević |
.
,
,
.
 |
| Amasja, šetalište kraj reke © Ivana Dukčević |
.
.
.
Tekst i fotografije deo su publikovane knjige „Umetnost putovanja“ (ISBN 978-86-7963-499-3) u izdanju Samizdata B92, i knjige-vodiča o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), i zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, i fotografija, bez dozvole autora (Ivana Dukčević) i izdavačke kuće (za Samizdat B92 – Veran Matić).
 |
| Noćno osvetljenje Amasje © Ivana Dukčević |
.
.
Još u starom veku, Amasja (ali i čitava turska crnomorska obala) nalazila se na putu nekadašnjih, najstrašnijih ratnica antike – Amazonki. Na dugom putu od Mongolije ka Evropi (odakle je utvrđeno da ove plavokose, plavooke, ali kosooke ratnice potiču), današnja Turska a naročito njen severni deo bili su njihova usputna stanica. Zbog toga nije čudno da (prema jednoj verziji) i naziv Amasje potiče od imena kraljice Amasis, vladarke jednog od plemena Amazonki. Jašući konje duž pustara Azije, Amazonke su bile veoma vešte sa oružjem, lukom i strelom. Da li je istina ili ne vreme će možda pokazati, tek stari Grci za ove odvažne žene tvrdili su da su bile toliko posvećene svom ratničkom pozivu da su čak sekle svoju desnu dojku ne bi li desnoruke, na konju lakše baratale lukom i strelom. Iako prema jednoj verziji, naziv „Amazonke“ potiče od persijske (iranske) reči „ha-mazan“, što znači „ratnice“, vremenom je prihvaćeno grčko poreklo njihovog imena. Naime, „a-mazos“ (ἀ-μαζός) na grčkom znači „bez dojke“.
.
Nakon pohoda Aleksandra Makedonskog i vladavine Pontskog kraljevstva (300 – 70. pre naše ere), ove prostore su u I veku p. n. ere osvojili Rimljani, a 9 vekova kasnije i tursko pleme Seldžuci (na turskom: Selčuk – Selçuk), koji su se nastanili u istočnim i centralnim delovima Anadolije. Njih su delimično, na kratko osvojili Mongoli, a na kraju Turci Osmanlije.
.
.
 |
| Amasja, šetalište © Ivana Dukčević |
.
.
Iako je Amasja provincijski gradić od oko 74 000 stanovnika, u osmanlijskom periodu postao je mesto od izuzetnog značaja. Jedno vreme Amasja je bila centar obrazovanja nekoliko generacija mladih osmanlijskih prinčeva (na turskom: šehzade – şehzade), budućih sultana. Prinčevi koji su ovde dovođeni radi školovanja, živeli su u nekoj vrsti internata i učeni kodeksima ponašanja na dvoru. Razna znanja i veštine koja su stekli, prvo su demonstrirali pri obavljanju poslova guvernera provincije koje im je bilo dato, kako bi jednog dana kada za to dođe vreme preuzeli ulogu sultana. Njihova bronzana poprsja možete videti poređana na keju, kraj reke Ješilirmak (Selim I, Murat I, Murat II, itd).
.
Za Amasju je vezana srednjovekovna legenda o nesrećnoj ljubavi Ferhata i Širin, siromašnog momka i ćerke bogatog paše, koja veoma podseća na priču o Romeu i Juliji. Interesantno je da obe priče, sa dva u ono vreme veoma udaljena kraja sveta, potiču iz otprilike sličnog vremenskog perioda.
.
Kako bi ga odvratio od namere da se oženi njegovom ćerkom, Širinin otac obećao je da će Ferhatu dati njenu ruku prethodno mu postavivši nemoguć zadatak – da potpuno sam prokopa kanal za vodu od izvora u planini do njegove palate u gradu, i na taj način mu obezbedi direktno snabdevanje vodom. Kada je nakon skoro 10 godina kanal već bio skoro gotov, a otac shvatio da nema kud, pobrinuo se da do Ferhata dospe trač kako je Širin umrla. Poverovavši, nesrećni Ferhat skočio je sa najviše stene u provaliju, a Širin nedugo zatim, skrhana bolom zbog njegove smrti – umrla od tuge. Prema drugoj verziji, Ferhat se utopio kada je voda puštena kroz kanal, jer se nije na vreme sklonio od bujice, a Širin se ubila bodežom kada shvatila da ga više nema. Otac je na kraju, dozvolio da se sahrane jedan do drugog, a kada je i sam umro, njega su sahranili između njih. Priča se da je svakih par godina, na grobu Ferhata i Širin rasla po jedna ruža, dok je iznad pašinog raslo trnje koje ih i u smrti razdvaja.
.
Na zapadnom prilazu gradu, sa desne strane još uvek postoji iskopan kanal za koji se tvrdi da ga je prokopao Ferhat, lično (na turskom: Ferhat Su kanalı). Takođe, u centru Amasje pored reke postoji bronzani spomenik Ferhata i Širin, u neposrednoj blizini aleje sa bronzanim poprsjima sultana.
.
.
.
 |
| Soba tipičnog etno-pansiona u Amasji © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Amasja, Grobnice pontskih kraljeva © Ivana Dukčević |
.
.
Južna obala Amasje…
.
U izuzetno posećenom restoranu Ali Kaja (Ali Kaya) tvrdili su da je to upravo iz razloga što je njihova hrana jedna od najboljih u kraju. Bez obzira na kvalitet hrane, jedan od verovatnih razloga za posećenost ovog restorana jeste fantastičan pogled sa visine na klanac i gotovo čitavu Amasju. Restoran se nalazi na uzvišici, strmini iznad južnog oboda Amasje, odakle se sa jednog od najviših delova u popodnevnim časovima pružaju božanstveni pogledi na klanac u kojem se grad smestio.
.
.
 |
| Panorama Amasje iz Restorana „Ali Kaya“ © Ivana Dukčević |
.
.
U najzapadnijem delu grada, nalazi se Gök Medrese Camii (Gok medresa i džamija), ili u prevodu sa turskog – kompleks “Nebesko plave džamije i medrese“ sagrađen 1267. godine u vreme vladavine Seldžuka. Kao i većina seldžučke arhitekture, od spolja veoma podseća na iransku (persijsku) i prilično se razlikuje od stilski manje dekorativne, kasnije osmanlijske arhitekture. Najinteresantniji detalj na džamiji predstavlja lučni, zasvođeni deo iznad glavnog ulaza (eyvan, evan ili ivan), tipičan za iranski (persijski) stil gradnje. Odmah pored džamije nalazi se i Torumtaj turbe (Torumtay türbe), koje je sastavni deo kompleksa.
.
Drvena vrata u duborezu Gök medrese i džamije, kao i seldžučka grobnica sa nekoliko mumija pronađena ispod džamije Burmalı Minare Camii, neki su od značajnijih eksponata nevelikog Arheološkog i etnografskog muzeja – Arkeology / Etnografya Müzesi (Müze). Mumije datiraju iz perioda kada su u jednom kraćem vremenskom periodu Mongoli osvojili centralnu Anadoliju (od Seldžuka) i osnovali nekoliko satelitskih državica na njenom tlu. Amasjom je vladao Ilkanat (İlkhan), jedan od četiri ogranka nekada velikog mongolskog carstva, sve dok Osmanlije nisu osvojile ove krajeve. U dvorištu muzeja koji se vidi sa ulice, nalazi se nekoliko zanimljivih sarkofaga, delova stubova i sličnih, pretežno iz starogrčkog i rimskog perioda.
.
.
 |
| Džamija Gök Medrese, Amasja © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| U dvorištu muzeja, Amasja © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
U neposrednoj blizini reke, u samom centru grada nalazi se Kompleks (külliye) sultana Bajazita II (Sultan Beyazıt II Camii) sastavljen od džamije, medrese, biblioteke (kütüphane) i kuhinje (imaret). Najveći verski kompleks u Amasji sagrađen je u 1486. godine i nalazi se u sred lepo uređene bašte kroz koju se ulazi prolaskom kroz kamenu kapiju. Na zidu džamije naslikana su velika arapska slova, koja zajedno sa kaligrafskim natpisima na prozorima čine osnovu spoljne dekoracije džamije. Ispred, u delu ka reci postavljena je česma (šadirvan), u blizini velikog, starog javora. Iako se od starosti skoro prepolovio, još uvek pravi odličan hlad na klupi koja ga okružuje.
.
.
.
.
 |
| Džamija Bajazita II, Amasja © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Sagrađena 1247. godine, Burmali minaret džamija i Taš han (Burmalı Minare Camii ve Taş Han) prepoznatljiva je po interesantnom minaretu specifične reljafaste dekoracije koja liči na zakrivljenu, upletenu nit (burmali na turskom i znači “upleteno”). U neposrednoj blizini džamije, nalazi se okerasto, osmogaono turbe.
.
Šetnjom uz reku dospećete do Bimarhana – mongolske, ilkanidske građevine iz 1309. godine, koju je u XIV veku (periodu kada je Amasja bila deo Mongolske imperije) osnovala žena mongolskog sultana Ilkanid Oldžajtua. Interesantno je da je u XIV veku zdanje podignuto kao jedna od prvih bolnica (darüşşifa) u ovom delu sveta, za mentalno obolele.
.
U neposrednoj blizini Mehmed pašine džamije nalazi se Sihi Mustafa Bej Hamam (Sıhhı Mustafa Bey Hamamı), tursko kupatilo iz XV veka u kojem i danas možete dobili “kompletan tretman” i utrošiti barem 2 sata. U blizini su i Širanli džamija (Şıranlı Camii) i Džamija Bajazit paše (Beyazit Paşa Camii). Tu je i Gümüşlü Cami („Srebrna džamija“), u skorije vreme kompletno renovirana.
.
Kao u bilo kojem gradu Turske, i ovde se nalazi velika statua Kemala Mustafe – Ataturka, postavljena u znak sećanja na 22. jun 1919, kada je u Amasji održan sastanak na kojem je odlučeno o početku Rata za nezavisnost.
.
.
 |
| Osmanlijska kuća iz XIX veka, pretvorena u etno-pansion © Ivana Dukčević |
.
.
Severna obala Amasje…
.
.
Na severnoj strani reke nalaze se mnogobrojne osmanlijske kuće, od kojih je najveći broj pretvoren u restorane, pansione i luksuznije butik-hotele od samo par soba. Etno kuća Hazeranlar konak (Hazeranlar Konağı) na primer, nalazi se u Hatunije mahali (Hatuniye Mahallesi), delu grada prepunom ovakvih kuća. Za one koji u Amasji odsednu u klasičnom hotelu i ne uspeju da osete čar življenja u turskim, građanskim kućama XIX veka (što u ovom mestu nikako ne bi trebalo propustiti), muzej u Hazeranlar konaku predstavlja uvid u to kako su izgledale kuće u vlasništvu imućnijih meštana. Sav nameštaj, ćilimi, ogledala i slično, renovirani su i datiraju iz poslednje etape Osmanlijske imperije. U suterenu kuće nalazi se prostor u kome se održavaju gostujuće izložbe.
.
.
 |
| Panorama Amasje, kraj grobnica pontskih kraljeva © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Amasja, Grobnice pontskih kraljeva © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Prelaskom mosta Kunč (Künç Köprüsü) na severnu stranu reke Ješilirmak, naići ćete na osmougaonu Büyük Ağa Medresesi (Bujuk Aga Medresesi – Medresa Velikog age), sagrađenu 1488. godine za glavnog evnuha sultana Bajazita II – Husein agu (Hüseyin Ağa). Danas se unutar zdanja nalazi teološka škola, te iz ovog razloga može da se vidi samo od spolja.
.
Pontsko kraljevstvo bilo je na vrhuncu moći pod vlašću kralja Mitridata II, koji je vladao od 250. do 220. godine pre naše ere. Iz ovog perioda potiču i grobnice pontskih kraljeva uklesane u steni (Kral Kaya Mezarları), koje se mogu videti na liticama iznad osmanlijskih kuća, iznad reke Ješilirmak. Osim osmanlijskih kuća, 18 kamenih grobnica u steni predstavljaju jednu od glavnih atrakcija Amasje. Iako arhitektonski nisu upečatljive kao mediteranske likijske grobnice (iznad reke Dalijan i u mestima Fetije i Mira, na jugu Turske), sa delova stene u koje su uklesane pružaju se neki od najlepših pogleda na Amasju.
.
Ostaci tvrđave (Kale) koji se naziru na stenama iznad severne obale reke Ješilirmak, datiraju iz perioda Pontskog kraljevstva (IV – I vek pre naše ere). Iako od utvrđenja nije mnogo toga ostalo, na tvrđavu se možete popeti i zbog panoramskih pogleda na čitav grad koji se pružaju sa ovog mesta.
.
.
U okolini…
ZILE
Pontsko kraljevstvo doživelo je slom posle čuvene Bitke kod Zele (danas turskog gradića po imenu Zile), kada je Julije Cezar pobedivši poslednjeg pontskog kralja Senatu poslao vest: „Veni, Vidi, Vici“ („Dođoh, videh, pobedih“). I danas, stotinak kilometara jugoistočno od Amasje, na ulazu u Zile možete videti natpis sa likom Cezara, mamac za potencijalne turiste.
.
Na suprotnoj strani, severno od Amasje putu ka Crnom moru (ka Samsunu) nalazi se pećina Ajnali Magarasi (Aynalı Mağarası, tj. „Pećina ogledala“). Mnogi speleolozi i planinari svraćaju u nju, te je vremenom postala i turistička atrakcija.
.
U blizini Amasje nalazi se veći grad Tokat, odakle potiče jedan od dva najpoznatija kebaba u Turskoj – Tokat kebap (drugi je Iskender kebap, iz Burse), a nešto dalje i grad Sivas, sa mnogim građevinama nastalim za vreme vladavine Seldžuka.
.
.
.
.
 |
| Bilbord na ulasku u mesto Zile, gde je u I veku pre naše ere Cezar pobedio pontskog kralja i Rimskom senatu poslao čuvenu poruku © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Zile, tvrđava – natpis iz perioda antike koji pominje Cezara © Ivana Dukčević |
.
.
AMASYA INFO
.
KAKO STIĆI
Amasja se nalazi 340 km severoistočno od Ankare i 135 km od većeg grada i trgovačke, crnomorske luke Samsun. Osim poslednjih 80-ak kilometara, od Ankare do Amasje vodi prilično dobar magistralni put. Od Ankare do Amasje možete stići međugradskim autobusima koji saobraćaju svakodnevno, nekoliko puta dnevno. Putovanje od Ankare do Amasje traje oko 5 sati, a od Samsuna oko 1 sat i 45 minuta.
.
SMEŠTAJ
KAKO SE KRETATI KROZ GRAD
.
.
 |
| Soba u Ilk pansionu (Ilk Pansiyon) © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Restoran „Bahčeli Odžakbaši Pide Jemek Salonu“, Tokat kebab © Ivana Dukčević |
.
.