.
.
.
.
.
Eski Halfeti – Biredžik – Zeugma
.
– Dolinom Eufrata –
.
.
.
.
.
.Plovidba Eufratom, u aprilu 2018 © Ivana Dukčević
.
.
OVDE pogledajte naš video o plovidbi Eufratom
.
Plovidba Eufratom, u maju 2019 © Ivana Dukčević
.
.
Rumkale – Rimska tvrđava na steni iznad Eufrata u aprilu 2018 © Ivana Dukčević
.
.
Eufrat, iznad mesta Eski Halfeti
.
.
.
.
Tekst i fotografije deo su publikovane knjige „Umetnost putovanja“ (ISBN 978-86-7963-499-3) u izdanju Samizdata B92, i knjige-vodiča o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), i zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, i fotografija, bez dozvole autora (Ivana Dukčević) i izdavačke kuće (za Samizdat B92 – Veran Matić).
.
.
.
.
Turistički brodići na obali Eufrata © Ivana Dukčević
.
.
.
.
Plantaža antepskih pistaća na obali Eufrata © Ivana Dukčević
.
.
Arheološko nalazište Zeugma – antičke vile © Ivana Dukčević |
Rumkale – Rimska tvrđava na obali Eufrata © Ivana Dukčević |
Eski Halfeti, plastenik crnih ruža © Ivana Dukčević |
Bliskoistočni ćelavi ražanj kod Biredžika © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
.
U saradnji sa…
.
Turkish Airlines © Ivana Dukčević
.
.
.
.
Ukoliko se zateknete u Gaziantepu i imate slobodan dan, predlog je da krenete na izlet i obiđete gore pomenuta mesta na Eufratu. Oko 60 km istočno autoputem ka Šanliurfi, magistrala skreće sa autoputa ka severu i na određenoj distanci sve vreme prati reku. Čitava tura od Gaziantepa i nazad iznosi oko 250 km, i može da košta oko oko 70 evra ukoliko želite da je obiđete u svom aranžmanu – lokalnim, gradskim taksjiem (cena je po taksiju, ne po osobi). Taksista koji je najverovatnije na istu turu pre vas vodio i mnoge druge, staće na svakom mestu onoliko koliko želite da se zadržite, pod uslovom da se nakon obilaskam. u kasno popodne vratite nazad u Antep.
.
.
.
Autoput Šanliurfa – Gaziantep © Ivana Dukčević |
.
Plantaža antepskih pistaća © Ivana Dukčević |
Plantaža antepskih pistaća u maju © Ivana Dukčević
.
.
.
.
Plantaža antepskih pistaća u maju
.
.
Plantaža antepskih pistaća kraj autoputa Šanliurfa – Gaziantep © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
Naš antepski taksista sa kojim smo u turi po Eufratu proveli dan, vremešni je korpulentni gospodin sa brčićima, u košulji dugih rukava i kukičanom prsluku na aprilskih 27 stepeni. Na bočnoj strani automobila koji čisti i licka u toku svake pauze koju pravimo, ima veliku oznaku dela grada u samom centru gde smo ga više puta u toku našeg boravka u Gaziantepu i videli parkiranog. Čim primeti da mu je neko blokirao prilaz „njegovom“ mestu, diže dževu i traži da mu se mesto za auto oslobodi. Iako mi nije poznato na koji način se taksi mesto dodeljuje, ako i kada strani turizam u Antepu ponovo uhvati zalet vrlo je verovatno da će zbog veće potražnje mesto morati da deli sa barem još njih desetak.
Autoput od Gaziantepa ka istoku – Šanliurfi, vodi kraj nepreglednih plantaža antepskog pistaća, maslinjaka i poneke plantaže badema. Čak i kada nakon skoro 60 km (odličnog i neopterećenog) autoputa skrenete na magistralni put u valovita brda ka Halfetiju, plantaže ne prestaju – utisak je da ih nema jedino na strmeku klanca, ka reci. Pre nekoliko godina, u isto doba godine u aprilu sam bila u Iranu, i u okolini Jazda, nadomak pustinje videla najveće plantaže pistaća na svetu. Da li zbog više temperature i peskovitijeg tla, iranski pistaći u to vreme već su uveliko dobijali na obliku ploda, dok su turski – antepski još uvek bili negde između cveta i prvog začetka ploda. Značajna razlika, osim u plodu je i u visini drveća – iranski pistaći daju nešto veći plod ali je samo drvo izuzetno nisko (nije više od 2,5 metra), dok je stablo turskog pistaća visine prosečne voćke.
.
.
.
.
.
Plantaža antepskih pistaća © Ivana Dukčević |
Antepski pistaći u aprilu © Ivana Dukčević |
Plantaže pistaća © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
U vožnji među pistaćima, nekoliko kilometara pre obala Eufrata naš taksi prolazi kroz Novi Halfeti, mesto sivih solitera usred pastoralne prirode gole visoravni, koje je niklo kada je stari Halfeti potopljen. U daljini, daleko iza plantaža ka severu nazire se stotinak kilometara udaljeni planinski venac pod snegom među kojim i poznata planina Nemrut. Na kraju, put naglo zavija ka dnu kanjona i nakon nekoliko oštrih serpentina stižemo do obala Eufrata, u Eski Halfeti (Stari Halfeti). Mesto nije potpuno poplavljeno, što znači da je veći deo sela nekada ipak bio prilično iznad nivoa reke. Osim plantaža crnih ruža – karagül po kojima je ovaj kraj poznat i koje smo videli u plasteniku kraj reke, meštani većinom žive od turizma – iznajmljivanja pansiona za vikend, ribljih restorana i brodića koji prevoze turiste. Crne ruže i nisu uvek crne. Vlasnik tradicionalnog hotela gde smo u Antepu bili smešteni, rekao mi je da su navodno takve samo u prvoj generaciji, ali već druge godine dobiju boju koja je najbliža izuzetno tamno crvenoj. U mestu Eski Halfeti postoji plastenik crnih ruža kraj reke, gde je moguće pogledati zasade ovih ruža.
.
.
.
Planine srednje Anadolije (među kojim i i Nemrut Dagi) udaljene oko 200 km, pod snegom u proleće © Ivana Dukčević |
Eski Halfeti, plastenik crnih ruža © Ivana Dukčević |
Eski Halfeti, plastenik crnih ruža © Ivana Dukčević |
Eski Halfeti, sušene crne ruže © Ivana Dukčević |
Eski Halfeti, na Eufratu © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Kada je 2000. godine brana kod mesta Biredžik (Birecik) na Eufratu puštena, osim sela Eski Halfeti još nekoliko njih duž reke je potopljeno te smo u obilazak krenuli brodićem. U prirodom izdašnom klancu reke, na jednom od vrhova vide se ostaci u nekim delovima prilično očuvane velike rimske tvrđave – Rumkale, a dalje i potopljeno selo Savašan Savaš Koju (Savaşan Köyü – „köyü“ na turskom znači „selo„) sa poznatim u reku do polovine visine potopljenim minaretom Batik džamije (Batık Camii). U „zalivu“ koji je stvoren podizanjem nivoa vode, preko puta ovog sela gornjim delom viri srednjovekovna crkva u pećini, i samo se reljefni krst vidi uklesan iznad kamenog luka.
.
Izgleda da svaki čamdžija koji vozi ture iz Eski Halfetija i nazad, ima svog kafedžiju gde turiste vodi na pauzu. Od modernih splav-restorana do veoma rustičnih, kafedžija našeg čamdžije vlasnik je lokala – terase u steni u nivou reke, na samoj ivici potopljenog sela, nadomak minareta u vodi. Uz par drvenih stolova i stolica sa plastičnim stoljnjacima gde smo sedeli ispijajući crnu kafu, na jednom delu zida ugledali smo stare novinske fotografije rečnog toka pre potapanja. Iako je slika od starosti izgubila boju i poprimila nijanse svetlo-plave, zanimljivo je bilo videti tri puta uži Eufrat u svom prirodnom toku kakav nikada više neće biti.
.
Ture brodićima traju oko 30 – 45 minuta. Brodić kreće kada se skupi dovoljno posetilaca (cena po osobi iznosi oko 4,5 €). Moguće je iznajmiti manju barku po ceni od 20 € – može da primi do 10 osoba (cena je za vožnju).
.
.
.
.
Plovidba Eufratom nadomak mesta Eski Halfeti © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Pogled na Eufrat iznad mesta Eski Halfeti © Ivana Dukčević
.
.
Eski Halfeti, turistički brodići © Ivana Dukčević |
Eski Halfeti © Ivana Dukčević |
Eski Halfeti, splav-restoran na Eufratu © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Plovidba Eufratom, na prvom istraživačkom putovanju severozapadnom Mesopotamijom, u aprilu 2018.
.
.
.
.
Plovidba Eufratom © Ivana Dukčević |
Rumkale – Rimska tvrđava na obali Eufrata © Ivana Dukčević |
Selo Savašan delom potopljeno u vodama Eufrata © Ivana Dukčević |
Selo Savašan sa minaretom u vodama Eufrata © Ivana Dukčević
Stari viseći most vodi preko rečnog rukavca kod mesta Eski Halfeti © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
Po povratku u Eski Halfeti i na kopno, penjemo se serpentinama nazad na vrh klanca i drumom udaljavamo od reke. Vozimo se automobilom još oko pola sata ka jugu, kada put ponovo prilazi reci, ali u posve drugačijem krajoliku. Na strmim liticama krečnjačkih stena sa jedne strane obale Eufrata, nadomak gradića po imenu Biredžik u izdubljenim rupama gnezdi se endemska vrsta ptice po imenu Bliskoistočni ćelavi ražanj (Northern Bald Ibis).
.
Krajem XX i početkom XXI veka, broj ptica koje su na ovom mestu odabrale stanište drastično je opao i postao jedva dvocifren – njih devedeset, 2006. godine. U manjem broju bilo ih je još samo i u Siriji gde se smatra da su nedavno izumrle, a njih oko 250 živi u jednom delu Maroka. Uzrok njihovom nestajanju u Turskoj bio je prilično trivijalan. Navodno je na početku zimskog perioda u Turskoj, njihova migracija ka krajnjem jugu Arapskog poluostrva bivala ometena odstrelom lokalnih lovaca tokom preleta preko Saudijske Arabije, koji su u njima videli trofeje. Kada su Turci shvatili zbog čega se početkom proleća sve manje ptica vraća u Biredžik, ispred visokih, okerastih krečnjačkih stena nalik klancu postavili su ogroman kavez visine oko 20 metara gde ih svake godine krajem leta zatvore, kako ih zov prirode i let ka Jugu ne bi odveo u smrt. Ovakav vid prisilnog ostanka u Turskoj odobren je od strane stručnjaka i vremenom doveo do toga da se broj ovih ptica do nedavno na ivici istrebljenja, poveća na danas trocifren.
.
Početkom proleća 2019, u ovom regionu pronađena je „odbegla“ ženka beloglavog supa iz doline reke Uvac u Srbiji – Dobrila, koja je sredinom aprila 2019. godine avionom Turkish Airlines vraćena u Beograd – u svoju postojbinu. Nije poznato kako se i zbog čega Dobrila našla u ovom delu Turske, nadomak rezervata ćelavog ražnja, ptica koje su i same svojom veličinom i obličjem neobično slične beloglavom supu. S obzirom da Dobrili nije bilo prvi put da pobegne, ministar životne sredine u šali je pomenuo njeno moguće „zaljubljivanje“ te se nameće ideja da se možda zagledala u ćelavog ražnja koji svojim obličjem neobično podseća na supa 🙂
.
.
.
Rezervat bliskoistočnog ćelavog ražnja kod Biredžika © Ivana Dukčević |
Rezervat bliskoistočnog ćelavog ražnja kod Biredžika © Ivana Dukčević |
Rezervat bliskoistočnog ćelavog ražnja kod Biredžika © Ivana Dukčević |
Bliskoistočni ćelavi ražanj kod Biredžika © Ivana Dukčević
Jato bliskoistočnog ćelavog ražnja kod Biredžika © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
O koloniji ovih velikih, izduženih i neobično ružnih crnih ptica sa dugim i špicastim, ružičastim kljunom donekle nalik lešinaru, koje su bile čest simbol antičkih egipatskih hijeroglifa u ovom rezervatu brine sredovečni gospodin koji se ovde nastanio sa porodicom. Osim što pristiglim turistima na turskom i na engleskom ukratko objasni o pticama, zadužen je i da posetioce obavesti da ne smeju ići dalje od postavljene rampe, od koje do stene sa pticama ima još stotinak metara. Ispred stene, vidik ka pticama zaklanja i veliki kavez, te se za sada mogu videti samo iz prilične daljine – iza ogromnog kaveza, u pukotinama stena gde se gnezde. Ipak, rečeno nam je da ukoliko imamo vremena sačekamo, bliskoistočni ćelavi ražanj koji je početkom proleća pušten (jer nema nagon za selidbom), možda će krenuti u let.
.
Imali smo sreće. Nakon samo par minuta, ptice su odjednom poletele sa stena i u jatu tokom par minuta kružile visoko iznad grupe od jedva desetak posetilaca, od kojih su neki pokušavali da ih sa manje ili više sreće fotoaparatom približe i zaustave u vremenu. Njihov let na priličnoj visini, onemogućavao je da detalji i boje njihovog kljuna budu vidljivi, ali sam uspela da u letu ipak uhvatim i ovekovečim njihove obrise. Nakon nekolik minuta, isto tako naglo kao što je poletelo, jato se vratilo ka rupičastoj krečnjačkoj steni, i nestalo iza kaveza. Sa druge strane Eufrata, nakon nepun sat vožnje pristigli smo u Arheološko nalazište Zeugmu. Smešteno par kilometara severno od autoputa Gaziantep – Šanliurfa, u podnožju jednog čudnovato pravilnog i visokog brda nadomak sela Belkis, mesto je gde smo u ostacima rimskih vila mogli da vidimo sjajne podne mozaike i antičke zidne freske, koje su Turci natkrili i obezbedili ih od pljačkaša, ali i od vremenskih (ne)prilika. One koje brana nije potopila. Ostali su u Gaziantepu, u Muzeju mozaika.
.
U okviru rezervata, 2019. otvoren ja mali muzej u kojem su smeštene voštane figure u pirodnoj veličini ćelavog ražnja i nekoliko drugih životinja specifičnih za ovu regiju, u scenografiji njihovog prirodnog okruženja: veliki varan (Varanus Griseus) dužine 1,1 do 1,5 metra, hijena (Hyaena Hyaena), i retka velika Eufratska kornjača dužine od jednog metra (Rafetus Euphraticus), sa „prćastim“ „nosem“. Kod parkinga, pomenuti gospodin i njegova porodica podigli su kućicu u kojoj možete kupiti nešto za piće ili jelo, ali i suvenire – majicu sa ćelavim ražnjem i slično. Ako vas zanima bilo šta u vezi ovih ptica, gospodin će vam rado objasniti.
.
.
.
Nadomak rezervata bliskoistočnog ćelavog ražnja, na Eufratu © Ivana Dukčević |
Bliskoistočni ćelavi ražanj kod Biredžika © Ivana Dukčević |
Rezervat bliskoistočnog ćelavog ražnja kod Biredžika © Ivana Dukčević |
Mali muzej u rezervatu bliskoistočnog ćelavog ražnja kod Biredžika © Ivana Dukčević |
Mali muzej u rezervatu bliskoistočnog ćelavog ražnja kod Biredžika – velika Eufratska kornjača © Ivana Dukčević
.
.
.
.
Nepun sat vožnje od Biredžika, sa druge strane Eufrata u podnožju jednog čudnovato pravilnog i visokog brda nalazi se Arheološko nalazište Belkis – Zeugma. Iako većinu eksponata vezanih za lokalitet danas možete videti u Muzeju Zeugme u Gaziantepu (najveći deo nekadašnje Zeugme danas je pod vodom), predivni podni mozaici i antičke zidne freske vidljivi su i u ostacima helenističkih i kasnije rimskih vila kraj Eufrata, koje su Turci natkrili i obezbedili ih od pljačkaša antikviteta, ali i od vremenskih (ne)prilika.
.
Arheološko nalazište nalazi se oko 50 km od Gaziantepa i 100 km od Šanliurfe, blizu sela Belkis, par kilometara severno od glavnog autoputa na obronku brda. Kompleks antičkih vila nekadašnje helenističke a zatim rimske Zeugme, mesto je osnovano još za vreme Nikatora I, vladara Seleukidskog carstva, jednog od nekoliko helenističkih kraljevstava koje je nastalo kada su generali Alaksandra Velikog nasledili i između sebe razdelili teritorije koje je osvojio, nakon njegove iznenadne smrti. Najveći prosperitet Zeugma je dostigla u vreme Rimljana, kao značajan trgovački grad, ali je u III veku razorena u borbi za prevlast sa persijskim Sasanidima.
.
.
.
.
Arheološko nalazište Zeugma © Ivana Dukčević |
Arheološko nalazište Zeugma, natkriveni ostaci antičkih vila © Ivana Dukčević |
Antičke vile u Zeugmi © Ivana Dukčević |
Arheolozi u poslu na lokalitetu vila u Zeugmi © Ivana Dukčević
Antičke vile u Zeugmi, april 2018. |
Brana na Eufratu, kod Biredžika © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Početak iskopavanja Zeugme tokom 1990-tih, otkrio je fantastične podne mozaike unutar helenističkih i rimskih vila, koji se danas mogu videti u Muzeju mozaika Zeugme, u Gaziantepu. Tokom 2000. godine, puštanje brane Biredžik poplavilo je delove arheološkog nalazišta nakon što su najvredniji delovi isečeni i prebačeni u budući muzej. Nekoliko mozaika od manjeg značaja ostavljeni su na lokalitetu.
.
.
.
.
Gaziantep, Muzej mozaila Zeugme © Ivana Dukčević |
Gaziantep, mozaik „Ciganke“ u Muzeju mozaika Zeugme © Ivana Dukčević |
.
.
Gde odsesti…
.
Sokak sa tradicionalnim kućama – ulaz u Hotel Anadolu Evleri © Ivana Dukčević |
Unutrašnje dvorište Hotela Anadolu Evleri © Ivana Dukčević |
Sobe Hotela Anadolu Evleri, u starinskoj kući © Ivana Dukčević |
Hotel Anadolu Evleri, sala za doručak © Ivana Dukčević |
Hotel Anadolu Evleri © Ivana Dukčević |
.
.
Kako stići…
.
.
Iz Beograda (Zagreba ili Sarajeva), do Istanbula svakodnevno leti turska državna aviokompanija Turkish Airlines. Od Istanbula, jednom do dva puta dnevno Turkish Airlines ima letove do Gaziantepa. Geografski gledano, u pravcu istok – zapad Gaziantep se nalazi između turistički poznate Šanliurfe – Urfe (150 km istočno – oko 2,5 sata vožnje autobusom) i planine Nemrut severno od Adijamana (oko 3 – 3,5 sata vožnje). Sa autobuske stanice (na turskom: Otogar) u Gaziantepu, u zavisnosti od kompanije koja vozi (ima ih nekoliko, i skoro sve su u privatnom vlasništvu), autobuska karta u jednom smeru za na primer Šanliurfu košta oko 5 evra. Većina turskih autobusa je novije proizvodnje i prilično su uredni i čisti. Na sedištu ispred svakog putnika nalazi se ekran na kojem može da se prati određen broj TV programa (sa slušalicama za jednokratnu upotrebu), a u toku vožnje kondukter će putnike ponuditi sokom, kafom, čajem i upakovanim kolačićima (usluga ulazi u cenu karte).
.
.
Dečaci u selu nadomak Biredžika, na brdu iznad Eufrata © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Turska Eski Halfeti Zeugma, Turska Eski Halfeti Zeugma, Turska Eski Halfeti Zeugma, Turska Eski Halfeti Zeugma, Turska Eski Halfeti Zeugma, Turska Eski Halfeti Zeugma, Turska Eski Halfeti Zeugma, Turska Eski Halfeti Zeugma, Turska Eski Halfeti Zeugma
.
.
.