Posted on 03 jun 2021

/ off

TURSKA – Sivrihisar

Sivrihisar

Grad šaljivog Nasredin-hodže

Oko 100 km istočno od Eskišehira, u podnožju špicastih stena vulkanskog porekla u sastavu planina Čal (Çal), na nadmorskoj visini od oko 900 metara i duž strme nizbrdice, smestio se Sivrihisar. Na vrhu tvrđave Hisarönü-Balkayasi, pronađena je oslikana kompozicija u steni za koju se smatra da datira iz praistorije, i prikazuje konja, čoveka i psa u boji crvenkaste gline. U popularnoj tradiciji, simpatični, mali Sivrihisar na zapadu Anadolije u Turskoj, poznat i kao „grad Nasredin-hodže„. Prema šaljivom Nasredinu hodži ili Nasrudinu hodži, satiričnom liku iz srednjovekovnih priča, Sivrihisar je “centar sveta” . Ovaj gradić, danas je poznat i po turskoj seriji Gönül Dağı, koja je u potpunostı snımana u Sıvrıhısaru.

Panorama Sivrihisara s vrha tvrđave kod Sat-kule © Ivana Dukčević

Sivrihisar © Ivana Dukčević

Sivrihisar, etno-kuća

Sivrihisar © Ivana Dukčević

SIvrihisar, ispred etno-kuće sa „Nasredin-hodžom“

Izložba fotografija Sivrihisara, u naosu jermenske crkve © Ivana Dukčević

U saradnji sa…

Nasredin hodža (Nasreddin Hoca ili Mullah Nasruddin: 1208-1285), bio je istorijska ličnost – filozof, satiričar i sufista, rođen u XIII veku, u Sivrihisaru, pred kraj vladavine Seldžuka. Širom Turske, upamćen je kao debeljuškasti čovečuljak sa ogromnim turbanom koji jaše svog magarca, a koji se pojavljuje kao lik u mnogobrojnim anegdotama, dosetkama i satiričnim narodnim pričama sa obaveznom poukom, gde ponekad ispada naivan, ali često mudar i lukav. Jedna od najpoznatijih dosetka hodže, opisana je u priči kada on na neko vreme napušta grad kako bi trgovao i seda na magarca naopačke, gledajući unazad. Kada su ga pitali zbog čega to radi, njegov prvi odgovor je navodno bio: „Ko kaže da ja sedim naopačke? Možda magarac ide naopačke?!“ Zatim je usledio novi komentar – da sedi unazad kako bi odao poštovanje meštanima Sivrihisara, koje napušta i neće videti neko vreme.

U ilustracijama priča o Nasredin-hodži, magarac je uvek prikazan mali – kako bi se i u vizuelnom smislu od hodže stvorio karikaturalni lik. Svake godine između 5. i 10. jula, u gradu Akšehiru – gde je preminuo (centralna Anadolija), održava se festival posvećen njegovom liku i delu. Neki izvori tvrde da je Nasredin hodža došao iz Persije, a njegovo kulturno nasleđe poznato je od Balkana do Bliskog istoka, jer su se priče o njemu vekovima prepričavale u čajdžinicama i karavansarajima.

Sivrihisar, etno-kuća – figura Nasredin-hodže, dočekuje posetioce © Ivana Dukčević

Sivrihisar, Nasredin-hodža © Ivana Dukčević

Sivrihisar, Nasredin-hodža (prikaz iz jedne od priča u kojoj svog magarca jaše naopačke) © Ivana Dukčević

Širom ovog dela zapadne Anadolije, pa i ovim gradom, tokom vekova vladali su Frigijci, Grci, Rimljani, Vizantija, Seldžuci i Osmanlije. U frigijsko vreme i pre toga – za vreme vladavine Hetita, naseobina na mestu današnjeg Sivrihisara nosila je naziv Pessinuss (na današnjem arheološkom nalazištu, pronađeni su ostaci hrama maloazijske boginje Kibele – Cybele temple).

Prilikom boravka u Sivrihisaru, posetili smo izuzetno lepo i moderno uređen Muzej tepiha, i oprobali se u tkanju na razboju. Već znani sistem osnove i potke, ponovo su nam objasnile lokalne žene koje veoma umešno tkaju prelepe šare turskih tepiha. Tokom moji dugih putovanja Turskom u poslednjih desetak godina, vidno je koliko je država počela da ulaže u kulturu – podizanje novih muzeja, ali i u zdravstvo – podizanje velelepnih, novih bolnica, i to na mestima gde ne očekujete – čak i u najmanjim, i najudaljenijim mestima Anadolije. Na gornjem spratu muzeja, na podu i u staklu, nalaze se tepisi stari do 150 godina, osvetljeni specijalnim reflektorima, koji u jednom delu imaju prosuto po nekoliko plodova kestena – čuvara od insekata koji ih oštećuju.

Sivrihisar, Muzej tepiha © Ivana Dukčević

Sivrihisar, u Muzeju tepiha

Sivrihisar, Muzej tepiha © Ivana Dukčević

Spisak i opisi šara turskih tepiha, u Muzeju tepiha © Ivana Dukčević

Na jednom od centralnih platoa starog dela grada stoji turbe tj. kumbet Alemşah Kümbeti koje je podigao seldžučki šah (Sultan Şah) svom preminulom bratu, 1328. godine. Na delu spoljne, reljefne dekoracije kumbeta, obratili su nam pažnju na neobični prikaz ribe, uz komentar da je reč o horoskopskom znaku. Zapadnjački horoskop sa znacima koje danas poznajemo i koji je zaista iz tog perioda, verovatno ipak nije bio predmet dekoracije ovog kumbeta, te reljef ribe i dalje ostaje misterija. Osim ovog motiva, turbe sa tipičnim višeugaonim krovom ima motive ukrštenih zvezda, geometrijskog preplitanja i slično.

Sivrihisar, turbe (kumbet) Alemşah Kümbeti © Ivana Dukčević

Alemşah Kümbeti (reljefni prikaz ribe) © Ivana Dukčević

Niže trga sa kumbetom, nalazi se jedna od samo tri drvene džamije Turske – Ulu Camii, sa najvišim drvenim stubovima. Iako nije kitnjasta kao ona prelepa, u drvetu, koju sam 2010. na proputovanju Turskom posetila u Bejšehiru, i ova džamija nastala je negde na prelazu između seldžučke i osmanlijske vlasti, i predstavlja zanimljiv kulturološki momenat u istoriji Anadolije. Poseta džamiji moguća je između molitvenih sati, a dozvoljeno je popeti se i na gornji sprat. Ipak, vodite računa da iz džamije izađete na vreme – pre nego što hodža krene da poziva na molitvu, s obzirom da je Sivrihisar veoma tradicionalan mali grad, nenaviknut na brojne strane turiste.

Ulu Camii – Velika džamija Sivrihisara, iz XIV veka © Ivana Dukčević

Velika džamija Sivrihisara – kapiteli stubova preuzeti sa građevina iz vizantijskog, ili nekog ranijeg perioda © Ivana Dukčević

Ulu Camii – Velika džamija Sivrihisara © Ivana Dukčević

Na jednom od trgova starog dela grada, nalazi se Etno-kuća preuređena u stilu osmanlijskih konaka zapadne Anadolije. U slučaju Sivrihisara, ova etno-kuća je ujedno i mali muzej Nasredin-hodže. Lokalni čika, odeven u odoru nalik onoj šaljivog junaka, nepomično sedeći na minderu na prvom spratu kuće, u početku se činio kao još jedna voštana figura (kakva postoji i u prizemlju), dok odjednom nije ustao i kao u pozorištu, krenuo da na turskom pripoveda priče „o sebi“. Na kraju, palo je i slikanje sa glumcem koji je uspešno odglumio ovog simpatičnog junaka.

Za vreme našeg boravka, u etno-kuću ušetalo je nekoliko lokalnih devojčica i dečaka, sa kojima je „hodža“ sedeći na podu demonstrirao kako se igra stara društvena igra popularna u ovom kraju – „Osam kamenčića“ (Sekiz taş), gde je cilj sa udaljenosti pogoditi kamenčić u crvenoj boji. Osim hodže, gospođa odevena u nacionalnu nošnju – koja radi u etno-kući, objasnila nam je zanimljivu istoriju kopije jednog izloženog tepiha. Navodno je u srednjem veku, prilikom opsade Sivrihisara od strane Turaka (kojim je vladala Vizantija), jedna mlada Turkinja – meštanka, želeći da pomogne Turcima istkala „tepih sa pet dimnjaka“ na kojem je u stvari, u geometrijskoj kompoziciji bila skrivena mapa unutrašnjeg dela vizantijskog utvrđenja. Turcima je ovaj tepih poslala „kao poklon“ i tako upamćena kao osoba koja je pomogla njihovu pobedu nad Vizantincima.

Etno-kuća i spomen-kuća Nasredin-hodže © Ivana Dukčević

Na vrhu uzbrdice starog dela grada, podno špicastih stena i travnjaka na kojem su postavljene bronzane skulpture povezane sa istorijom ovog dela zemlje, nalazi se druga najveća u Anadoliji – jermenska crkva Surp Yerortuyun (Crkva Svetog Trojstva) iz 1881, koja više nije u upotrebi. Danas se prostor unutar crkve koristi kao izložbeni, a u vreme našeg boravka bila je upriličena izložba umetničkih fotografija Sivrihisara. U blizini crkve, nalaze se ostaci vizantijske tvrđave na čijem je vrhu Sat-kula, odakle se pružaju panorame na čitav gradić.

U jednom delu starog grada, posetili smo istorijsko zdanje, konak lokalnog aristokrate Zaim-age – Zaimağa Konağı, čije poreklo seže do seldžučkih vremena. Ovo zdanje, postalo je poznato za vreme turskog Rata za nezavisnost, i u njemu je 1922. bio smešten vojni štab koji je posećivao i sam Kemal Mustafa Ataturk. U centralnoj prostoriji na gornjem spratu, za stolom se nalaze voštane figure prvog predsednika Turske i njegovih saradnika, kako nakon proglašenja Republike donose odluke vezane za novu državu. Na ovom mestu, Nacionalna skupština Turske osnovala je Veće ministara nove Republike i nacionalnu vojsku. U spavaćoj sobi pored velikog dnevnog boravka, krevet u kojem je prespavao Ataturk prekriven je turskom zastavom. Tokom mnogobrojnih poseta Turskoj, na mnogim mestima – u „Ataturkovim vilama“ preko kreveta videla sam prebačenu zastavu, što je uvek znak da je tu boravio (prespavao) Ataturk.

Sivrihisar se nalazi na ruti međunarodne migracije ptica, gde je u području naziva Balıkdamı moguće posmatrati migraciju ptica selica.

Turska Sivrihisar, Turska Sivrihisar, Turska Sivrihisar, Turska Sivrihisar, Turska Sivrihisar, Turska Sivrihisar

Zapadna Anadolija