Posted on 07 dec 2016

/ off

PORTUGAL – Porto

O, Porto!

Prestonica severnog Portugala…

U severnom delu Portugala, duž strmih obronaka brda čiji je klanac izdubila reka Duro, četiri kilometra pre ušća u Atlantik, nalazi se Porto. Staro jezgro grada zvučnog imena – Ribeira, poznato je po arhitekturi srednjovekovnih, kamenih kuća u jarkim bojama (najstarija kuća je Barredo kula, iz XIII veka), gde se gornji spratovi – u stilu neobično nalik nama poznatijim osmanlijskim konacima, šire stepenasto u odnosu na prizemlje. Godine 1996, Ribeira je proglašena delom Uneskove svetske kulturne baštine. Rustični grad čiji je rimski naziv Portocale (ili Portus Cale) bio presudan da čitava država kasnije dobije ime Portugal, kao da je prekriven nekakvom čudesnom patinom prohujalih vremena kojem bi obimno renoviranje jednostavno oduzelo šarm. Originalni, portugalski naziv Porta – Oporto, nalik je imenici u padežu vokativu, i kao da u mislima priziva početak romantične poeme posvećene ovom gradu – O, Porto!

Porto, Vila Nova de Gaia, barcos rabelos © Ivana Dukčević

Porto © Ivana Dukčević

Pogled na most Dom Luis I (Dom Luiš I) © Ivana Dukčević

Železnička stanica São Bento ukrašena čuvenim portugalskim pločicama – azuležosima © Ivana Dukčević

Tekst i fotografije deo su publikovane knjige „Umetnost putovanja 2“ (ISBN 978-86-82136-01-9) u izdanju Media Sfere, ali i knjige o Portugalu (ISBN 978-86-7722-380-9), Zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, i fotografija, bez dozvole autora (Ivana Dukčević) i izdavača (Media Sfera: Gordana Radisavljević-Jočić).

Najstarija bakalnica u Portu, sa još uvek istom namenom © Ivana Dukčević

Crkva Svete Katarine obložena azuležosima © Ivana Dukčević

Najstariji arheološki Porta pronađeni su na brdu iznad reke Duro (Morro da Se), na mestu gde se danas nalazi srednjovekovna katedrala Sé. U VIII veku grad su osvojili Mavari, ali je 982. godine hrišćanska vojska uspela da ga povrati. Porto je počeo da se širi, kada je Dona Teresa – majka prvog kralja Portugala, 1123. godine poklonila veliki deo svog imanja na ušću Dura biskupu Dom Hugu i dvadeset četiri godine kasnije uspela da nagovori engleske, flamanske i nemačke krstaše da zajedno sa njenim sinom, kraljem Dom Afonsom Henrikesom (Dom Alfonso Henriques) isplove iz Porta ka jugu i oslobode Lisabon od Mavara. Suprotno romantičnom nazivu grada, zbog jednog događaja iz istorije – bitke portugalske vojske za mesto Seutu u severnoj Africi (Ceuta, 1415), građani Porta stekli su naziv tripeirosi, od reči tripe što znači „iznutrice“. Žrtvujući se za opštu stvar, portugalskim vojnicima koji su iz grada isplovljavali u osvajanje Seute stanovništvo Porta ustupilo je sve zalihe mesa koje su imali za ishranu, dok su sebi ostavili iznutrice. I danas, najpoznatije tradicionalno jelo Porta je Tripas a moda do Porto („Iznutrice na portoanski način“), koje se spravlja od iznutrica i pasulja. Osim iznutrica, probali smo tradicionalna jela sa svinjetinom i ribom, jer se u Portugalu svinjetina, riba i plodovi mora veoma često nalaze zajedno u jelu, nalik gulašu.

Vila Nova de Gaia, barcos rabelos i Most Dom Luis I © Ivana Dukčević

Obala Dura – kej Ribeira © Ivana Dukčević

U jednoj od kafana Ribeire… „Nacionalna“ riba Portugala je (uvozni) bakalar, a Portugalci tvrde da postoji 365 recepata za njegovo spravljanje – po jedna za svaki dan u godini! Ovo je jedna od verzija – pohovan u testu © Ivana Dukčević

U jednoj od kafana Ribeire… svinjetina, pasulj i sočivo deo su tradicionalne, nacionalne kuhinje Portugala, ali i Španije © Ivana Dukčević

Trg Ribeira (Praça da Ribeira) sa novijom skulpturom kocke koja stoji na jednom svom temenu – zbog čega ga nazivaju i Trg Kocke (Praça do Cubo), nastao je u srednjem veku i od obale Dura bio odvojen visokim zidom. Blizu trga postojao je prolaz do reke, a u podnožju zgrada nalazila su se skladišta koja još uvek postoje. Između trga i lučnog mosta Dom Luiš Prvi (Dom Luís I), duž obale Kaíš de Ribeira (Cais de Ribeira) po ugledu na londonske dokove u XIX veku sazidani su danas zanimljivi, nekada mračni unutrašnji prolazi koji – spojeni sa delom starih zidina, vode između kuća. Prolaskom kroz jedini očuvani lučni prolazkoji nosi naziv „zidine uglja“ (Carvão), kao da smo zakoračili u srednji vek. U kamenim prolazima natkrivenih lukova sa trošnim drvenim gredama, u kućama čiji prozori gledaju ka prolazima, smestile su se starinske taverne s naslaganim drvenim burićima, u kojim kao da samo nedostaju srednjovekovni mornari. Kroz rešetke prolaza, još uvek se mogu videti stepenice koje su vodile ka višem delu zida, u blizini nekadašnjeg sidrišta za brodove. Izvan prolaza, od Trga Ribeire sve do mosta Dom Luiš Prvi, u podnožju kuća duž širokog šetališta sa klupama nalaze se riblji restorani, dok pogled ka istoku – najlepši u sumrak, puca na elegantni lučni most od kovanog gvožđa, iznad zlatne reke.

Romantični suton na Ribeiri © Ivana Dukčević

Pogled na Ribeiru i most Dom Luis I (sa druge strane reke vidi se Vila Nova de Gaia) © Ivana Dukčević

Kuća princa Henrija Moreplovca – Muzej Porta © Ivana Dukčević

Šetajući Ribeirom, posmatrali smo prelepe, oronule stare kuće sa isturenim jarko ofarbanim doksatima koje vapiju za renoviranjem. Nešto bliže centru, videli smo radnje i radionice za opravku obuće i tehničkih aparata čiji izlozi – ali i vlasnici, kao da su ostali zamrznuti u 1960-tim, stišnjeni između novih robnih kuća, ali odlučni u tome da opstanu prkoseći modernizaciji. Kroz strme uličice Ribeire koje od gornjeg centra vode do obale, postoje kuće u kojima odavno više niko ne živi, ali čija se nekadašnja velelepna fasada još uvek nazire. U nekim od njih, u prizemnim delovima koji gledaju nizbrdo ka reci, sredovečne pralje iz predgrađa odevene u odeću nalik nacionalnoj nošnji, u velikim kazanima peru i na kanape prostiru bele čaršave. U gornjem delu starog grada, gde ulice Ribeire završavaju prvim modernim saobraćajnicama, u sličnim nošnjama povremeno prođu žene koje u ovalnim metalnim posudama na glavi nose svežu ribu za prodaju. Nedaleko od njih, ostareli čistači obuće sa opremom još iz prošlog veka, u hladu drveća portoanskih avenija čekaju na mušterije, kojih je sve manje. Porto kao da još uvek na sebi nosi specifičnu patinu davnih vremena, kroz čiju se koprenu nazire važnost ovog grada u dalekoj prošlosti.

I sam arhitektonski stil portugalskih gradskih kuća, prepoznatljiv je po specifičnostima. Osim uokvirenih prozora, u prizemnom delu zgrada ne postoje jedna već najčešće nekoliko – tri do pet ulaznih vrata, koja u istoj širini prati linija prozora iznad njih, sve do poslednjeg sprata. U jednoj jedinoj starinskoj kući, svaka od pet vrata u prizemlju imaju poseban broj ulaza, nalik današnjim dugačkim zgradama u blokovskim naseljima. Osim sto su ove portugalske kuće visoke i uzane. Iako se danas za ulaz koriste samo jedna vrata, ulazni brojevi su ostali. Iz ovog razloga portugalske kuće sa nekoliko ulaznih brojeva, u jednoj nevelikoj ulici mogu da imaju veoma visok broj cifara za kućni broj. Najveći kućni broj relativno kratke ulice Rua da Firmeza u širem centru Porta dužine oko pola kilometra, u kojoj smo odseli i koju u čitavoj dužini preseca samo četiri poprečne ulice je 510.

Porto, prodavačica ribe © Ivana Dukčević

Železnička stanica São Bento ukrašena čuvenim portugalskim pločicama – azuležosima © Ivana Dukčević

Istorijska „Ulica cveća“ – Rua das Flores © Ivana Dukčević

Predivna, starinska dekoracija prednjeg dela radnji, prisutna je na mnogo mesta u Portugalu © Ivana Dukčević

Portugalske gradske kuće imaju broj zgrade na svakoj od kapija (vrata) – ove dve kuće, na primer obuhvataju 8 brojeva u ullici © Ivana Dukčević

U ulici koja u Ribeiri direktno, strmo vodi ka obali reke, u kamenoj kući na broju 10 – nekadašnjoj carinarnici i kovnici novca, a danas Muzeju grada (Museu da Cidade – Museu Medieval ili Casa do Infante – „Prinčeva kuća“), 1394. rođen je najpoznatiji VIP stanovnik Porta – poslednji od tri sina kralja Žoaa Prvog (João I), čuveni princ Henri Moreplovac (Henrique o Navegador), poznat je kao veliki majstor pomorske navigacije. Iako mnogi izvori tvrde da kraljev sin navodno nikada u životu nije stupio na brod, uz pomoć njegovih instrukcija i znanja o navigaciji, Portugal je početkom XV veka postao pomorska velesila – osnovao Brazil, pronašao pomorski put do Indije oko Rta Dobre Nade i osnivao kolonije iz kojih je dovozio skupocene začine – od jugozapadne Indije, sve do Japana. Dodatno, ekskluzivno pravo na uvoz bibera iz Azije, početkom XVI veka doprinelo je da Portugal na kratko postane najprosperitenija država Evrope. Kao imućni princ i guverner oblasti Algarve (u to vreme pod vlašću Mavara), princ Henri finansirao je brodske ekspedicije duž obala Afrike. U mestu Sagreš ili, po nekim izvorima u Lagošu – na obali Algarve osnovao je školu navigacije koju su pohađali najznačajniji moreplovci onog vremena, i bio potpuno posvećen cilju da: „… otkrije(m) šta se krije iza Kanarskih ostrva i afričkog rta Bojador… „ jer je, kako drugi izvori navode: „… namerio (sam) da otkrije(m) stvari skrivene od čovečanstva“.

Crkva Capela de Santa Catarina, dekorisana portugalskim pločicama – azuležosima

Ispred Katedrale (Se), stubovi nalik ovom ispred katedrala, u srednjem veku su služili i kao „stubovi srama“ © Ivana Dukčević

Crkva Igreja do Santo Ildefonso © Ivana Dukčević

Umesto pešice, sa obale Dura u gornji deo grada vratili smo se uspinjačom Guindaiš (Funicular dos Guindais – Elevador da Lada) sa donjom stanicom u blizini lučnog mosta Dom Luiš. U gornjem gradu, obišli smo crkve Igreja de Santo Ildefonso i Capela de Santa Catarina, sa fasadama od poda do krova potpuno oblepljenim kompozicijama sastavljenim iz portugalskih plavo-belih pločica. Tokom šetnje, prošli smo pored centralne Katedrale Sé i Crkve sa tornjem Klerigos – Torre de Clerigos, koji je postao jedan od simbola grada. U neposrednoj blizini, ušli smo u knjižaru Livraria Lello & Irmao, prema britanskom listu Guardian jednu od deset najlepših na svetu, sa raskošnim kružnim stepeništem koje izvijajući se ka gornjem spratu – obloženo dekorativnim filcom u boji crnog vina, gledano odozdo obrazuje slovo „X“. Na vrhu gornjeg nivoa knjižare, plafon staklenog krova zdanja krasi veliki, dekorativni vitraž.

U samom srcu Porta, nalazi se centralna Železnička stanica São Bento, sazidana krajem XIX veka na mestu istoimenog manastira. Najlepši deo stanice čini veliki unutrašnji hol čiji su zidovi pokriveni kompoziciom dvadeset hiljada plavo-belih azuležosa. Slikar Žorž Kolason, 1930. godine oslikao je stanicu prikazima iz istorije portugalskog saobraćaja i temama iz istorije Portugala, uopšte. Nedaleko od stanice, na uzbrdici iznad Ribeire prostire se istorijska „Ulica cveća“ (Rua das Flores), koja je – kada je 1521. godine otvorena, prolazila preko bašte u posedu portoanskog biskupa. Vremenom je postala jedna od najznačajnijih gradskih ulica u kojoj su svoje luksuzne i raskošne kuće podizali najimućniji stanovnici Porta. Ukazom čuvenog Markiza de Pombala, kuća Casa de Companhia na broju 69, u XVIII veku postala je deo Poljoprivrednog instituta vina donjeg Dura. (Casa dos Maias 29 i Casa dos Cunhas Pimentéis iz XVI veka, Casa dos Sousa e Silva 79 – 83, i Casa dos Constantinos 139, iz XVIII veka).

Knjižara Livraria Lello & Irmao © Ivana Dukčević

Livraria Lello & Irmao © Ivana Dukčević

Knjižara Livrario Lello & Irmao, prema britanskom Gardijanu (Guardian) jedna od 10 najlepših na svetu © Ivana Dukčević

Ribeira, Trg Praça do Cubo sa srednjovekovnim kućama čiji donji spratovi su uži od gornjih (UNESCO) © Ivana Dukčević

U srednjovekovnim prolazima ispod kuća nadomak Ribeire © Ivana Dukčević

Porto je najpoznatiji po proizvodnji istoimenog, dezertnog „voćnog“ vina porta, geografski zaštićenog porekla- Počev od XIII veka, vino je u grad stizalo drvenim brodićima „barkos rabelos“ (barcos rabelos) sa sotinak kilometara udaljenih, kaskadnih obronaka vinograda doline srednjeg toka reke Duro. I danas, za vino koje nosi naziv porto, uslov je da mora stariti u buradima od hrastovine u vinskim skladištima Vila Nove de Gaje (Vila Nova de Gaia), delu grada Porta sa druge strane mosta Dom Luiš Prvi, preko puta Ribeire. Postoje dve osnovne razlike između standardnog vina i porta. U vinogradima kraj Dura, zasađen je veliki broj različitih sorti grožđa – dvadeset do čak osamdeset, koje se zajedno beru i mešaju, pa je iz ovog razloga – nalik voćnoj salati, porto poneo naziv „voćno vino“. Druga razlika sastoji se u tome da se vinu portu koje stari, u određenom momentu – kako bi se zaustavio proces vrenja, dodaje žestoko alkoholno piće. Ovaj običaj datira s početka XVIII veka i povezan je sa srećnom okolnošću neočekivanog, enormnog povećanja izvoza porta u Englesku.

Kada su Englezi zbog Stogodišnjeg rata sa Francuskom odustali od uvoza francuskog vina i u ovde pronašli novo tržište, bačve s vinom iz udaljenog Portugala do krajnje destinacije na severu putovale su veoma dugo, zbog čega je vinu dodavan duplo veći procenat alkohola. Englezi su vremenom zavoleli porto, koji je zamenio francusko vino na njihovim trpezama. Godine 1717, nakon potpisivanja prvog ugovora o bescarinskoj trgovini između Portugala i Engleske, u Portu su osnovane prve postaje za trgovinu vina sa Engleskom i kompanije za proizvodnju vina na čelu sa vlasnicima – Englezima. Čuveni Markiz De Pombal osnovao je u Portu prvu portugalsku kompaniju za proizvodnju porta sa utvrđenim geografskim poreklom i uspostavljanjem državnog monopola nad vinom bezuspešno pokušavao da spreči engleski uticaj. I danas se u delu grada Vila Nova de Gaja – tačno preko puta Ribeire, nalazi najveći broj vinskih skladišta na jednom mestu – na svetu – skoro šezdeset engleskih vinskih podruma porta iz XVIII veka sa buradima od hrastovine, gde u svako bure staje 535 litara vina. Nekoliko kilometara zapadnije – ka ušću u Atlantik, jedno bivše, udaljeno vinsko skladiše postalo je Muzej vina porta (Museu do Vinho do Porto). Tokom posete saznali smo razliku između porta tawny – starog četiri do šest godina – mešavine više berbi koje može odmah da se konzumira, i porta ruby – ostavljenog da stari što duže. Postoji razlika i u tome da li stari u flašama ili u buradima hrastovog drveta, i da li potiče iz rodne godine kada je označeno kao vintage.

Dugačkom, kao strela pravom avenijom Avenida da Boavista koja severno od centra, sa trga Praça da República pravo vodi ka zapadu, u rano popodne stigli smo u predgrađe, na obalu Atlantika. Odmah nakon skretanja na kružnom toku sa spomenikom konjaniku Zarki (Praça de Gonçalves Zarca), pored tvrđave Forte de São Francisco Xavier – Castelo do Queijo, duž obale ispred sebe ugledali smo novi deo Porta. Sa modernim višespratnicama u zaleđu, duž obale se prostire velika, peščana gradska plaža prepuna posetilaca. Na samoj plaži, na pesku postoji teren za fudbal sa tribinama, dok se severno od plaže, iza šarenih suncobrana u daljini naziru ogromni sivi dimnjaci fabričkih postrojenja. U odnosu na Jadran, Egejsko more i Sredozemlje, Atlantik je hladan, a veliki talasi i morske struje plivanje ka pučini čine veoma nebezbednim.

Na plažu smo stigli oko podneva, a sa nje otišli predveče, spoznavši ogromnu razliku između oseke i plime na Atlantiku. Velika stena u pesku, koja je sredinom dana bila na suvom i prilično daleko od mora, u rano predvečerje kao od šale neprimetno je uronila duboko u okean. Kada je plima skoro potpuno prekrila plažu i oterala poslednje kupače, ulicom Avenida de Montevideu (koja kasnije menja naziv u Avenida do Brasil), duž same obale odvezli smo se ka jugu, i prošetali dugačkom promenadom Foz sa starinskim zgradama koje gledaju na pučinu – na jednoj strani avenije, i okeanom na drugoj. Niže šetališta sa klupama, na samoj plaži nalazi se nekoliko montažnih kafea, između obalskih stena koje u suton nestanu u okeanu. Još dalje ka jugu, na mestu gde Atlantik preseca široko ušće reke Duro, ulica koja je pratila obalu okeana naglo zavija nazad ka centru i obalom reke prolazi ispod jednog od pet mostova na reci Duro. Podignuti na vrhu klanca, visoko iznad obala reke, svojim lukovima od betona ili kovanog gvožđa portoanski mostovi deluju impozantno povezujući vrhove dve obale grada.


Promenada Foz kraj Atlantika, na zapadu grada © Ivana Dukčević

Porto Portugal, Porto Portugal, Porto Portugal, Porto Portugal, Porto Portugal, Porto Portugal, Porto Portugal, Porto Portugal, Porto Portugal, Porto Portugal

Portugal