.
.
.
TOLEDO
.
– grad El Greka i tri kulture –
.
.
.
U samom središtu zemlje, osamdeset kilometara južno od Madrida, na vrhu brda okruženog rekom nalazi se jedan od najlepših gradova Španije i njena stara prestonica – rimski Toletum, mavarska Tolaitola, španski Toledo. Dolazeći autoputem s juga, iz Andaluzije, kada smo mu prišli sasvim blizu i ugledali ga ispred sebe – sa suprotne strane reke, postalo je jasno koliki je značaj u srednjem veku imao njegov geografski položaj. Čitav omanji grad podignut visoko na brdu, u čijem podnožju duboko u kanjonu, i naizgled u punom krugu, teče reka Taho (Tajo), nalik je prirodnom utvrđenju. U kasno popodne, s platoa na obodu susednog brda, posmatrali smo Toledo koji sa ovog mesta ostavlja romantičnu sliku u oku posmatrača. Gotovo sve panoramske slike grada fotografisane su sa ovog mesta, a pre nekoliko vekova, El Greko (El Greco) – Grk poreklom s Krita i čuveni dvorski slikar španskog kralja, odavde je ovekovečio pejzaž Toleda u oluji, na svom platnu .
.
.
.
 |
| Panorama Toleda © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
El Greko, Toledo (1596 – 1600, Metropolitan Museum of Art, Njujork)
.
.
.
.
.
Mavarski (arapski) i hebrejski suveniri Toleda, na pločicama (azulejos) © Ivana DukčevićZa najčuvenijeg pisca Španije, Migela Servantesa, Toledo je bio „Slava Španije i svetlost svih njenih gradova„, jedan od prvih koje su hrišćani rekonkistom osvojili od Mavara, viševekovnih vladara Toleda. Po osvajanju grada u kojem su vekovima zajedno živeli Mavari i Jevreji, Španci su preuzeli i neke od mavarskih i hebrejskih tradicija, zbog čega je Toledo i danas poznat kao „grad tri kulture“. Mavari su na Iberijskom poluostrvu, prvi put u Evropi zasadili šafran i drveće badema, čiji su plod mleli i pravili marcipan (na španskom – mazapan). Neki u Španiji danas tvrde, da su praveći kolače u manastirima za izum marcipana zaslužne španske kaluđerice. Iako smo domaće kolačiće od marcipana koje prave monahinje, kupili u samostanu na koji smo slučajno naišli lutajući ulicama Toleda, mogućnost da su španske kaluđerice marcipan i izmislile, manje je verovatna.
.
Po prolasku kroz tešku, metalnu kapiju koja je iz uzanog toledanskog sokaka vodila u zamračen hol ženskog manastira, kucnuli smo na zamagljeno okno malenog prozora, koje je ubrzo, i samo delimično, otvorila starija monahinja. Pokrivena tamnom odorom i vodeći računa o tome da nam se pogledi ne sretnu, kroz maleni prozor nalik šalteru, pružila mi je plastificiran meni s požutelim fotografijama, na kojima su bili paketi šest različitih vrsta kolačića. Kada sam joj prstom pokazala sliku onih koje želim da kupim, hitro je uvukla meni i ponovo zatvorila prozor. Nakon pet minuta, vratila se i kroz poluzatvoreno okno i u zamenu za novac, pružila mi izabrani paket.
.
U Toledu, marcipan se pravi u svim mogućim oblicima, puni žumancem, medom, mlevenom bundevom i šećerom, ili se – na mavarski način, pre modelovanja masa pomeša s ceđenim sokom pomorandže ili ružinom vodicom. Jedna od dve najpoznatije i najstarije radnje za ručnu proizvodnju i oblikovanje marcipana „Santo Tome„, osnovana 1856. godine, nalazi se preko puta konkurentske „El Foro de Toledo“ koju vodi porodica Hunkera (Junquera), na glavnom gradskom trgu Zokodover (Plaza Zocodover). U ovim poslastičarnicama, kolačiće od marcipana moguće je birati na komad – po obliku, izgledu, ili gramaži, ili već upakovane u dekorativne kutije – uvijene u ukrasni papir, uz prospekt o istorijatu radnje. Kolače od marcipana ovde prave uz dodatak pinjola, limuna, oraha i čokolade, a recept ljubomorno čuvaju već više od dve stotine godina.
.
.
.
.
 |
| Trg Zokodover © Ivana Dukčević |
Trg Zokodover, radnja s marcipanom © Ivana Dukčević
.Trg Zokodover, radnja s marcipanom © Ivana Dukčević
.
.
.
.
Toledo je opasan srednjovekovnim zidinama, i u grad se ulazi kroz nekoliko raskošnih, ulaznih kapija. Prolaskom kroz jednu od njih – Puerta Nueva de Bisagra, dospeli smo pravo u centar i prošetali kraj kuća u kombinaciji kamena i cigle u mudehar stilu, mešavini arapskog arhitektonskog stila i kasne gotike, prošli pored gotskih crkvi i manastira, ali i palata kao što je Alkazar, i dve jevrejske sinagoge. Gornji, unutrašnji deo velike sinagoge Santa Marija La Blanka (Sinagoga de Santa Maria La Blanca), veoma je nalik čuvenoj kordovskoj džamiji Meskiti (Mesquita). U Sinagogi del Transito koju je 1366. godine osnovao Samjuel Levi, upravnik riznice kralja Pedra I od Kastilje, nalazi se muzej istorije Jevreja na Iberijskom poluostrvu. Prizemlje sinagoge ukrašeno je natpisima na hebrejskom, prelepim frizovima s biljnim ornamentima i motivima Mocaraba – Mavara koje je katolička inkvizicija primorala da pređu u hrišćanstvo. Na spratu, postavka u okviru Muzeja Sefarda prati istoriju Jevreja na Iberijskom poluostrvu, uz mape, pisane dokumente, upotrebne predmete, kostime i video zapise o običajima Jevreja Sefarda, u Španiji.
.
Osim sinagoga, u Toledu postoje i malobrojni ostaci mavarskog arhitektonskog nasleđa, kao Džamija Hristove svetlosti (Mezquita del Cristo de la Luz), jedina preostala džamija iz 999. godine, kojoj su hrišćani naknadno promenili namenu i naziv. Zanimljivo je da unutrašnjost ove male džamije nose mermerni stubovi sa vizigotskim kapitelima iz VII veka, jer se i pre džamije na ovom mestu nalazila vizigotska kapela. Prema legendi, čuvenog viteza El Sida (El Cid) – junaka španske rekonkiste nalik Marku Kraljeviću, koji je u jednom trenutku promenio stranu, do džamije je doveo njegov konj, u momentu kada je zrak sunca osvetlio mesto gde se u šupljini građevine nalazila skrivena figura Hrista.
.
Osim džamije Kristo de la Luz, u neposrednoj blizini postoji još jedna iz XI veka – Mezquita de Tornerias. U noj se danas nalazi Centar za promociju starih zanata Kastilje La Manče, i povremeno se organizuju izložbe. U zapadnom delu centra starog grada, nalazi se Taller del Moro, nekadašnja mavarska radionica, danas muzej posvećen mudehar (ili mudear) stilu u umetnosti, i zanatstvu Toleda.
.
.
.
 |
| Jedna od kapija Toleda – Puerta del Cambron, ulaz u utvrđeni grad © Ivana Dukčević |
.
 |
| Jedna od kapija Toleda – Puerta Nueva de Bisagra © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Toledo, arhitektura kuća u mudehar stilu, mešavini mavarskog i kasno-gotskog uticaja – u daljini se vidi kapija Puerta del Alarcones © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
Ostaci mavarske džamije iz X veka, Džamije Hristove svetlosti (Mesquita del Cristo de la Luz), koja je podignuta na mestu rane vizigotske crkve, a zatim je iz džamije ponovo pretvorena u crkvu © Ivana Dukčević
.
.
.
.
 |
| Sinagoga del Transito, danas – Muzej Sefarda na Iberijskom poluostrvu © Ivana Dukčević |
.
.
.
 |
| Sinagoga del Transito © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
Najčuvenija crkva Toleda je gotska katedrala iz XIII veka – Catedral de Toledo, u kojoj je krajem XV veka krunisan čuveni kraljevski par, Huana od Kastilje poznata i kao „Luda Huana“ i Filip Prvi od Kastilje nadimka „Filip Lepi“ (Juana de Castilla „la Loca“, Felipe I „el Hermoso“). Osim grandiozne unutrašnjosti i riznice s crkvenim predmetima od zlata, platine i dragog kamenja, najzanimljiviji deo katedrale je muzejska postavka u kojoj se nalazi nekoliko slikarskih platna čuvenih evropskih slikara – El Greka, Ticijana, Rubensa, Zurbarana i Karavađa.
.
Nešto dalje od Katedrale, u pročelju Crkve Svetog Tome (Iglesia de Santo Tome) nalazi se El Grekovo najčuvenije slikarsko platno „Sahrana grofa Orgaza“ (El Entierro del Senor de Orgaz). Na slici iz koje zrači neobična svetlost, prikazani su Sveti Stefan i Sveti Avgustin, kako se čudotvorno pojavljuju na sahrani ubijenog Don Gonzalo Ruiz de Toleda, vladara mesta Orgaza (gradić i zasebna opština, petnaest kilometara južno od Toleda) i potomka porodice vizantijske loze Paleologa, i polažu njegovo telo u grob. Iako je grof umro još 1323. godine, skoro dva i po veka pre nastanka El Grekove slike, ona predstavlja ilustraciju popularne legende o njegovoj smrti, gde je scena sahrane iskorišćena samo kao povod. Na svom platnu, El Greko je sahranu smestio u vreme kada je i sam živeo u Toledu, te je među zvanicama naslikao pripadnike tadašnjeg plemistva i sveštenstva, što je slici donelo izuzetnu popularnost još za vreme slikarevog života. Osim poznatih ličnosti, naslikao je i samog sebe kako gleda pravo prema tvorcu slike, kao prilikom izrade portreta. Iako poreklom iz imućne porodice, mladi i talentovani slikar Dominikos Teotokopulos prešao je tokom svog života i za ono vreme (XVI – XVII vek) veoma veliki put – od rođenja u selu Fodele na Kritu, u Grčkoj, u kamenoj kući među voćnjacima mandarina, preko studija slikarstva u Veneciji, sve do zvanja dvorskog slikara španskog kralja, u vreme kada je Toledo bio prestonica Španije. Nadimak „El Greko“ dobio je u Toledu, jer reč „el Greco“ na staro-španskom (srednjovekovnom španskom) znači „Grk“. U kući za koju se tvrdi da je mesto gde je živeo, u Toledu je sredinom XX veka otvoren Muzej El Greka (Casa Museo del Greco), gde se nalaze i neki njegovi radovi.
.
.
.
 |
| Katedrala u Toledu © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Crkva Svetog Tome – Iglesia de Santo Tome, gde se odmah po ulasku, s desne strane nalazi čuvena slika „Sahrana grofa Orgaza“ © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Ulaz u Crkvu Iglesia de Santo Tome, detalj čuvene slike „Sahrana grofa Orgaza“ © Ivana Dukčević |
.
.
.
„Sahrana grofa Orgaza“ © Ivana Dukčević
.
.
.
Muzej-kuća El Greka © Ivana Dukčević
.
.
.
.
Prelepi, kitnjasti Manastir Svetog Jovana, ili Ivana (Monasterio de San Juan de los Reyes) u gotskom stilu, s fantastičnom tavanicom u mudehar stilu, podigli su kralj Ferdinand (Fernando) i kraljica Izabela između 1476. i 1496. godine, nakon pobede nad Portugalcima u bici kod Toroa. Iako je manastir izgrađen s namerom da jednog dana postane i mesto njihovog večnog konačišta, Ferdinand i Izabela, sahranjeni su u Kraljevskoj kapeli, u Katedrali Granade. Pored manastira nalazi se deo rekonstruisanih, originalnih unutrašnjih zidina iz perioda srednjeg veka, koje su nekada činile granicu Jevrejske četvrti. Unutrašnje dvorište veoma podseća na dvorište čuvenog lisabonskog Manastira Žeronimo.
.
.
.
 |
| Manastir Svetog Jovana © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
Najprijatnije iznenađenje tokom našeg boravka u Toledu, bile su usamljene, strme, piktoreskne obale reke Taho, tako blizu, a ipak dovoljno daleko od turističke gužve u istorijskom delu grada, na vrhu brda. U samom podnožju, između srednjovekovnih mostova Puente de San Martin i Puente de Alcantara koji Toledo spajaju sa susednim brdom, duž čitave obale postoji šetalište, zemljani put za koji izgleda znaju jedino lokalci. Tokom popodnevne šetnje obalom, iz podnožja rečnog klanca posmatrali smo toledanske gradske kuće na vrhu brda, čije su fasade kao obešene stajale na ltici visine preko stotinu metara, visoko iznad naših glava. S druge strane reke, u visokim stenama kanjona videli smo gnezda ptica, a na samoj rečici patke i guske.
 |
| Most Puente de Alcantara i kapija Puerta de Alcantara © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Piktoreskna obala reke Taho, bez turista © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Kraj obale reke Taho, lokalci hrane guske © Ivana Dukčević
.
.
.
.
Ostaci srednjovekovne, mavarske kule La Torre del Hierro, u kojoj se nekada merilo žito © Ivana Dukčević
.
.
.
Iz Toleda nismo otišli bez suvenira specifičnog za ovaj grad, u kojem se od pamtiveka kuju i prave mačevi. U specijalizovanim radnjama, prodaje se viteška oprema, panciri nalik krstaškim, templarskim, srednjovekovni štitovi s grbovima i pravi pravcati buzdovani, koji zajedno izgledaju kao da su deo postavke muzeja. U ponudi radnji su i kopije oružja korištenog u holivudskim filmovima sa srednjovekovnom i borilačkom tematikom. Od najjeftinijih mačeva koji koštaju trideset evra, najskupljih od nekoliko stotina, sve do kompletnih viteških oklopa u prirodnoj veličini po ceni od preko hiljadu evra, toledanski majstori poznati su po tome što i danas po narudžbini prave paradne mačeve i sablje za mnoge savremene vojske širom planete.
.
.
.
.
 |
| Toledo, jedna od juvelirnica koje prodaju „damaskin“ (Damasquin ili Damascene) – nakit poreklom iz Damaska (Sirije), u kombinaciji oksidovanog metala kojem se – specijalnom obradom dodaje zlato (damaskin kojem se dodaje srebro, zastupljen je najviše u carskom Meknesu, u Maroku) © Ivana Dukčević |
Jedna od mnogih radnji sa oklopima i mačevima © Ivana Dukčević
Radnja sa oklopima i mačevima © Ivana Dukčević
Osim ako ne boravite u samom gradu, najbolja opcija za (jednodnevni) obilazak Toleda je iz Madrida. S madridske, centralne železničke stanice Atoće – Estación de Atocha, nekoliko puta dnevno po ceni od oko 14 evra za povratnu kartu, polazi brzi voz koji putuje 32 minuta do stanice u Toledu. Od stanice do zidina starog Toleda, ima još oko 15 minuta pešice. Do Toleda možete stići i autoputem od Madrida (oko 80 km), po ceni od oko 10 evra za povatnu autobusku kartu.
.
.
.
.
Toledo © Ivana Dukčević
.
.
.
Toledo Španija, Toledo Španija, Toledo Španija, Toledo Španija, Toledo Španija, Toledo Španija, Toledo Španija, Toledo Španija, Toledo Španija
.
.