ISTANBUL – Prinčevska ostrva
Adalar – Prens Adaları
Prinčevska ostrva nalaze se u Mramornom moru, oko 20 kilometara južno od centralnog dela Istanbula, veoma blizu azijskog kopna i najjužnijih predgrađa 16-milionskog Istanbula. Naziv su dobila još u periodu vladavine Vizantije, kada su na njih u izgnanstvo dovođeni prinčevi, princeze i nepodobni članovi carske familije. Godine 569, vizantijski car Justin II sazidao je na ostrvlju prvi manastir koji je vremenom postao dom za prognane princeze, ali i carice: Irinu Atinjanku, Eufrosinu, Teofano, Zoju i Anu Dalasinu. Čak i nakon osvajanja Konstantinopolja, novi vladari – Osmanlije, nastavili su istu tradiciju, te su na ovim ostrvima završavali prognani članovi Palate Topkapi. Najpoznatiji skoriji izgnanik, koji je nekoliko godina proveo na najvećem ostrvu arhipelaga – Bujukadi, bio je Lav Trocki koji je u Tursku stigao nakon sukoba sa Staljinom. Iz ovih razloga, Prinčevska ostrva i danas čine zanimljiv spoj arhitekture i religija različitih naroda – u malom, sa grčkim manastirima, jermenskim i katoličkim crkvama, ali i jevrejskom sinagogom.
Mramorno more, nadomak Prinčevskih ostrva © Ivana Dukčević
Mramorno more i predgrađa Istanbula na azijskoj strani © Ivana Dukčević
Brodići u sastavu istanbulskog gradskog saobraćaja, plove Bosforom, Zlatnim rogom i do Prinčevskih ostrva
Ostrvo Bujukada (iza, u daljini se vidi azijski deo Istanbula) © Ivana Dukčević
Ostrvo Bujukada, centar gradića © Ivana Dukčević
U saradnji sa…
Današnji „izgnanici“, na Prinčevska ostrva dolaze iz sasvim drugačijih pobuda. Tokom meseci van turističke sezone, stanovnici Istanbula vikendom stižu na slabije naseljena ostrva kako bi na kratko izbegli gužvu velegrada i proveli vikend uživajući na nekoj od uređenih plaža. Neki od njih, vlasnici cu predivnih, kitnjastih drvenih vila po kojima su ostrva poznata – nalik onim na Bosforu, a koje potiču pretežno iz XIX veka.
Ostrvo Bujukada, glavna ulica Nizam koja iz grada vodi ka vrhu jednog od brda, sa najlepšim vilama © Ivana Dukčević
Ostrvo Bujukada, glavna ulica Nizam koja iz grada vodi ka vrhu jednog od brda © Ivana Dukčević
Ostrvo Bujukada, glavna ulica Nizam © Ivana Dukčević
Ostrvo Bujukada © Ivana Dukčević
Tekst i fotografije deo su publikovane knjige „Umetnost putovanja“ (ISBN 978-86-7963-499-3) u izdanju Samizdata B92, i knjige-vodiča o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, i fotografija, bez dozvole autora (Ivana Dukčević) i izdavača (za Samizdat B92 – Veran Matić).
Na ostrvima ne postoji saobraćaj, i jedini vid prevoza je najam bicikla ili vožnja električnim vozilima čija je upotreba počela u junu 2020. godine. Naime, decenijama unazad, sve do početka 2020. godine jedini vid prevoza na ostrvima predstavljale su kočije upregnute konjima. Međutim, konji na ostrvu živeli su u veoma lošim uslovima i zbog porasta broja turista, njihovi vlasnici su ih primoravali da rade bez prestanka – uzbrdo i nizbrdo izuzetno strmih ulica ostrvskih brda, što je u najvećoj meri uzrokovalo njihovu preranu smrt (prosečno, konji na ostrvima živeli su samo oko 2 godine). Prema zvaničnim informacijama ostrvskih vlasti koje su pre nekoliko godina uzdrmale istanbulsku javnost, procenjeno je da je čak 400 konja svake godine doživelo preranu smrt na Prinčevskim ostrvima (nezvanično, neki su tvrdili da su cifre dvostruko veće), zbog čega su lokalna društva za zaštitu životinja, stanovnici ostrvlja i Animal Rights Monitoring Committee, digli svoj glas.
Na zadovoljstvo konja, najvećeg broja ostrvljana i ljubitelja životinja, kočije s konjima – nekadašnji zaštitni znak Prinčevskih ostrva – zabranjene su 2020. godine i zamenjene kineskim električnim vozilima, a neprijatan miris izmeta koji je bio sveprisutan, zauvek je nestao. Vlasti su na ostrvima uvele dve vrste električnih vozila – privatne – za do 4 osobe, i veće – do 14 osoba, koja saobraćaju slično dolmušima (minibus) po utvrđenoj ruti (vožnja ovim vozilima, deo je sistema gradskog saobraćaja Istanbula, gde važi Istanbulkart). Ipak, nisu svi zadovoljni. Postoji određen broj meštana koji uvođenje električnih vozila nasuprot konjima i kočijama, smatra rušenjem duha tradicije Prinčevskih ostrva, ne mareći za posledice i bez želje da prihvate realnost.
Ostrvo Bujukada, električno vozilo na ulici Nizam © Ivana Dukčević
Ostrvo Bujukada, početna stanica nekoliko linija električnih vozila u sistemu javnog saobraćaja © Ivana Dukčević
Prinčevska ostrva sastavljena su iz četiri veća i pet izuzetno malih ostrva. Četiri najveća ostrva su: Bujukada (Büyükada – „Veliko ostrvo“) površine 5.46 km2, Hejbeliada (Heybeliada – „Ostrvo sedlarske torbe“) površine 2.4 km2, Burgazada („Ostrvo tvrđave“) površine 1.5 km2, Kinaliada (Kınalıada – „Ostrvo kane“ za tetoviranje) površine 1.3 km2. Do sva četiri ostrva, saobraćaju brodići u sistemu istanbulskog gradskog prevoza. Cena karte do ostrva, sa Istanbulkart (kao „BusPlus“) ista je kao pojedinačna cena vožnje tramvajem ili autobusom (oko 0.5 do 1 evra). Najveći broj brodića put ostrvlja polazi iz Kabataša (Kabataş), sa doka Eminonu (Eminönü) na evropskoj strani Bosfora (brod putuje oko 1h 20 min), i iz Kadikoja (Kadıköy) na azijskoj strani (brod putuje oko 1 h).
Bosfor © Ivana Dukčević
Bujukada
(Büyükada – „Veliko ostrvo“)
Naš brod iz centra Istanbula, pristao je na Bujukadu – turistički najposećenije i najveće ostrvo arhipelaga – uz prelepi dok čiji je izgled početkom XX veka osmislio jermenski arhitekta u Osmanskom carstvu, Mihran Azaryan (1876-1952). Azarjanu se pripisuje i izgradnja Sat-kule u Izmitu, njegovom rodnom gradu udaljenom oko 30 kilometara istočno od Istanbula.
Ostrvo Bujukada, prelepi dok gde pristaju brodovi © Ivana Dukčević
Najlepše drvene vile Bujukade nalaze se u centru jedinog mesta na ostrvu, u delu koji nosi naziv Nizam, iako ih ima i u delu naziva Maden. U ulici Yirmiüç Nisan nalaze se dve najčuvenije vile Bujukade – Anatolian Club i Splendid Palace Hotel. Hotel Splendid Palace podigao je Kazim-paša 1908, kada je penzionisan kao oficir osmanlijske vojske, a današnji vlasnici su šesta generacija iste porodice. Vila predstavlja velelepnu fuziju evropskog i istočnjačkog stila, i ima status kulturno-istorijskog spomenika. Iako u početku nije bila hotel, prilikom posete Bujukadi prvi predsednik Ataturk je često ovde dolazio u restoran, na ručak.
U delu grada Nizam, u ulici Čankaja (Çankaya) nalaze se najlepše vile ovog ostrva (Fabiato Pavilion, Izet Pasha Pavilion, Con Pasha Pavilion, Mizzi Pavilion – Al Palas, Yalman Mansion – mesto čuvene operete, Azaryan „Seferoğlu“ Mansion, Kuyumcuyan Mansion – poznat i pod imenom Mazlum Bey Mansion). Kuća poznatog turskog pisca Rešata Guntekina (Reşat Nuri Güntekin), nalazi se u ulici Yılmaz Türk. Na Bujukadi se nalazi i sinagoga (Hesed Leavraam Sinagogu).
Ostrvo Bujukada, istorijsko zdanje – Splendid Palace Hotel © Ivana Dukčević
Ostrvo Bujukada, Splendid Palace Hotel © Ivana Dukčević
Ostrvo Bujukada, Splendid Palace Hotel © Ivana Dukčević
Ostrvo Bujukada, Splendid Palace Hotel © Ivana Dukčević
Na putu ka šumi i vrhu ostrva koji vodi ka grčkom manastiru (Hagios Sotiros Christou Monastery), nalazi se Grčko sirotište (The Greek Orphanage), druga po veličini najveća drvena kuća u Evropi. Danas u polu-ruševnom stanju – jer je poslednji put korištena 1964. godine – označena je kao jedno od nekoliko mesta na listi hitne restauracije evropskog kulturnog nasleđa.
Crkva Svetog Đorđa (Aya Yorgi Church) nalazi se na vrhu istoimenog brda i osnovana je 1751. kao deo grčkog manastira. Važi za jednu od najznačajnijih hrišćanskih bogomolja u čitavoj Turskoj, naročito na dan 23. aprila i 24. septembra (Sveta Tekla) kada ovu crkvu preplave vernici iz inostranstva, krećući se uzbrdo bosonogi i u potpunoj tišini, noseći parčiće tkanine koje vezuju u čvor na granama drveta kod crkve, poželevši želju. U crkvi, za uzvrat dobijaju zvonce ili ključić, koji kasnije treba da vrate. Najvažnija relikvija crkve je ikona Svetog Đorđa, koja je prema predanju zakopana blizu crkve neposredno pre osmanlijskih osvajanja. Prema legendi, pastiru se u snu ukazao lik Svetog Đorđa, koji mu je pokazao gde da kopa kako bi pronašao zaboravljenu ikonu. Pored crkve nalazi se lep vidikovac i restoran domaće kuhinje sa drvenim klupama (Yucetepe Kır Gazinosu), odakle pogled puca na Mramorno more i azijsku stranu Istanbula, u daljini.
Ostrvo Bujukada, grčki manastir i Crkva Svetog Đorđa, na vrhu brda © Ivana Dukčević
Ostrvo Bujukada, pogled na najudaljenija istanbulska predgrađa, sa vrha brda kod manastira
Ulice i putići Bujukade © Ivana Dukčević
Ostrvo Bujukada, napušteno Grčko sirotište – druga najveća drvena građevina u Evropi © Ivana Dukčević
Tokom posete Bujukadi, nismo propustili Trotsky House – kuću poznatog ruskog političara Lava Trockog. Politički protivnik Staljina koji je ovde stigao u aprilu 1929. godine, na Bujukadi je u egzilu proveo 4,5 godine (do jula 1933) pišući svoje memoare, pre nego što je nastavio dalje za Evropu i na kraju završio u Meksiku. Kada je napuštao Bujukadu, u svom dnevniku Trocki je napisao da je „na čudesan način postao vezan za ovo ostrvo“. Kuća je već dugo u veoma lošem stanju i vlasnici godinama pokušavaju da je prodaju. U međuvremenu, država je kuću stavila pod zaštitu.
Najvažnije crkve Bujukade su: Bogorodična crkva (Greek Orthodox Churches of Panagia), Crkva Sv. Dimitrija (Hagios Demetrios), franjevačka crkva (Franciscan Church of San Pacifico) i jermenska crkva (Surp Astvadzadzin Verapolium). Na ostrvu se nalaze i dva grčka pravoslavna manastira (Hagios Georgios Koudonas i Sotiros Christou).
Ostrvo Bujukada, kuća u kojoj je nekoliko godina u izgnanstvu proveo Lav Trocki © Ivana Dukčević
Ostrvo Bujukada, katolička crkva © Ivana Dukčević
Za bicikliste, na Bujukadi postoje dve biciklističke rute za obilazak ostrva: mala – Aşıklar Road („Ljubavna tura“ – 12 km) i velika (14 km), i obe počinju od Luna parka.
Bujukada je poznata po velikom sladoledu u kornetu (najčuveniji je kod „Yunus“-a), čije su kugle – kojih uvek ima barem nekoliko – poređane u obliku cveta ruže. Najčešće se pravi od gnječenog voća, zbog čega je sočan i manje kremast, i služi u kornetu umočenom u čokoladu sa mrvljenim pistaćima i šećernim mrvicama. Osim sladoleda, Bujukada je poznata po pečenim dagnjama (midye tava), grilovanim ovčijim iznutricama (kokoreç), prženim krompirićima i slasnom džemu od lubenice.
Ostrvo Bujukada, kornet sladoleda umočen u čokoladu sa prahom pistaća i šećernim mrvicama © Ivana Dukčević
Hejbeliada (Heybeliada)
Osim drvenih vila nalik onim na Bujukadi, Hejbeliada je poznata po zdanju velike Pomorske škole za kadete (Naval Cadet School) i jedinoj vizantijskoj crkvi preostaloj na ostrvu (Kamariotissa) – poslednjoj koja je sazidana pred pad Konstantinopolja. Na ostrvu sa nalazi i grobnica drugog britanskog ambasadora Edvarda Bartona, koji je odlučio da živi na Hejbeliadi, daleko od gradske vreve.
Na vrhu brda je grčki pravoslavni manastir, gde je sve do 1971. radila teološka škola Halki – deo konstantinopoljske Parijaršije – poslednja teološka škola grčkog manastira u Turskoj. Iako ni na Hejbeliadi nema saobraćaja, prevoz je dozvoljen policijskim vozilima, hitnoj pomoći i vatrogascima. Na jednom od brdašaca Hejbeliade nalazi se grčki Manastir Svetog Trojstva (Monastery of Holy Trinity), koji je osnovao patrijarh Fotije I Konstantinopoljski, u IX veku. Rekonstruisan je od strane partijarha Germana IV Konstantinopoljskog, 1844. godine.
Na Hejbeliadi se nalazi kuća Ismeta Inonua (İsmet İnönü), velikog prijatelja Ataturka koji je Kemala Mustafu i nasledio nakon smrti – kao drugi predsednik Turske Republike. Posle njegove smrti, kuća je pretvorena u muzej.
Osim letnjih koncerta na otvorenom, Hejbeliada je poznata po Maršu na Dan nezavisnosti, koji se obeležava maršom muzičara vojnog orkestra Pomorske škole za kadete, duž ostrva.
Ostrvo Hejbeliada © Ivana Dukčević
Ostrvo Hejbeliada – Pomorska škola za kadete © Ivana Dukčević
Plovidba Mramornim morem © Ivana Dukčević
Istanbul Prinčevska ostrva, Istanbul Prinčevska ostrva, Istanbul Prinčevska ostrva, Istanbul Prinčevska ostrva, Istanbul Prinčevska ostrva, Istanbul Prinčevska ostrva