Posted on 25 okt 2023

/ off

ALŽIR – glavni grad Alžir

ALŽIR

Priče iz stare Kazbe

Na poziv Ambasade Alžira u Srbiji, i u organizaciji Ministarstva turizma Narodne Demokratske Republike Alžir i Nacionalne turističke organizacije Alžira, krajem septembra i početkom oktobra 2023. boravila sam u Alžiru – Al Džazairu ili Al Džaziri (al-Jazāʾir, ili al-Dzāyīr), na arapskom: “veliko ostrvo”), najvećoj državi Afrike, i desetoj najvećoj na svetu. Zemlja u kojoj Sahara čini 4/5 njene ukupne površine, ima čak sedam mesta koje je zaštitio UNESCO i mnogo toga da ponudi posetiocima. Turizam čini tek 0,1% nacionalnog dohotka, te Alžirci s pravom žele da to promene. Počev od oko 1300 kilometara duge obale Mediterana i prestonice Alžira s arhitekturom u francusko-osmanlijsko-arapskom stilu (i stare kazbe koju je zaštitio UNESCO), gradova Orana i Konstantina (na arapskom: Qacentina ili Kasantina) i tri starorimska arheološka nalazišta koje je zaštitio UNESCO (Đemila, Timgad, Tipasa), sve do prelepih pustinjskih gradova sa ksarovima kao što su Gardaja i El Ateuf (UNESCO), El Mania (El Golea) i Timimun (čija arhitektura podseća na saharske gradove susednog Malija), i do samog juga, gde se u pustinji, blizu granice s Nigerom nalazi fascinantni, veliki Nacionalni park Tasili (Tassili n’Ajjer, UNESCO), mesto gde se među dinama i u pesku nalazi preko 3000 praistorijskih crteža i reljefa, uklesanih u stenama.

Pogled iz restorana Dar Baraka, na staru kazbu i na zaliv u kojem se smestila prestonica © Ivana Dukčević

Donji deo kazbe, završava se Trgom mučenika (palih boraca) – Place des Martyrs, gde se nalazi džamija Djamaʽa el Djedid iz 1660. godine © Ivana Dukčević

Tekst i fotografije, zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, niti fotografija, bez dozvole autora.

Deca kazbe, i duborezi na kapiji njihove kuće kojoj je potrebno obimno renoviranje © Ivana Dukčević

Na granici donjeg dela kazbe i početka kompleksa belih zgrada koje su podignute za vreme francuske okupacije © Ivana Dukčević

Gazebo na Trgu mučenika (palih boraca) – Place des Martyrs i džamija Djamaʽa el Djedid © Ivana Dukčević

U starom delu grada, stanovnici Alžira imaju perde na terasi, nalik debelim zavesama, koje prebacuju preko ograde terase kako bi imali privatnost i odbranili se od sunca © Ivana Dukčević

Palata Palais des Rais iz XVI veka, u andalužanskom stilu © Dragan Nikolić

Trgu mučenika (palih boraca) – Place des Martyrs (u daljini, s druge strane zaliva vidi se nova Alžirska džamija Djamaa el Djazaïr, po površini koju zauzima – treća najveća džamija na svetu, sa najvišim minaretom na svetu) © Ivana Dukčević

Nalik Tunisu u Tunisu, i prestonica Alžir na srpskom jeziku nosi isti naziv kao i država – Alžir. Naziv grada El Džazair (El Djazaïr), Alžiru je u X veku nadenuo Berberin Bologin Ibn Ziri, kada je osnovao grad na mestu ruševina antičkog Ikosijuma. Na berberskom pismu, naziv zemlje izgleda ovako – ⴷⵣⴰⵢⴻⵔ (čita se: Dzayer). Na engleskom, ali i na francuskom, jeziku koji kao dugogodišnja, bivša francuska kolonija poznaju skoro svi Alžirci, postoji razlika – Algerie je naziv države, dok je Alger naziv grada). U stvari, Alžir zvanično nikada nije bio francuska kolonija, kao ni Maroko koji je bio francuski – protektorat. Za razliku od kolonija i protektorata, kada su Francuzi 1830. osvojili Alžir, nakon četiri godine proglasili su ga delom Francuske. Iz ovog razloga, kada su Narodnooslobodilački front (FLN) i Narodnooslobodilačka vojska Alžira (ALN) nakon osmogodišnjeg rata za nezavisnost (1954-1962) izvojevali pobedu nad Francuskom, i kada je Ažir 1962. proglasio nezavisnost, neki Francuzi su ostali zatečeni, jer je, iz njihovog ugla, sastavni deo njihove države poželeo da se ocepi od matice. Tek pre nekoliko godina, francuski predsednik Makron, izgovorio je rečenicu u kojoj je priznao francusku kolonijalnu vlast nad Alžirom.

Prestonica Alžira koja zbog svojih belih zdanja nosi nadimak “beli” ili “blistavi” grad, smestila se duž mora i na obronku strmog brda gde iza poslednjih predgrađa postepeno kreće planinski masiv koji prati liniju obale. Na padini iznad centra, nalazi se najstariji deo grada – Kazba, citadela Alžira koju je 1992. godine zaštitio UNESCO. Unutar kazbe, vidljivi su ostaci tvrđave koja je podignuta za vreme osmanlijske okupacije, i postoji nekoliko starih džamija i palata, koji su svi zajedno deo tradicionalne, urbane strukture nekadašnje lokalne zajednice.

Stara kazba grada Alžira, na listi je UNESCO-ve svetske kulturne baštine © Ivana Dukčević

Pogled na donji deo grada, s vrha Gornje kazbe © Ivana Dukčević

Gornja ili Visoka kazba (Haute Casbah) – kuća jevrejske porodice © Ivana Dukčević

Gornja ili Visoka kazba (Haute Casbah) © Ivana Dukčević

Donja kazba © Ivana Dukčević

Pogled na Alžir, iz Gornje ili Visoke kazbe © Ivana Dukčević

Gornja ili Visoka kazba (Haute Casbah) – spomenik osmanlijskom gusaru-plaćeniku Hair Al Dinu (Khair-al-Din), koji je 1516. osvojio ovaj deo Alžira i proglasio se begom, i zatim značajno proširio kazbu, podižući zidine © Ivana Dukčević

Ostaci osmanskih zidina, u gornjem delu kazbe © Ivana Dukčević

Fudbalski mural u donjem delu kazbe © Ivana Dukčević

Gornja kazba © Ivana Dukčević

Alžirsku kazbu osnovali su Berberi na ruševinama starorimskog Ikosijuma u X veku. Određene delove dodali su Arapi, ali je najznačajnije proširenje usledilo za vreme vladavine Osmanlija. Godine 1516, turski gusar-plaćenik, Khair-al-Din, osnovao je Alžir kao sedište osmanskog dela alžirske obale, i proglasio se begom. Gotovo bez uticaja iz matice, za vreme vladavine turskog bega, došlo je do procvata grada Alžira. Izgradnja grada nastavila se i u XVII i XVIII veku, s arhitekturom u kojoj su osim osmanlijske bili prisutni i uticaji arapsko-mediteranske arhitekture. Zanimljivo je da iako je bila pod vlašću Osmanlija, turska arhitektura grada nikada nije postala dominantna.

U obilazak kazbe koja je podeljena je na Gornji i Donji grad – Gornju i Donju kazbu (Haute / Basse Casbah), krenuli smo sa vrha brda, odakle se pruža pogled na more. Osim ostataka zidina, najvažniji kulturno-istorijski spomenici kazbe su džamije iz XVII veka: Djamâa Ketchaoua (Kečaua), sa dva minareta; Djama’a al-Djedid sa jajolikom kupolom; Djamaa el Kebir – najstarija od džamija, koju je sagradio vladar Almoravida Jusuf ibn Tašfin; i džamija Ali Bitchin (Ali Bičin). Potonju džamiju, podigao je hrišćanin iz Venecije čije je pravo prezime bilo Piccini, Puccini ili Piccinino, i koji je prihvatio islam kada je nadomak obala Alžira zaradio bogatstvo od gusarenja. Kasnije, Ali Bičin je stekao zvanje alžirskog admirala.

U kazbi je nekada postojalo nekoliko palata: Dar Aziz, Dar Mustafa Paša, i Dar Hasan Paša. U palati Hasan paše iz 1791, paša je proveo osam godina života. Godine 1839, nakon francuskog osvajanja Alžira, francuski guverner se uselio u palatu, gde ga je 1860. godine posetio Napoleon III. U godinama pre francuske okupacije, zabeleženo je da je u kazbi bilo: 109 džamija i 32 mauzoleja – ukupno 166 verskih objekata, ali je većina uništena tokom okupacije. Mnoge džamije kao što su džamija Berani i džamija Kečaua, za vreme francuske okupacije pretvorene su u vojne kasarne i crkve. Džamija Kečaua iz 1436. godine, koja je zajedno sa palatama i verskim objektima kazbe, pod zaštitom je Uneska, jedno vreme bila je pretvorena u katoličku Katedralu Svetog Filipa. Zanimljivo je da je posao renoviranja ove džamije dobila država Turska, i da je njenom svečanom otvaranju prisustvovao predsednik Turske, Erdogan.

Trg mučenika (palih boraca) – Place des Martyrs, i džamija Djamaʽa el Djedid iz 1660. godine © Ivana Dukčević

Palata Palais des Rais, iz XVI veka © Ivana Dukčević

Osmanlijska džamija Kečaua (Djamâa Ketchaoua) iz 1436, koja je nedavno renovirana u saradnji sa Republikom Turskom © Ivana Dukčević

Donja kazba © Ivana Dukčević

Stepenice koje vode iz gornjeg dela kazbe, u donji © Ivana Dukčević

Grafit u Gornjoj kazbi (Haute Casbah) © Ivana Dukčević

Džamija u donjem delu kazbe © Ivana Dukčević

Mural povezan s fudbalskim klubom Alžira © Ivana Dukčević

Ostaci starorimskog Ikosijuma, u podnožju kazbe © Ivana Dukčević

U šetnji gornjim delom kazbe (Visoka Kazba – Haute Casbah), unutar malog, lokalnog restorana čija su vrata sa spoljne strane bila širom otvorena, za stolom sam ugledala grupu od četiri mlade Alžirke, koje su se iskreno obradovale kada sam ih pitala za dozvolu da ih fotografišem. Kasnije, ponovo smo se srele u središnjem delu kazbe, ispred džamije Djamâa Sidi Ramdane, podignute između IX i X veka, jedne od najstarijih bogomolja u zemlji, i napravile zajedničku fotografiju. Ova džamija, i čitava kazba, uopšte, od 1992. godine na listi su svetske kulturne baštine Uneska. Za vreme oslobodilačke Bitke za Alžir, utočište unutar lavirinta kazbe, skrivajući se od Francuza pronašlo je nekoliko važnih pripradnika pokreta otpora i Oslobodilačkog rata.

Džamija Djamâa Sidi Ramdane, iz IX – X veka © Ivana Dukčević

Četiri divne, mlade Alžirke © Ivana Dukčević

Sa četiri mlade Alžirke, ispred Džamije Djamâa Sidi Ramdane u gornjem delu kazbe

U obilasku kazbe koju je zaštitio UNESCO, videli smo kuću u kojoj su živeli pripadnici jevrejske zajednice, nekoliko starih džamija, i mesta odakle se pružaju panoramski pogledi na donji grad i Mediteran. Pauzu za ručak, napravili smo u sjajnom restoranu tradicionalne kuhinje, Dar Baraka (06 Rue Katarougil el Djilali Adila, Haute Casbah), koji je smešten u malo je reći, predivnoj staroj kući s unutrašnjim atrijumom, na dva sprata, i čija je vlasnica veoma simpatična, preduzimljiva mlada Alžirka.

Svakog petka, svetog dana za muslimane, najveći broj alžirskih porodica priprema svečani, porodični ručak čiji je kuskus sastavni deo. Ipak, postoje i oni koji vole da do izvesne mere naprave male izmene u jelovniku (sa jelom istog sastava kao kuskus), i da umesto kuskusa naprave tli tli, chakhchoch, ili rezance rechta. Osim kuskusa, obavezan deo obroka je crvena Frik čorba s povrćem, rolnice s mesom, a umesto sveprisutne jagnjetine, na trpezi se često nađe i shoua, alžirski roštilj-ražnjići, koje čini na štap nanizana, sitno isečena: džigerica, piletina, jagnjetina ili kobasica (iako, postoji i vegetarijanska varijanta).

Dok smo u prizemnom delu ručali alžirski kuskus, rezance koji nose naziv rechta i posuti su leblebijama, sa prvog nivoa, odjednom su do nas doprli predivni akordi gitare, alžirske tradicionalne muzike koju su svirala i zatim zapevala dvojica studenata muzike, zaposlena u lokalu. Alžirska tradicionalna muzika, za mene je bila pravo otkrovenje. Balade nalik portugalskom fadu i zvuci koji podsećaju na francusku harmoniku, uz arapski prizvuk, pripadali su jednoj od nekoliko vrsta tradicionalne muzike Alžira, šabi, a pesme koje su su nas potpuno očarale nosile su naziv “Idn kounta achik” (“If you were my lover”) i “Wahed el ghozayel” (“One little girl”). Osim muzike koja pripada vrsti šabi (shabi), u Alžiru postoji još nekoliko tradicionalnih vrsta kao što je rai, andalus i gnawa (poznata grupa koja svira ovu vrstu muzike je “Gnawa Difusion”). Posebnu muzičku vrstu u Alžiru čini pustinjski bluz, koji postoji i u Maroku odakle potiče “Tinariwen”, sjajni bend saharskih Tuarega (na arapskom: Tergui). Osim njih, bend “Tikoubaouine” takođe je popularan u Alžiru.

Vlasnica restorana tradicionalne kuhinje Dar Baraka, i oficijelni vodič Ministarstva turizma Alžira, odeven u tradicionalnu nošnju, plešu uz zvuke predivne alžirske muzike „šabi“, i pesmu “Idn kounta achik” (“If you were my lover”) © Ivana Dukčević

Pored obale mora, u donjem delu kazbe posetili smo palatu Palais des Rais, podignutu u XVI veku, u tipičnom andalužanskom stilu. Zdanje koje još nosi naziv Toppana ili Bastion 23, jedina je preostala građevina iz tog perioda u donjem delu kazbe. Na listi je istorijskih zdanja Alžira, i nalazi se u grupi “mavarskih kuća” („Groupe de maisons Mauresques„). Nekada, ovaj kompleks čije je podizanje 1576. godine naredio Dej Ramdan paša (Dey Ramdhan Pasha), bio je sastavljen iz tri palate i šest kuća, kao deo fortifikacije Deveta tvrđava (Bordj Ez‘zoubia). U spoljnjem delu palate, na terasi utvrđenja iznad obale, nalazi niz topovskih đuleta i pogled puca na pustu plažu i svetionik na rtu, u daljini. Zanimljivo je da je tokom francuske okupacije, zdanje služilo i kao konzulat, a zatim i kao škola za devojčice.

Alžir, Alžir, Alžir

Alžir, Gradovi sveta