Posted on 13 jul 2023

/ off

GRČKA – Peloponez – Sparta

Antička i moderna

SPARTA

Tokom posete južnom delu Peloponeza, u saradnji sa Grčkom nacionalnom turističkom organizacijom GNTO – Visit Greece i Turističkom organizacijom Peloponeza Mythical Peloponnese, posetila sam prestonicu Lakonije – Spartu, grad koji se smestio u velikoj, zelenoj dolini između venca planina Tajgetos (ili Tajget) na zapadu (drugih po visini u Grčkoj), i planinskog venca Parnas, na istoku. Planine Tajgetos, poznate su iz antičkih legendi, jer se u njima pominje običaj prema kojem je svaka spartanska beba rođena sa bilo kakvim fizičkim nedostatkom ili belegom, bivala bačena s najvišeg vrha planine, koji danas nosi naziv Prorok Ilija (2407 m). Danas do vrha vode planinarske rute od kojih je najpoznatija ona na koju kreće veliki broj planinara, u predvečerje svakog 19. jula, kako bi na vrh stigli u zoru, na praznik Svetog Ilije (u Grčkoj se – po novom kalendaru, Sveti Ilija proslavlja 20. jula).

Tekst i fotografije, deo su knjige u pripremi, i zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, i fotografija, bez dozvole autora.

Antička Sparta, pogled na modernu Spartu i planine Tajgetos © Ivana Dukčević

Antička Sparta, pogled na modernu Spartu i planine Tajgetos

Arheološki muzej Sparte, boginja-zaštitnica antičkog grada © Ivana Dukčević

Sparta, Nacionalna galerija Koumantarios © Ivana Dukčević

Sparta, Muzej maslina i grčkog maslinovog ulja – fosilizovani ostaci listova masline © Ivana Dukčević

Planine Tajgetos, pogled s vrha Prorok Ilija (2407 m) tokom čuvene povorke planinara, koji se na vrh penju u noći između 19. i 20, jula, na Dan Svetog Ilije / Photo © RealSparta – Turistička organizacija Sparte

Planine Tajgetos / Photo © RealSparta – Turistička organizacija Sparte

Planine Tajgetos, pogled s vrha Prorok Ilija (2407 m) u obliku piramide (sa senkom u moru), tokom čuvene povorke planinara koja se penje na vrh u noći između 19. i 20, jula, na Dan Svetog Ilije / Photo © RealSparta – Turistička organizacija Sparte

Jedno od najdivnijih, rustičnih i turistički slabije posećenih delova Grčke – veliko poluostrvo Peloponez, prepuno je nedovoljno istraženih bisera, kako na obali, tako i u kopnenom delu. Osim slikovitih, planinskih sela, Dimitsane i Stemnice, daleko u kopnu zapadnog Peloponeza nalazi se Manastir Prodromu (Prodromou) – uklesan visoko u steni, u kanjonu Lusius (Lousious). Na jugu, pre nego što planinski venci završe na obali mora, smestila se jedna od dve nekada najmoćnije državice antičke Grčke.

Današnja Sparta, maleni je grad sa oko 16.000 stanovnika, smešten u veoma širokoj kotlini između valovitih planina. Obilazak Sparte, počeli smo kod spomenika čuvenom kralju Leonidi, u predgrađu, odakle kroz maslinajke, popločan put vodi u arheološko nalazište, mesto gde je nastao čuveni grad-država, najljući rival antičke Atine. Pretežno ruševni ostaci polisa koji je za neprijatelje bio strah i trepet, potiču iz vremena antičkog grada, ali i iz perioda rimske okupacije i vladavine Vizantije. Najočuvanija građevina na samom lokalitetu, iznad koje se pruža najlepši panoramski pogled na modernu Spartu i planine Tajgetos, je antički rimski teatar iz I veka, koji je mogao da primi 13.000 posetilaca. Deo scene ovog teatra, podignut je na predlog rimskog cara Vespazijana.

Nadomak Sparte, sa suprotne strane grada u odnosu na arheološko nalazište, u selu Kserokambi, na padini brda pored Crkve Agios Vasilios, 2015. godine otkriveni su ostaci palate iz perioda drevne Mikene, za koje se smatra da bi mogli da budu delovi palatnog kompleksa antičke Sparte. Na nalazištu su između ostalih, pronađene glinene tablice sa starim grčkim pismom, Linearnim B. Iskopavanja su u toku i ukoliko se predviđanja pokažu kao istinita, biće to veliko otkriće.

Sparta – Spomenik kralju Leonidi, predvodniku bitke 300 Spatanaca protiv Persijanaca (Drugi Grčko-persijski rat, V vek p. n. e)

Šta je napisano na spomeniku kralju Leonidi?

Arheološko nalazište antičke Sparte © Ivana Dukčević

Antička Sparta

Arheološko nalazište antičke Sparte © Ivana Dukčević

Arheološko nalazište antičke Sparte – ostaci zidina iz slavnog perioda © Ivana Dukčević

Arheološko nalazište antičke Sparte – teatar iz rimskog perioda (I vek) i planine Tajgetos, u pozadini © Ivana Dukčević

Arheološko nalazište antičke Sparte – mesto gde je pronađena čuvena skulptura Leonide, danas u Arheološkom muzeju Sparte © Ivana Dukčević

Da li znate da je čuvena Penelopa, supruga Odiseja – kralja Itake, koja je na njegov povratak iz Trojanskog rata čekala 20 godina, bila ćerka spartanskog kralja Ikarija, i rođena je u Sparti..

Najznačajniji ostaci koji su pronađeni na arheološkom nalazištu antičke Sparte, mogu da se vide u Arheološkom muzeju Sparte. Neveliki, stari muzej s vrednom zbirkom antičkih predmeta iz ove oblasti, uskoro će dobiti novo zdanje, u kojem će sjajni eksponati doći do izražaja.

Osim rimskih mozaika, posmrtnih stela, pozorišnih maski, nakita i upotrebnih predmeta, u muzeju se nalazi određen broj reljefa i skulptura. Jedna od njih, pronađena među ostacima Hrama boginje Atine, nalazi se u gotovo svim knjigama antičke istorije Grčke, i sve do nedavno sa sigurnošću se smatralo da pripada čuvenom kralju Leonidi. Iako potiče iz ovog perioda, što potvrđuje i tkzv. arhajski osmeh biste, vremenom je statua od paroskog mermera s korintskim šlemom, dobila i nekoliko paralelnih verzija o tome koga u stvari predstavlja. Jedna priča govori o tome da je bista kao deo skulpturalne kompozicije možda predstavljala imaginarnu personifikaciju spartanskog junaka, ili boga, dok druga priča priču o spartanskom junaku Pausaniju koji je jedno vreme proveo živeći u Maloj Aziji, i bio grčki general u Bici kod Plateje (479. godina p. n. e). Na ovom mestu, u Hramu boginje Atine, umro je od gladi i žeđi, jer se u ono vreme, odluka za životom na neprijateljskim teritorijama smatrala ličnom sramotom. Još jedna zanimljiva priča iz muzeja, tiče se rimskog podnog mozaika koji je ovde izložen, koji predstavlja lik rimskog aristokrate razbarušene crne kose.

Meni najsimpatičnija od svih skulptura, je ona od bronze, mala i potpuno svedena, koja predstavlja „lepu Jelenu Trojansku“, a koja je iz današnje prespektive i prema savremenim merilima lepote, daleko od lepotice opisane u Homerovoj „Ilijadi“.

Arheološki muzej Sparte © Ivana Dukčević

Arheološki muzej Sparte – čuvena statua Leonide © Ivana Dukčević

Arheološki muzej Sparte…

Arheološki muzej Sparte – rimski mozaik © Ivana Dukčević

Arheološki muzej Sparte – lepa Jelena Trojanska 🙂 © Ivana Dukčević

Arheološki muzej Sparte © Ivana Dukčević

Arheološki muzej Sparte – divlji vepar, simbol je antičkog grčkog boga mora, zemljotresa, nepogoda i poplava, Posejdona © Ivana Dukčević

Arheološki muzej Sparte

Nalik susednim, kasnijim srednjovekovnim Maniotima – stanovnicima poluostrva Mani, antički Spartanci živeli su za borbu i oblikovanje savršenih ratnika. Već u sedmoj godini, odvajani su od roditelja i započinjali svoj budući život vojnika. Ostalo je zapisano da su u jednom periodu, pre borbe jeli čorbu od životinjske krvi, kako bi postali još suroviji i obeshrabrili svoje neprijatelje. Osim muškaraca, i žene su prolazile obuku za ratnice. Vojnička država Sparta, smatrala je da pripremom svakog pojedinca za ratovanje, obezbeđuje sebi i svom narodu bolju budućnost. Bolju od Atine – najljućeg neprijatelja, polisa koji se bavio politikom, govorništvom i umetnošću. Istorija je pokazala suprotno. Sparte više nema, a Atina – mesto prve skupštine i pozorišta na svetu, i danas je prestonica Grčke.

Najčuvenija, istinita priča iz istorije antičke Sparte, opisana je u holivudskom digitalnom filmu iz 2007 – “300”. Na početku Drugog Grčko-persijskog rata, kada su Persijanci u osvajanju Grčke dospeli kopnom do Termopilskog klanca, među 1500 grčkih vojnika iz još nekoliko polisa, borili su se i Spartanaci. Njih 300, proslavili su se braneći prevoj do poslednjeg, predvođeni kraljem Leonidom.

Nakon obilaska Arheološkog muzeja, u centru grada videla sam „grob Leonide“ u gradskom parku, kameni sarkofag za koji se pouzdano zna da nije pripadao čuvenom kralju, ali ga i dalje nazivaju njegovim imenom.

Arheološki muzej Sparte – bista Cezara, iz rimskog perioda © Ivana Dukčević

Arheološki muzej Sparte – srp boginje Artemide © Ivana Dukčević

Arheološki muzej Sparte – prikaz porođaja i rođenja deteta © Ivana Dukčević

Sparta – „grob Leonide“ koji to nije, iako je podignut u istom periodu antike © Ivana Dukčević

Iako Spartance poznajemo kao ratnike, manje je poznato da je jedna od obaveznih veština koju su učili, bio i ples!

Današnja Sparta ni po čemu se ne razlikuje od drugih manjih gradova Grčke. Na moje pitanje lokalcima da li postoji neka specifičnost koja bi mogla da poveže antičku i modernu Spartu, dobila sam odgovor da je jedina moguća “veza” to što u gradu određeni broj muške dece po rođenju dobija ime Leonida ili Likurg, po čuvenom zakonodavcu antičke Sparte koji je osmislio dvojnu vladavinu – dva kralja (jednog za mir i drugog za rat), i čiji se spomenik nalazi u centru grada.

Ipak, ono što najviše od svega povezuje antičku i modernu Spartu je ➡️ Spartatlon (Spartathlon). Naime, prema predanju, pre nego što će persijska flota u svojim osvajanjima stupiti na obalu Grčke (kod Maratona, 490. godine p. n. e), Atinjani su 30. septembra poslali glasnika, Fidipida (Filipides), da trči u Spartu i pre početka bitke traži pojačanje. Glasnik je trčeći prešao rastojanje od 250 kilometara između Atine i Sparte – i nazad (ukupno 500 km), obavestivši Atinjane da su Spartanci odbili pomoć jer su bili u sred praznovanja religijskog praznika punog Meseca, kada im je svako ratovanje bilo zabranjeno.

Sportski događaj koji se organizuje svakog 30. septembra, upriličen je kao sećanje na ovog glasnika, istog onog koji je nešto kasnije, nakon Maratonske bitke ponovo trčao – od Maratonskog polja do Atine, i obavestivši Grke da su pobedili Persijance, preminuo. Iz ovog razloga, nastala je olimpijska disciplina maraton (42 km 195 m), koja je – u odnosu na spartatlon, skoro kao trka na petsto metara.

Atinjani su pobedili Persijance sami, ali su moderni Spartanci ustanovili sportsku disciplinu u čast glasniku. Godine 1982, britanski pilot stacioniran u Grčkoj, čitao je Herodotovu istoriju i saznao za poduhvat Filipida, odlučivši da zajedno s petoricom kolega pilota, lično provere da li je trčanje ovom rutom od 250 km, moguće. Nakon što su njih trojica istrčali ovo rastojanje u periodu između 35 i 40 sati, naredne godine organizovan je prvi međunarodni spartatlon, u kojem je učestvovalo 45 trkača iz ukupno 11 zemalja, i iz Grčke.

Godine 2004, kada su u Atini održane Olimpijske igre, Grčki olimpijski komitet je predložio Međunarodnom olimpijskom komitetu da se u olimpijsku disciplinu uvrsti i spartatlon (trčanje 250 km, zemljanim stazama na nadmorskoj visini između 0 i 1200 m, u periodu od oko 36 sati), ali su oni ovaj predlog odbili. Moji domaćini su mi rekli, kako se za spartatlon prijavi veliki broj domaćih i stranih trkača, i da su najbrojniji Japanci. Navodno ne učestvuju svi prijavljeni. Organizacioni odbor pravi selekciju od najviše 300 učesnika, za trku koja počinje popodne u Atini, i završava se narednog dana, u Sparti.

Sparta i planine Tajgetos u zaleđu © Ivana Dukčević

Sparta, spomenik čuvenom antičkom spartanskom zakonodavcu, Likurgu © Ivana Dukčević

Sparta, tabla sa listom spartanskih sportista koji su učestvovali u Olimpijskim igrama, počev od prvih, antičkih, 776. godine pre nove ere, do modernih, u Atini, 2004. godine © Ivana Dukčević

Nakon upoznavanja sa zanimljivom istorijom, posetila sam novi, privatni ➡️ Muzej maslina i grčkog maslinovog ulja, smešten u zdanju stare elektrane, gde se na dva nivoa i u unutrašnjem dvorištu, mogu videti predmeti i običaji vezani za kulturu sadnje maslina. Osim mape koja prikazuje gde su se još u antičko vreme sadile, na izložbi je prikazana fotografija okamenjenih fosila listova masline koja je pronađena u Grčkoj, što dovodi do zaključka da je maslina na Mediteranu postojala mnogo pre stvaranja prvih modernih civilizacija.

Sve do početka Drugog svetskog rata, Sparta je bila poznata kao centar proizvodnje svile, sa čak 14 fabrika. U ranom srednjem veku, grčki monasi bili su prvi koji su iz Kine uspeli da prokrijumčare čaure svilenih buba, i donesu tajnu izrade svile u Evropu.

U centru Sparte, videla sam slikarska platna u ogranku atinske ➡️ Nacionalne galerije – Koumantarios, i zatim posetila prizemnu zgradu koja je podignuta na mestu gde je otkrivena ➡️ rimska vila, sa očuvanim mozaicima.

Sparta, Muzej maslina i grčkog maslinovog ulja – mapa rasprostranjenosti zasada maslina u periodu antike © Ivana Dukčević

Sparta, Muzej maslina i grčkog maslinovog ulja – sve vrste maslina na jednom mestu, za jelo i za proizvodnju ulja © Ivana Dukčević

Sparta, Muzej maslina i grčkog maslinovog ulja – na vrhu fotografije je bronzana alatka strigil (στλεγγίς), koju su antički grčki sportisti koristili da sa kože skinu maslinovo ulje, kojim su mazali tela prilikom sportskih aktivnosti © Ivana Dukčević

Mozaici rimska vile..

SMEŠTAJ

Bez konkurencije, najbolji hotel u ovoj regiji, predivni ➡️ Grand Hotel Mystras, koji mi je bio partner i domaćin putovanja, nalazi se između Sparte i Mistre, i pripada gradiću Mistri. Od centra Sparte, udaljen je oko 3 kilometra. Iz bašte hotela, koji poseduje dva otvorena bazena, pružaju se prelepi pogledi na planinski venac Tajgetos, i nazire se vizantijska, srednjovekovna Mistra (UNESCO), u neposrednoj blizini. Hotel je podignut u bašti stoletnih maslina, gde je na prostoru između njih podignuto nekoliko kamenih kuća u peloponeskom stilu, na dva sprata, u svakoj sa po 3 do 4 sobe.