Posted on 13 jun 2021

/ off

JERMENIJA – Manastir Khor Virap – Areni – Manastir Noravank

Manastir Khor Virap

.

Areni – vinarija i najstariji ostaci skladištenja vina

.

Manastir Noravank

Na jednodnevnom izletu iz Jerevana, posetili smo Manastir Kor Virap (Khor Virap) u zaleđu planine Ararat, a zatim – još južnije, u smeru ka granici Jermenije sa Iranom – vinarije najčuvenijeg jermenskog vina u mestu Areni. Godine 2007, na jugozapadu Jermenije – kod mesta Areni, otkrivene su krečnjačke pećine i u njima ostaci najstarije vinarije na svetu (starosti preko 6000 godina). Tokom istraživanja pećine 2008, studentkinja arheologije otkrila je ostatke kožne cipele napravljene iz jednog komada kože, za koju je ustanovljeno da je najstariji do danas pronađen komad obuće, na svetu – starosti oko 5500 godina (nalazi se u Muzeju istorije Jermenije, u Jerevanu). Nedaleko od pećine, na vrhu kanjona nalazi se predivni, srednjovekovni kompleks Manastira Noravank.

Samostalno istraživačko putovanje Jermenijom, ostvarila sam u saradnji s Ambasadom Jermenije u Srbiji (sa sedištem u Pragu) i Ministarstvom inostranih poslova Jermenije, kao i Počasnim kozulatom Jermenije u Beogradu. Velika zahvalnost Nj. E. Ambasadoru Jermenije gospodinu Ovakimjanu, bivšem počasnom konzulu Jermenije u Beogradu gospodinu Tomiću, i Ambasadi Srbije u Jermeniji, NJ. E. Ambasadorki, gospođi Panajotović Cvetković. Hvala na pomoći i svim razjašnjenjima, našem vozaču Karenu.

Tekst i fotografije, deo su knjige u pripremi i zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, niti fotografija, bez dozvole autora.

Predeli jugozapadne Jermenije (tezge sa voćem, i domaćim vinom) © Ivana Dukčević

Bogorodičina crkva Manastira Noravank, poznata po spoljnom, uzidanom stepeništu

Predeli jugozapadne Jermenije – plantaže kajsije, jermenskog nacionalnog voća koje i potiče sa ovih prostora – vrste koja je drugačija od naših kajsija – veća, sočnija i bledo okeraste boje © Ivana Dukčević

Bogorodičina crkva Manastira Noravank © Ivana Dukčević

Areni, ulaz u sistem pećina u kojima su 2007. pronađeni najstariji na svetu ćupovi sa vinom © Ivana Dukčević

Crkve manastira Noravank © Ivana Dukčević

Manastir Noravank – spoljna reljefna dekoracija, veoma je česta u arhitekturi jermenskih crkvi © Ivana Dukčević

Jermenija je 301. godine postala zvanično prva hrišćanska zemlja na svetu. Jermenska crkva ne pripada ni pravoslavlju, niti katoličanstvu – u obliku koji je zastupljen u Evropi. Nosi naziv Jermenska apostolska crkva ili Orijentalno-pravoslavna, jer poreklo njenog pravoslavlja nije kao ono na našim prostorima, već je rezultat odluka Nikejskog sabora, još iz 325. godine.

Manastir Khor Virap sa planinom Ararat, u pozadini, poznat je kao mesto gde je kralj Tiridat III (Trdat III) krajem III veka držao zatočenog Prosvetitelja Grigorija, nakon što je odbio da se prikloni paganskim idolima kralja © Ivana Dukčević

Crkva manastira Khor Virap © Ivana Dukčević

Manastir Khor Virap © Ivana Dukčević

Prva crkva na mestu Manastira Kor Virap bila je posvećena prvom jermenskom patrijarhu – Svetom Grigoriju Prosvetitelju, i podignuta je 642. godine. Godine 1662, pored ruševne stare crkve podignuta je nešto veća Bogorodičina crkva (St. Astvatsatsin). Arhitektonski, spoljni deo jermenskih crkvi nalik je – po hrišćanstvu nekoliko decenija mlađoj, arhitekturi Gruzinske pravoslavne crkve (nakon Jermenije, Gruzija je bila druga zemlja na svetu koja je zvanično prihvatila hrišćanstvo). Unutrašnja dekoracija jermenskih crkvi – freskoslikarstvo, podseća na onu u pravoslavnim crkvama na našim prostorima, ali postoje i značajne razlike. Odora patrijarha i crkvenih velikodostojnika Jermenije – iako drugačija, veoma je nalik odori Srpske i naročito Ruske pravoslavne crkve.

U okruženju brda na kojem se nalazi manastir, nalaze se vinogradi, dok se oko 30 kilometra ka zapadu, na turskoj strani granice izdiže legendarna planina Ararat (Mali i Veliki). Tokom letnjih meseci, zbog visokih temperatura i isparenja, Ararat je najčešče gotovo u izmaglici. Najbolji period za bajkoviti pogled na Ararat iz Manastira Kor Virap je u rano proleće – u martu i aprilu, i zatim od sredine oktobra.

Crkva manastira Khor Virap – najčuveniji jermenski svetac Griforije, postao je prvi patrijarh Jermenske apostolske crkve © Ivana Dukčević

Ulaz u podzemnu ćeliju manastira, gde je bio zatočen Sveti Grigorije – nakon 13 godina tamnovanja, i svih muka koje je iskusio u ćeliji gotovo bez svetla ispod manastirskog kompleksa Kor Virap, kralj Trdat III je popustio, oslobodivši Grigorija iz zatočeništva i priznao je hrišćanstvo kao jedinu veru Jermena (bio prvi vladar kojeg je Grigorije krstio) © Ivana Dukčević

Osim legendarnog vulkana-planine Ararat, prirodom najfascinantniji predeli Jeremenije nalaze se u smeru ka jugu – prelepom Manastiru Noravank, jermenskoj vinskoj regiji i granici sa Iranom. Pejzaže u ovom delu zemlje čine goli, okerasti kanjoni i gusto zelenilo duboko u dolinama, u okruženju sela. Daleko na jugu, na samoj granici sa Iranom nalazi se poznati Manastir Tatev – do kojeg iz podnožja do brda vozi najduža žičara na svetu – Wings of Tatev (5,7 km, puštena u promet 2010. godine).

Za vreme našeg boravka na jugozapadu Jermenije, tokom jednog popodneva prisustvovali smo prirodnom fenomenu koji se – kako su nam rekli lokalci, dešava samo jednom do tri puta godišnje. Polu-pustinjski predeo sa dubokim kanjonom koji još stotinak kilometara dalje završava Iranom, poznat je kao predeo kojim vetrovi nikada ne duvaju. Tog popodneva, vetar je dunuo, lokalci su ostali začuđeni, a pejzaže je ispunila „magla“ nalik jutarnjem smogu, koja je je smanjila vidljivost sa prosečnih 16 po vedrom danu, na samo 3 kilometra. Ispostavilo se da je u pitanju specifični peščani vetar koji veoma retko, do Jermenije stiže sa Arabijskog poluostrva, i koji se na našu sreću zadesio u kanjonu istog popodneva kada smo obilazili ovaj deo Jermenije. Na mobilnom telefonu, na vremenskoj prognozi prvi put smo umesto ikonice i reči za kišu, sneg ili vetar, ugledali termin „dust wind„, koji je potvrdio već objašnjen nam fenomen.

Mali i Veliki Ararat, u izmaglici tokom fenomena peščanog vetra kojem smo prisustvovali © Ivana Dukčević

Rode, česti stanovnici sela zapadne Jermenije © Ivana Dukčević

Između vinograda u gotovo beživotnom klancu, duž magistrale koja vodi ka jugu zemlje nalazi se Areni. Vinarije ovog mesta, smatraju se najčuvenijim u Jermeniji, gde se pravi i stari vino sa geografskim poreklom. Nekoliko vinarija nalazi se uz samu magistralu. U njima možete degustirati i kupiti lokalno vino, a neke su pretvorene u restorane, ili pansione u okruženju vinograda.

Areni, reklama za jednu od vinarija © Ivana Dukčević

Vinarija u kojoj smo degustirali vino i ručali © Ivana Dukčević

Vino vinarije Areni © Ivana Dukčević

Areni, usputni štandovi sa vinom i voćem © Ivana Dukčević

Nekoliko kilometara južnije, visoko u klancu iznad magistrale nalazi se sistem pećina Areni, u kojima su 2007. godine pronađeni do sada najstariji na svetu ćupovi u kojima se skladištilo vino. Procena je da ogromni, obli glineni ćupovi u pećini, uzidani u stene, potiču iz perioda Bronzanog doba, između 4300. i 3400. godine pre nove ere. Do sada je za posetu otvorena samo jedna pećina (Areni-1), ali se istražuju i ostale – u istom klancu, gde su takođe pronađeni ostaci skladištenja vina. Tokom istraživanja pećine, 2008. godine studentkinja arheologije otkrila je ostatke kožne cipele napravljene iz jednog komada kože, za koju je ustanovljeno da je najstariji do danas pronađen komad obuće, na svetu – starosti oko 5500 godina (nalazi se u Muzeju istorije Jermenije, u Jerevanu).

Areni, ulaz u sistem pećina „Areni-1“, sa ostacima ćupova sa vinom © Ivana Dukčević

Areni, pročelje pećina u kojima su 2007. pronađeni najstariji na svetu ćupovi sa vinom © Ivana Dukčević

Ćupovi sa vinom unutar pećine „Areni-1“ © Ivana Dukčević

Mapa pećina © Ivana Dukčević

Prikaz pronađenih predmeta u pećinama © Ivana Dukčević

Najstarija ikada obuća na svetu (starosti oko 5500 godina), pronađena je 2008. unutar pećine – napravljena je iz jednog komada kože. Nalazi se u Muzeju istorije Jermenije, u Jerevanu © Ivana Dukčević

Areni, ulaz u sistem pećina, iz podnožja © Ivana Dukčević

Na mestu gde smo s magistrane skrenuli u klanac, kako bi se stepeništem popeli uz stenu do pećine, nastavili smo dalje još petnaestak kilometara, do samog vrha kanjona. Na kraju svakog puta, ugledali smo kapiju manastirskog kompleksa. Manastir Noravank (Նորավանք – u prevodu: “Novi manastir”) nalazi se 120 kilometra od Jerevana i podignut je u XIII veku. Smešten je blizu mesta Yeghenadzor, nadomak kanjona sa vertikalnim, crvenkastim stenama u čijem podnožju protiče reka Amaghu. Manastir je najpoznatiji po dvospratnoj crkvi Surb Astvatsatsin (Bogorodičina crkva), iz 1339. godine, sa uzanim stepeništem koje se nalazi na spoljnoj strani pročelja ovog zdanja. Manastir nazivaju i Noravank at Amaghu, po reci i istoimenom selu, ali i kako bi ga razlikovali od manastira Bgheno-Noravank, blizu sela Goris.

Arhitektura Jermenije, veoma se razlikuje od drugih. Zbog položaja na mestu ugašenih vulkana i u blizini najčuvenijeg od svih – Ararata, osnova jermenske sakralne i svetovne gradnje je mekani, vulkanski kamen – tuf. Iako sam gradske građevine od vulkanskog tuga viđala i na drugim mestima (na primer Sirija, istočna Anadolija), one su uglavnom zidane od tufa u crnoj i sivkastim nijansama. Jermenska arhitektura je drugačija, jer tuf koji koriste u blokovima kocki ima bezbroj nijansi okerasto-žute, zagasito narandžaste, cigla-crvene, crne i sive, ali i veoma zanimljive zagasito bledo-ružičaste. Iako je većina crkvi pretežno sazidana u nijansi jedne boje, veoma često koriste se i kombinacije što daje izuzetno zanimljiv utisak. Vulkanski kamen jermenskih građevina veoma je dugovečan, propušta vazduh i održava temperaturu, a zgradama nije potrebno krečenje.

U XIII i XIV veku, manastir je bio sedište biskupa provincije Syunik i jedan od najznačajnijih religioznih i kulturnih centara učenja (Univerzitet i biblioteka Gladzor). Manastir Noravank je 1105. godine osnovao biskup Hovhannes bivši monah Crkve Vahanavank, kod gradića Kapana. Monaški kompleks čine Crkva Svetog Jovana Krstitelja (Surb Karapet), kapela Svetog Grigorija, i Bogorodičina crkva (Surb Astvatsatsin) koju još nazivaju i Burtelashen („ona koju je podigao Burtel“), u čast princa Burtela Orbelijana koji je finansirao njenu gradnju. Unutar zidina (XVII – XVIII vek) i van kompleksa nalaze se ostaci nekoliko zdanja i kačkara – kamenih stećaka. Noravank je bio mesto odakle je vladala princeza aristokratske jermenske familije Orbelijan (Orbelian). Crkvu Svetog Jovana Krstitelja, podigli su Orbelijani (princ Liparit Orbelijan), između 1216. i 1227. godine. Nekoliko puta bila je urušena u zemljotresima (1340. i 1931).

Jermenija Khor Virap Areni Noravank, Jermenija Khor Virap Areni Noravank, Jermenija Khor Virap Areni Noravank, Jermenija Khor Virap Areni Noravank

Jermenija