Posted on 22 maj 2019

/ off

TURSKA – Ararat, saraj Ishak paše, vodopadi Muradije

Izlet iz Vana do Ararata

vodopadi Muradije i Palata Ishak paše

Po mišljenju samih Turaka, ali i mnogih srećnika koji su imali priliku da ove predele vide, s geografskog, istorijskog, ali i kulturološkog aspekta, oblast oko jezera Van (Van Gölü) jedan je od najfascinantnijih delova zemlje. Mesečev pejzaž prostrane, istočne anadolske visoravni, nadmorske visine između 1500 i 2200 metara, s golim, okerastim i sivkastim brdima, crveno-crnim nijansama planina vulkanskog porekla, i nestvarno tirkiznim, gotovo beživotnim jezerima, veoma su drugačiji od svega što možete videti u Evropi i turistički poznatim delovima Turske. Kao u slučaju pustinjskih pejzaža, i ovi gotovo bezvremeni predeli često u čoveku mogu izazvati jedinstveno osećanje beskraja i sete…

Na magistralnom drumu kojim smo putovali s jezera Van, u daljini smo ugledali biblijski strato-vulkan Ararat, najveću planinu ovog dela sveta © Ivana Dukčević

Palata lokalnog, kurdskog Ishak paše (XVII vek) u podnožju Ararata © Ivana Dukčević

Vodopadi Muradije, na putu između Vana i Ararata, na oko 2200 m nadmorske visine © Ivana Dukčević © Ivana Dukčević

Palata Ishak paše – devojačko veče mladih Kurdkinja, pred venčanje (buduća mlada je haljini u teget boje) © Ivana Dukčević

Oktobar 2010 / Pogled na vazdušno oko 40 km udaljeni Ararat (70 km drumom), iz sela Somkaja na 2200 m anadolske visoravni

Tekst i fotografije deo su publikovane knjige „Umetnost putovanja“ (ISBN 978-86-7963-499-3) u izdanju Samizdata B92, zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, i fotografija, bez dozvole autora (Ivana Dukčević), i izdavača (za Samizdat B92 – Veran Matić).

80 kilometara severoistočno od Vana, na putu za legendarnu planinu Ararat, u šumarku topola ne naročito karakterističnom za predele nadmorske visine od 1800 metara, duboko u klancu teče sivo-plava rečica, potok Bend-i Mahi Çayı. Dok smo prelazili viseći most od kanapa i drvenih dasaka, s desne strane prvo smo čuli huk, a zatim su se ispred nas ukazali božanstveni redovi slapova – Vodopadi Muradije (Muradiye Şelalesi), koji se uz belu penu, s visine od dvadesetak metara obrušavaju u reku. S druge strane vodopada, seli smo u čajdžinicu i nakon kratke pauze nastavili dalje (oko kilometar uzvodno od vodopada postoji stari, kameni “Đavolji most” – Şeytan Köprüsü).

Vodopadi Muradije, na putu između Vana i Ararata, na oko 2200 m nadmorske visine – u oktobru 2010 © Ivana Dukčević

Vodopadi Muradije u avgustu 2022.

Most preko reke kod vodopada Muradije, u avgustu © Ivana Dukčević

Vodopadi Muradije © Ivana Dukčević

Nedaleko od vodopada Muradije i vulkana Tendurek, na putu ka severoistoku, magistalni put jedno vreme prolazi samo dva kilometra od iranske granice. S obzirom da je ovaj deo planete poznat po putu droge (hašiš i heroin), koji iz Avganistana i Irana, preko ovih krajeva stiže u Evropu, u oktobru 2010. u koloni vozila na kratko smo zaustavljeni na vojnom, kontrolnom punktu. Vojnik s automatskom puškom, osmotrio je unutrašnjost automobila i dao nam znak da prođemo. Kada sam ove predele ponovo posetila posle 12 godina, u avgustu 2022, Turci su od jezera Van do Ararata napravili široku magistralu nalik autoputu (kakve prave širom Turske), i podigli betonski zid duž brda na istoku, koje predstavlja granicu s Iranom.

U regiji oko vulkana Tendurek, granica s Iranom nije čak na vrhovima brda, već maltene pored magistralnog puta © Ivana Dukčević

Levo – duž vrhova brda je granica s Iranom, desno se nazire vulkan Tendurek © Ivana Dukčević

Grabeći drumom još dalje ka severu, s leve strane ugledali smo vulkan Tendurek (Tendürek, 3542 m) koji je poslednji put bio aktivan krajem 1970-tih, kada je izbacio lavu i više od trideset kilometara u krug. Prolazeći u blizini njegovog podnožja, ugledali smo mesečev pejzaž, stepu nadmorske visine od preko dva kilometra na kojoj raste samo trava, koja je dokle god pogled dopire zatrpana velikim komadima crnih, vulkanskih stena. Nakon prolaska kraj vulkana, put se neprimetno penje na još veće visine, i prelazi preko planinskog prevoja Tendürek. Dokaz da ipak nije baš sve beživotno, vidi se u dolini. Između davno razbacanih crnih stena koje su se već uveliko uklopile u travu i okolni krajolik, smestilo se selo Somkaja (Somkaya, na turskom “čvrsta stena”). Kockice od pečene cigle, s vrhom Ararata koji je na ovom mestu i na više od sedamdeset kilometara udaljenosti prvi put počeo da se nazire u daljini, još jedna je nezaboravna panorama nepreglednih prostranstava Azije.

Vulkan Tendurek © Ivana Dukčević

Pejzaži oko vulkana Tendurek © Ivana Dukčević

Selo Somkaja – pogled na vazdušno oko 40 km udaljeni Ararat (drumom oko 70 km), čiji se vrh vidi u oblacima © Ivana Dukčević

Selo Somkaja © Ivana Dukčević

Deca iz sela Somkaja, i Ararat

Na većini evropskih jezika ime joj je Ararat. Na turskom je nazivaju Ağrı Dağı – “teškom” ili “bolnom” planinom (što istorijski gledano ima smisla), na kurdskom jeziku je Çiyayê Alavhat, na jermenskom Masis ili Masik, a na persijskom je „Nojeva planina“ (Koh-i-Nuh), zbog predanja o Potopu. Ararat je najveća planina Turske i ovog dela sveta (5165 m) i spada u grupu strato-vulkana. Poslednji put vulkan je bio aktivan tokom Bronzanog doba, pre oko pet hiljada godina, ali je zabeleženo da je prilikom poslednjeg velikog zemljotresa 1840. godine, izbacio izvesnu količinu piroklastične lave. Njegovo veličanstvo Ararat nalazi se na krajnjem istoku Turske i pripada Kavkaskom masivu. Smešten je na samoj tromeđi Turske, Irana i Jermenije, i kulturološki duboko ukorenjen u istoriju i tradiciju sva tri naroda, ali i Kurda koji su takođe živeli na ovim prostorima i danas čine značajan deo lokalnog stanovništva. Ararat je ipak najpoznatiji po tome što se na njemu prema biblijskom predanju, negde u četvrtom ili petom milenijumu pre nove ere, nakon plovidbe tokom Velikog potopa, nasukala Nojeva Arka i život na Zemlji počeo ispočetka.

Na drumu između jezera Van i Ararata (na turskom: Ağrı Dağı) © Ivana Dukčević

Pogled na Ararat, s druma koji vodi u Dogubejazit © Ivana Dukčević

Ararat, iz Dogubejazita © Ivana Dukčević

Ararat, Veliki (levo) i Mali (desno), u podnožju gradića Dogubejazita

Do 1930-tih, Ararat je pripadao Jermeniji na čijem se nacionalnom grbu nalazi. I danas, između Jermenije i Turske postoje političke nesuglasice oko „prisvajanja“ Ararata koji danas pripada Turskoj. Planina se veoma jasno vidi i sa severne, jermenske strane, naročito iz vazdušno samo šezdeset kilometara udaljenog glavnog grada Jerevana. Interesantno je da je Ararat sastavljen iz dve planine, poznatijeg – Većeg, ali i Manjeg Ararata (Küçük Ağrı, 3896 m) koji se uzdiže jugoistočno od najvišeg vrha. Prečnik obe vulkanske planine zajedno iznosi 40 km. Najviši vrh Ararata nalazi se samo 16 kilometara zapadno od granice s Iranom, 32 kilometra južno od Jermenije, i 23 kilometra severoistočno od mesta Dogubejazit, u Turskoj.

Ararat u oblacima (5156 m), slikan blizu gradića Dogubejazita, na nadmorskoj visini od oko 1620 m © Ivana Dukčević

Hotel-restoran u podnožju Ararata, sa muralom Nojeve arke u holu © Ivana Dukčević

Gradić Dogubejazit (Doğubeyazit) bio bi još jedno od mnogih kasaba istočne Turske da se nije smestio tačno gde treba – u neposrednoj blizini podnožja Ararata, mesta odakle makadamskim putem uspon započinju sve planinarske ekspedicije, i u podnožju brda sa jednom od najbajkovitijih, istočnjačkih palata koju ću pamtiti. Do kraja XX veka Dogubejazit je decenijama važio za prilično nesigurno mesto, u bezbednosnom smislu. U gradiću su mahom obitavali sumnjivi trgovci na putu droge sa Istoka, i turska vojska koja je vršila povremene racije pokušavajući da smrtonosnom, ali unosnom poslu stane na put. Iako je prirodna baza za obilazak ovog dela Turske, osim povremenih planinarskih ekspedicija na Ararat, Dogubejazit nije bio poželjna stanica za turiste. Na sreću, vremena se menjaju.

Gradić Dogubejazit, i planina Ararat © Ivana Dukčević

Pauza za ručak i desert, u Dogubejazitu – kunefe i turski čaj © Ivana Dukčević

Pogled iz Dogubejazita na Palatu Ishak paše © Ivana Dukčević

Nakon kratke pauze u Dogubejazitu, boravka na skromnom lokalnom bazaru gde je najveći deo vremena otišao na jednu radnju i u njoj neverovatno velik izbor šara persijskih šal-marama od pašmine (i moju neodlučnost koju izabrati), krenuli smo putem uz brdo ka uzvišenju jednog od manjih masiva tačno preko puta Ararata. Sedam kilometara od grada, na uzvišici iznad bajkovite Palate Ishak paše (İshak Paşa Sarayı) u kasno popodne i uz zalazak sunca ostali smo zatečeni. Čarobno lepo utvrđenje od okerastog kamena, sa sivom kasabom i beživotnim planinama boje dima u prašnjavoj izmaglici, stameno stoji na litici i u kasno, sunčano jesenje popodne nadgleda dolinu. Iz sećanja sam prizvala guvernerovu palatu iz starog Damaska koju sam videla dvadeset godina ranije, i one imaginarne, iz Šeherezadinih priča iz hiljadu i jedne noći, ali ih je Palata Ishak paše sve zasenila. Sa sivkasto-maslinastih brda na uzvišici iznad palate, u objektiv aparata osim čitavog utvrđenja moguće je iz određenog ugla uhvatiti i snežne padine Ararata, koji se nazire iza najvišeg brda.

Palata kurdskog Ishak paše u podnožju Ararata © Ivana Dukčević

Palata Ishak paše u podnožju Ararata, XVII – XVIII vek (iza se vidi gradić Dogubejazit) © Ivana Dukčević

Palata Ishak paše u podnožju Ararata, XVII – XVIII vek (iza se vidi Dogubejazit) © Ivana Dukčević

Palata Ishak paše

Godine 1685, gradnju palate započeo je Čolak Abdi paša. Međutim, tek 99 godina kasnije, 1784. godine njegov unuk, guverner provincije i kurdski lider iz XVIII veka – Ishak paša, čitav vek nakon započetog posla svog dede, uspeo je da dovrši palatu – kompleks sastavljen iz spoljnjeg (birun) i unutrašnjeg (enderun) dvorišta, džamije, medrese, odaja za sluge i gardu, zatvora, skladišta za namirnice, hamama, harema i bašte – ukupno tri stotine i trideset šest prostorija. Novac za palatu Ishak paša prikupio je od taksi koje je naplaćivao karavanima na njihovoj poslednjoj stanici Puta svile u Turskoj, pre prelaska granice u Persiju (Iran). Osim najčuvenije palate osmanskih sultana u Istanbulu – Topkapi palate, ovo je drugi najveći vladarski kompleks u Turskoj i jedan od najlepših primera kasne osmanlijske arhitekture.

Prolaskom kroz monumentalnu, ulaznu kapiju palate sa izuzetnim, dekorativnim reljefima u kamenu, našli smo se u velikom dvorištu, na mestu gde su pre tri stoleća pašini gosti, ali i putnici namernici čekali na prijem. Kako bi im čekanje učinio prijatnijim, sa desne strane odmah po ulazu u palatu paša je dao da se sazida česma za vodu i mleko, sa dve odvojene slavine koje i danas postoje. U vreme kada su po okolnim brdima čobani napasali koze i ovce, od pašnjaka pa sve do zidina palate, Ishak paša je postavio keramički vodovod kojim je prema potrebi, direktno s brda, tek izmuženo mleko teklo do česme unutar dvorišta.

Unutar drugog dvorišta palate, nalazi se osmougaono turbe Ishak paše i ulaz u palatni kompleks. Osim turbeta, kuhinje, kupatila i biblioteke sa kamenim nišama, jedna od najlepših prostorija je velika trpezarija. S jedne strane danas praznog dela za ručavanje, nalaze se šuplji, kameni ramovi za prozore, a sa druge isti takvi, ali zazidani. Nekada su se na zazidanim delovima nalazila ogledala. S obzirom da su služavke u palati bile žene – nepoželjne na gozbama muškaraca, kroz šupljine s jedne strane, mogle su da u svakom trenutku u ogledalima vide koja jela nedostaju na trpezi, i neprimetno ih dopune.

Palata Ishak paše spada u jedan od najlepših primera spoja persijske i kasne osmanlijske arhitekture. Sazidana je od okerastog kamena, na jednom od vrhova beživotnog sivkasto-maslinastog brda, s romantičnom panoramom na okolni pejzaž. S nešto veće uzvišice, u objektiv aparata moguće je uhvatiti bajkovitu palatu, zajedno sa snežnim padinama Ararata. Palata Ishak paše kandidat je za listu Uneskove svetske kulturne baštine.

Turbe u palati Ishak paše, oktobar 2010.

Iza palate Ishak paše nalaze se ostaci tvrđave starog Dogubejazita, i groblje sa malom džamijom. Nešto dalje, u kombinaciji dve boje vulkanskog kamena, „prugasto“ turbe šejka Ahmedija (Şeyh Ahmedi Hani Türbesi) sazidano je u XVII veku, kao mauzolej najznačajnije ličnosti kurdske književnosti, koji je ovde i sahranjen.

Desno – Turbe šejka Ahmedija (Şeyh Ahmedi Hani Türbesi), levo – ostaci persijskog utvrđenja na brdu, i džamija © Ivana Dukčević

Turbe šejka Ahmedija, najpoznatije ličnosti kurdske književnosti (pogled iz palate Ishak paše), XVII vek © Ivana Dukčević

KAKO STIĆI

Najbliži aerodrom jezeru Van je Aerodrom Ferit Melen, u predgrađu grada Vana. Svakog dana, iz Istanbula postoje dva leta do grada Vana, Let traje 2 h 10 min. Do grada Vana može se stići i vozom iz Istanbula.

U saradnji sa…

Turska Ararat, Turska Ararat, Turska Ararat, Turska Ararat, Turska Ararat, Turska Ararat, Turska Ararat

Istočna Anadolija