Jezero Van i njegova okolina, nalaze se na oko 1650 m nadmorske visine istočnog anadolskog platoa. Zanimljivo je da jezero nikuda ne otiče, i da njegova najveća dubina iznosi čak 451 metar, ali je uprkos svojoj veličini i dubini gotovo beživotno. Osim planktona, jedina vrsta ribe koja živi u slanom i baznom jezeru, i koje ima u značajnom broju, je indži kefali (inci kefalı). U ribljim restoranima u gradu Vanu, ali i manjim mestima na obali jezera, možete probati ovu ribu po ukusu sličnu pastrmci (nemojte pomešati pastrmku – alabalık, sa nešto manjom indži kefali, jer su obe veoma zastupljene na vanskoj trpezi). Izgledom i ukusom ni po čemu posebna, indži kefali specifična je po tome što kao i losos, kada polaže ikru, pliva uzvodno slatkovodnih reka koje se ulivaju u jezero Van i mresti se u njima. Kao odrasla jedinka, vraća se u jezero. Osim ribe čudnog naziva, godine 1995. ribari su lokalnim vlastima prijavili da su u jezeru videli neman dužine oko 15 metara. Da li je ovo samo vešt marketinški trik sa očiglednom imitacijom već poznatog čudovišta iz Loh Nesa, nije poznato, tek Van Gölü Canavarı, ili „Neman jezera Van“ je rođena.

Jezero Van, jedino biće koje živi u slanom i alkalnom jezeru – riba iz porodice lososa, indži kefali © Ivana Dukčević

Tokom boravka na obalama jezera Van, na jugoistočnoj strani jezera u širokoj kotlini između snežnih planina i obale posetili smo administrativni centar jezera i čitave oblasti – grad Van. Kao deo severozapadne mesopotamske civilizacije, današnja oblast oko jezera nekada je bila središte moćnog, jermenskog Urartu carstva (IX – VI vek pre nove ere). U samom Vanu, ali i na brdima ka istoku i severu, tokom nekoliko dana boravka posetili smo ostatke tvrđava na vrhovima brda koje potiču iz urartu i seldžučkog perioda. Neki naučnici tvrde da je ime Urartu u stvari varijacija naziva “Ararat”, nedaleke magične planine koja je u ono vreme bila u sastavu ove kraljevine. Kasnije, u srednjem veku, osim Jermena, Vanom su vladali susedni Persijanci, Vizantinci, Arapi, Seldžuci i na kraju Osmanlije. Čitav stari grad Van (u podnožju tvrđave), uništen je skoro do temelja krajem Prvog svetskog rata, za vreme okupacije ruske vojske. Sadašnji Van, arhitekturom se ni po čemu ne izdvaja od mnogih bezličnih kasaba Turske, i u njemu nema mnogo toga za videti (džamije: Ulu Camii, Husrev Paşa Camii i Kaya Çelebi Camii, i grobnica Ikiz Kümbet). Kuriozitet gradića je u tome što, kako lokalci tvrde, kroz njega, tj. od njega kreće trinaest kilometara duga, treća najduža ulica na svetu koja od centra vodi do glavne magistrale kraj jezera. Nosi naziv “Bulevar Puta Svile” (İpek Yolu Caddesi ili İpekyolu Bulvari), po ruti koja je na putu ka Istoku nekada prolazila ovim delom Turske – u početku iz Kine, a kasnije iz grada Jazda u Persiji (današnjem Iranu).

Grad Van © Ivana Dukčević

Grad Van, jedan od delova bazara © Ivana Dukčević

.

.

.

.Terasa hotela u Edremitu © Ivana Dukčević

.Grad Van, ulica sa najvećim brojem radnji © Ivana Dukčević

.

.

Tvrđava Van (Van Kalesi) nalazi se između grada i jezera, nekoliko kilometara zapadno od centra i prvi put je sazidana još u vreme Urartu civilizacije. Na hrbatu brda koje gledano iz profila liči na kamilu koja leži (sličan naziv se, kao nadimak, koristi među lokalcima), smestilo se utvrđenje čiji ostaci potiču iz nekoliko različitih civilizacija. Prvo je sagradio urartski kralj Sarduri I, u IX veku pre nove ere, dok su poslednje delove dodali Seldžuci u XIII veku. Na najvišem delu stene stoji antički natpis uklesan u klinastom pismu, čuvenog persijskog cara Kserksa, istog onog vladara koji je pokrenuo i izgubio Drugi grčko-persijski rat, prethodno pobedivši legendarnog kralja Leonidu i njegove Spartance u Termopilskom klancu. S južne strane tvrđave nalaze se ostaci starog, seldžučkog Vana, koji je iako u ruševnom stanju, bio naseljen sve do sredine XX veka. Na zelenoj poljani gde pasu goveda, s vrha tvrđave, u travi se naziru obrisi ostataka nekadašnjih kuća. Jedine vidljive ostatke starog grada čine seldžučki minareti kraj malih urušenih džamija, nalik dimnjacima nekakve napuštene ciglane. Tek kad smo im se približili, videli smo dekoraciju mozaika pravougaonih pločica u tirkiznoj boji. U podnožju tvrđave, sa severne strane sazidane su etno-kuće od pečene gline i slame, karakteristične za ove krajeve. U najveću od njih možete ući i pogledati kako je opremljen enterijer. Preko puta kuća, nalazi se drvena baraka u kojoj osim razglednica može da se povoljno kupi srebrni nakit s motivima nalik persijskim (granica sa Iranom na ovom mestu nalazi se na oko 60 km).

.

U okolini grada Vana, južno, ali i istočno u smeru Irana, postoji veliki broj napuštenih tvrđava, kako iz urartu perioda, tako i iz srednjeg veka. Desetak kilometara istočno od Vana, u podnožju planine Erek, nalaze se ostaci sedam jermenskih crkvi – kompleks Yedi Kilisesi (“Sedam crkvi”), od kojih je samo jedna delimično očuvana. U konzulatu Jermenije u Srbiji, 2021. dobila sam zanimljiv podatak – iako su između Turske i Jermenije, iz već poznatih političkih problema i događaja iz prošlosti, granice i dalje zatvorene, grupe turista iz Jermenije okolnim putem – preko Gruzije, stižu u oblast oko jezera Van, i obilaze svoje kulturno nasleđe.

.

.

Jedan od najčuvenijih simbola Vana je vanska mačka (Van kedi). Početkom XX veka, na stotine ovi belih, divljih mačaka obitavalo oko istočnog dela jezera. Do početka XXI veka, njihov broj drastično je opao, te su kao retke zverke dospele na listu vrsta zaštićenih od strane države. Među ljubiteljima, vanska mačka širom sveta poznata je po tome što, kako se tvrdi, uživa u plivanju u slanom i alkalnom Vanskom jezeru, i lako je prepoznatljiva jer najčešće ima jedno oko tirkizno plave boje, a drugo zeleno ili boje ćilibara. U kategoriju vanskih mačaka spadaju i one koje imaju oba oka plava, ili oba boje ćilibara, ali su najatraktivnije one s različitom bojom očiju. U svetu je ukupno registrovano manje od pet stotina mačaka ove vrste. Većina je u Turskoj, u okolini jezera Van. Iako je u Vanu dozvoljena kupoprodaja vanske mačke, veoma se retko pojavljuju u ponudi u lokalnim radnjama za kućne ljubimce, gde ih je nekada bilo. Lokalci su nam ispričali da je krajem XX veka bilo moguće kupiti vansku macu van granica Turske za oko pet stotina dolara, ali je u međuvremenu cena na crnom tržištu drastično skočila. Država je odlučila da zaštiti ovu vrstu, te je krajem XX veka, desetak kilometara severno od grada, u blizini jezera podigla plac na kojem je sazidana Kuća vanskih mačaka (Van kedisi evi). Nalik malom zoološkom vrtu, kompleks je bio sastavljen iz zgrade sa različitim prostorijama u kojima je živelo njih oko osamdeset, i spoljašnjeg natkrivenog dela ograđenog žicom gde slobodno šetaju. Unutar kuće, u središnjem delu nalazio se veliki stakleni kavez u koji je uz pratnju zaposlenih moguće ući, pomaziti mace ili ih fotografisati. U međuvremenu, ova „kuća“ je premeštena bliže centru grada, gde je ulaskom u zastakljenu prostoriju, uz malu novčanu nadoknadu, svim posetiocima dozvoljeno da se druže s macama.

.

.

.

.

.