Posted on 22 maj 2019

/ off

TURSKA – Jezero Van – Gevaš i Akdamar

Jezero Van

Gevaš i Akdamar

Jezero Van (Van Gölü) najveće je jezero Turske, čija dužina iznosi oko 120 km, a obim 430 km. Tirkizno plavo, ovo ogromno jezero vulkanskog porekla smestilo se istočno od jedne od dve planine Nemrut u Turskoj – jednog od nekoliko vulkana kojim je okruženo (druga, turistički mnogo poznatija planina Nemrut, nalazi se oko 300 km zapadno od jezera Van). Osim što poseduje određen stepen saliniteta, jezero je i alkalno (sodijum karbonat) zbog čega se nadomak obala beli i peni. Zbog ovih osobenosti, priča se da lokalne žene koje žive u selima na obalama jezera, još uvek umesto šamponom i sapunom. kosu i veš peru u jezerskoj vodi. Najveći grad u oblasti jezera Van, je istoimeni Van.

Vulkansko jezero Van, na 1650 metara nadmorske visine anadolske visoravni (u daljini se vidi ostrvo Akdamar s jermenskom crkvom iz X veka) © Ivana Dukčević

Magistrala pored jezera, između Vana i Gevaša © Ivana Dukčević

Slano i alkalno, vulkansko jezero Van © Ivana Dukčević

Ostrvo AKdamar, s kopna © Ivana Dukčević

Tekst i fotografije deo su publikovane knjige „Umetnost putovanja“ (ISBN 978-86-7963-499-3) u izdanju Samizdata B92, zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, i fotografija, bez dozvole autora (Ivana Dukčević), i izdavača (za Samizdat B92 – Veran Matić).

U predelu oko jezera Van, na usamljenim vrhovima golih brda nalaze se ostaci velikih, seldžučkih tvrđava, i dva od tri najstarija seldžučka groblja Turske. Najčuvenije je u Ahlatu (UNESCO), mestu na zapadnoj obali jezera. U poseti drugom seldžučkom groblju u Gevašu na obali jezera, četrdeset kilometara jugozapadno od grada Vana, na primeru osmougaonog kumbeta majke (ili žene) lokalnog seldžučkog vladara – Halime Hatun Kümbetı, pre mnogo godina, saznala sam razliku između turbeta (türbe) i kumbeta (kümbet). Turbe je naime, osmanlijski mauzolej koji se najčešće nalazi u sastavu kompleksa džamije, dok je kumbet seldžučka grobnica, koja može da stoji i samostalno, u okviru groblja. Među nadgrobnim pločama ženskih i muških članova plemena Seldžuka, arhitektura osmougaonog mauzoleja iz XIV veka, veoma podseća na vrh jermenskih crkvi, šta više, i sam arhitekta ovog mauzoleja je bio Jermenin. Prodor nomadskog plemena Turaka Seldžuka (na turskom: Selčuk – Selçuk) na prostore istočne, a zatim i centralne Anadolije, u XI veku označio je kraj Jermenskog kraljevstva. Ipak, arhitektura Seldžuka u Turskoj poprimila je veliki uticaj jermenske, ali i (obližnje) persijske (iranske) arhitekture. Naime, spoljni izgled seldžučkih džamija skoro ni malo ne podseća na one kasnije, „zapadne“ – osmanlijske, dok turbeta čak najviše liče na kupole i krov osmougaonih, jermenskih crkvi.

Jezero Van, kumbet na seldžučkom groblju u mestu Gevaš (oktobar 2010) © Ivana Dukčević

Kumbet u mestu Gevaš (avgust 2022) © Ivana Dukčević

Gevaš, seldžučki mauzolej iz XIV veka © Ivana Dukčević

Jedno od dva najznačajnija srednjovekovna seldžučka groblja u Turskoj, u mestu Gevaš (Gevaş) © Ivana Dukčević

Seldžučko gorblje u mestu Gevaš © Ivana Dukčević

Gevaš, seldžučko groblje © Ivana Dukčević

Gevaš © Ivana Dukčević

Školarci iz sela Gevaš © Ivana Dukčević

U saradnji sa…

Turkish Airlines © Ivana Dukčević

Na jezeru Van postoje četiri ostrva: Akdamar, Adir, Čarpanak i Kuš. Najpoznatije od njih je Akdamar (Akdamar Adası), u južnom delu, oko 45 km jugozapadno od grada Vana, do kojeg smo stigli brodićem, s doka kod sela Gevaš (Gevaş). Polasci brodova su otprilike svakih sat vremena (kada se napune), u periodu od 8.30 do 16.30 h, a plovidba do ostrva traje oko pola sata.

Neveliko, brdovito ostrvce, izgledom iz profila pomalo podseća na duboku cipelu, gde se na donjem, nižem delu nalazi ono zbog čega ga posećuju brojni turisti – jermenska Crkva Svetog Krsta iz X veka. Po predanju, ktitor crkve bio je jermenski, vaspurakanski kralj Gagik I, koji se postarao da bude jedna od najlepših u kraju. Osim ostataka ne naročito reprezentativnog freskoslikarstva unutar same crkve, u pretežno svetlo-plavoj, beloj i crnoj boji, najvažniji deo crkvene dekoracije predstavljaju njeni spoljašnji zidovi – reljefi u crvenkasto-okerastom, vulkanskom kamenu s prikazima scena iz Biblije – Starog i Novog zaveta. Arhitektura ove, ali i drugih jermenskih (i gruzijskih) crkvi, specifična je po višeugaonom krovu centralne kupole. Jermenske crkve nalaze se na još dva od preostala tri ostrvceta jezera Van, ali su u prilično lošem stanju (na pr. Crkva Sv. Đorđa, na ostrvu Adir). Sve do XI veka, jezero Van pripadalo je Jermenskom kraljevstvu. Na jermenskom jeziku, jezero nosi naziv Vaspurakan, što znači „zemlja velikodostojnika“.

Jezero Van – dok za brodiće koji plove ka ostrvcu Akdamar, blizu mesta Gevaš (Gevaş) © Ivana Dukčević

Brodići plove do ostrva Akdamar © Ivana Dukčević

Jezero Van, brodić za ostrvo Akdamar © Ivana Dukčević

Plovidba do ostrva Akdamar © Ivana Dukčević

Plovidba do ostrva Akdamar

Brodić plovi ka ostrvu Akdamar…

Ostrvo Akdamar © Ivana Dukčević

Jezero Van, ostrvo Akdamar – jermenska Crkva Svetog Krsta (X vek) © Ivana Dukčević

Crkva Svetog Krsta (X vek) © Ivana Dukčević

Pogled na kopno, sa ostrva Akdamar (kupola jermenske Crkve Svetog Krsta) © Ivana Dukčević

Prodor nomadskog plemena Turaka Seldžuka (na turskom: Selčuk – Selçuk) na prostore istočne, a zatim i centralne Turske, u XI veku označio je kraj jermenskog kraljevstva. Ipak, arhitektura Seldžuka u Turskoj poprimila je veliki uticaj jermenske, ali i (obližnje) persijske (iranske) arhitekture. Naime, spoljni izgled seldžučkih džamija skoro ni malo ne podseća na one kasnije, „zapadne“ – osmanlijske, dok turbeta čak najviše liče na kupole i krov osmougaonih, jermenskih crkvi.

Jermenska Crkva Svetog Krsta, na ostrvu Akdamar

Jezero Van i njegova okolina, nalaze se na oko 1650 m nadmorske visine istočne, anadolske visoravni. Zanimljivo je da jezero nikuda ne otiče, i da njegova najveća dubina iznosi čak 451 metar, ali je uprkos svojoj veličini i dubini gotovo beživotno. Osim planktona, jedina vrsta ribe koja živi u slanom i baznom jezeru, i koje ima u značajnom broju, je indži kefali (inci kefalı). U ribljim restoranima u gradu Vanu, ali i manjim mestima na obali jezera, možete probati ovu ribu po ukusu sličnu pastrmci (nemojte pomešati pastrmku – alabalık, sa nešto manjom indži kefali, jer su obe veoma zastupljene na vanskoj trpezi). Izgledom i ukusom ni po čemu posebna, indži kefali specifična je po tome što kao i losos, kada polaže, ikru pliva uzvodno slatkovodnih reka koje se ulivaju u jezero Van, i mresti se u njima. Kao odrasla jedinka, vraća se u jezero.

Osim ribe čudnog naziva, godine 1995. ribari su lokalnim vlastima prijavili da su u jezeru videli neman dužine oko 15 metara. Da li je ovo samo vešt marketinški trik sa očiglednom imitacijom već poznatog čudovišta iz Loh Nesa, nije poznato, tek Van Gölü Canavarı, ili „Neman jezera Van“ je rođena!

Turska Van Akdamar, Turska Van Akdamar, Turska Van Akdamar, Turska Van Akdamar

Istočna Anadolija