umetnost.putovanja
.
.
.
.
.
Kušadasi,
Efes, Selčuk i Marjemana
.
.
.
.
.
Na obronku brda u centru antičkog grada Efesa, na egejskoj obali Turske, na površini od oko 4000 m2 nalaze se očuvani ostaci Rimskih vila (na latinskom: insulae). Deo koji je do sada istražen (Rimske vile 2) sastoji se iz šest celina – stanova, odvojenih posebnim ulazima. Između donjeg dela vila i antičke ulice Kuretes, pronađeni su ostaci nekoliko prodavnica gotove hrane (tabernae). Višespratne rimske vile podignute su za vreme perioda carstva, tokom I i II veka nove ere. Sastoje se iz unutrašnjeg dvorišta sa fontanom, okružene ostalim prostorijama kuće. Sistem kanalizacije sa cevima od terakote, kao i bunari, omogućavali su da vile budu snabdevene svežom vodom. Nekoliko kilometara od Efesa nalazi se mesto Selčuk, sa ostacima nekada najvećeg antičkog hrama na listi Sedam svetskih čuda antike i srednjovekovnom tvrđavom Svetog Jovana. Još dalje, nakon pećine Sedmorice Svetih Mladića Efeških, put vodi ka mestu gde je prema predanju sahranjena Bogorodica.
.
.
.
.
.
 |
| Efes, Celzusova biblioteka © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Selčuk kod Efesa, Tvrđava Svetog Jovana © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
Tekst i fotografije deo su publikovane knjige o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), i zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje bez dozvole autora.
.
.
.
.
.
 |
| Kušadasi i „ostrvo ptica“ po kojem je mesto dobilo naziv © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Efes, ostaci antičkih rimskih vila, sa freskama oslikanim sobama © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Jedini preostali stub Artemitidog hrama u Efesu (Selčuku), nekada jednog od Sedam svetskih čuda antike © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
.
.
KUŞADASI
Kušadasi
.
Nekada malo mesto, 12 kilometara od velikog, antičkog grada Efesa i 95 kilometara južno od centra ovog dela Turske, Izmira, danas je jedna od turističkih meka Turske. Nalazi se u zalivu, koji sa južne strane “zatvara” grčko ostrvo Samos. U samom gradiću živi oko 50.000 ljudi, ali se tokom letnje sezone njihov broj popne i na pola miliona, kada region preplave turisti. Sa rive u samom centru, vidi se poluostrvo Guverdžin ada (Güvercin Ada – “ostrvo golubova”), po kojem je Kušadasi u novije vreme i dobio svoj naziv (“kuş” – ptica i “ada” – ostrvce). Gledano iz vazduha, oblik ostrva – poluostrva, podseća na glavu ptice. Na poluostrvcetu se nalaze ostaci utvrđenja i male privatne plaže sa kafićima.
.
Za vreme vladavine Vizantije, Kušadasi je nosio naziv “Efes – Novi grad” (Efesus Neopolis), u doba vladavine Đenovljana i Venecijanaca nazivali su ga Skala Nova (Scala Nova), a tek u XX veku Turci su ga prozvali sadašnjim imenom. Današnji stanovnici Kušadasija, svoje mesto ponekad skraćeno zovu “Ada”. Osim turista koji dolaze na letovanje, Kušadasi je vremenom izrastao u luku velikih “kruzera”, ogromnih brodova – hotela na vodi. Godine 2003, deo državne luke prodat je privatnoj kompaniji, koja je luku preuredila za potrebe luksuznih brodova koji krstare Mediteranom.
.
.
.
.
.
 |
| Kušadasi, „ostrvo ptica“ © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Kušadasi © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
 |
| Kušadasi – „Ostrvo ptica“ © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Kušadasi, „Club Caravanserai Hotel„, nekadašnji veliki srednjovekovni karavansaraj, danas luksuzni hotel © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
 |
| Kušadasi, luka za putničke kruzere © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Kušadasi © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
U okolini …
.
.
Najpoznatiji jednodnevni izlet iz Kušadasija koji većina turista s pravom ne propušta jeste 12 km udaljeno, veliko i značajno arheološko nalazište Efes, ali i obližnji Selčuk sa tvrđavom Svetog Jovana i mesto na kojem je preminula Bogorodica – Marjemana. Možete izabrati da pođete na jednodnevni izlet brodom do obližnjeg 1,4 nautičku milju udaljenog, grčkog ostrva Samosa. Nalazi se samo 1,5 km od turskog kopna, i od luke Kušadasija do glavnog grada ostrva Samos brod putuje nešto više od sat vremena.
Najinteresantniji događaj vezan za Kušadasi i okolinu, na žalost ne dešava se u vreme turističke sezone i malo ljudi iz inostranstva ima priliku da mu prisustvuje. U pitanju je godišnji Festival rvanja kamila u Selčuku, gradiću 15 km udaljenom od Kušadasija, koji se održava svake godine u januaru.
.
Oko 20 kilometara od Kušadasija, u kopnu, nalazi se jedno od najpiktoresknijih turskih „etno-sela“, Širindže (Şirince). Na obronku brežuljaka, među vinogradima i poljima suncokreta, Širindže je omiljeno mesto za izlet stanovnika Izmira, Kušadasija i okolnih većih mesta, uz pauzu za ručak, domaću kuhinju u lokalnim restoranima. Neki od restorana imaju svoje vinograde i u okviru lokala prodaju domaće vino.
.
.
 |
| Putokazi u centru Selčuka, nekoliko kilometara od arheološkog nalazišta Efes © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
EFES
Ephesus
.
Arheološki lokalitet Efes sigurno je jedno od turistički najposećenijih mesta u čitavoj Turskoj, koje tokom letnjeg perioda dnevno poseti više hiljada turista, njih preko 2 miliona, godišnje. Pomnožite broj turista sa cenom ulaznice od 10 evra (ne računajući dodatne ulaznice za rimske vile, u koje ne uđu svi) i videćete koliko godišnje zaradi arheološko nalazište Efes. Inače, na prostoru Turske otprilike na svakih 50-ak kilometara postoji neki lokalitet, najčešće iz perioda antike.
U starom veku Efes je bio veliki, prosperitetan grad i mediteranska luka (danas se zbog nanosa mulja obližnje reke, more nalazi oko 6 km od ostataka grada). Osnovan je u VII veku pre nove ere, kada su njime vladali Kimerijci, nomadski narod, ali je procvat doživeo kasnije, za vreme Lidijaca, Persijanaca, Grka (bio je jedan od 12 članica Jonske lige) i Aleksandra Velikog, a naročito za vreme vladavine Rimske imperije (I pre nove ere – II vek nove ere). Za vreme vladavine prvog rimskog cara Oktavijana Avgusta, Efes je zvanično proglašen metropolom, zbog čega su gradski natpisi pronađeni na lokalitetu bili ispisani dvojezično – na grčkom i na latinskom. Jedno kratko vreme, u I veku pre nove ere, sa svojih 250.000 stanovnika, Efes je bio drugi po veličini najveći grad na svetu, posle carskog Rima.
U III veku nove ere, grad je potreslo više jačih zemljotresa, a kroz njega je protutnjala i horda Gota. Posle toga, Efes je napušten i postepeno pao u zaborav. Osim na području arheološkog lokaliteta, nekadašnji grad Efes protezao se sve do današnjeg, tri kilometara udaljenog mesta Selčuk, o kojem će kasnije posebno biti reči.
.
.
.
 |
| Efes © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
Arheološko nalazište
.
.
Najveći broj antičkih spomenika arheološkog nalazišta Efes, nalazi se s leve i desne strane dve (od ukupno tri) popločane ulice iz perioda antike, koje ne samo da i danas postoje, već ćete obilazeći Efes upravo njima koračati. Čim uđete u lokalitet i prođete kroz drvored, naći ćete se na raskršću dve od navedene tri ulice. Sa vaše desne strane videćete kolonade koje su nekada oivičavale Lučku ulicu (Harbour street), koja je (kako joj ime kaže) vodila ka luci. Na kraju ulice možete pogledati ostatke Crkve Device Marije, sagrađene u V veku, kao i gimnazijuma sa termama.
Jedna od dve najvažnije ulice Efesa sa mnoštvom antičkih ostataka, počinje sa leve strane, na kraju već pomenutog drvoreda. Na početku Mermerne ulice (Marble street) nalazi se grčki, helenistički teatar (jedan od dva u Efesu) i nekadašnje mesto skupštine.
Na kraju ulice, sa desne strane možete videti pročelje Celzusove biblioteke (Julius Celsus Polemaeanus) renovirano krajem 70-tih godina XX veka, koju je u II veku sagradio Celzusov sin. Osim za potrebe skladištenja spisa, građevina je naime, podignuta i kao monumentalna grobnica samog Celzusa. Statue koje i danas stoje u nišama pročelja ovog zdanja, trebalo je da predstavljaju osobine pokojnog Celzusa: mudrost (sofia), znanje (episteme), sudbinu (ennoia) i vrline (arete). U delu gde je bila smeštena biblioteka, čuvano je oko 12.000 dokumenata. Do pre nekoliko godina neki od dokumenata bili su izloženi unutar biblioteke, ali su povučeni i odnešeni u Muzej Efesa. Tokom moje prve od tri posete Efesu, leta 2002, unutar biblioteke Između ostalih, mogli smo da vidimo spise o kupoprodaji kuće ili sklapanju braka sa dva svedoka, iz I veka.
.
.
.
 |
| Efes, Celzusova biblioteka © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Efes, antička „Mermerna ulica“ © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Efes, helenistički (grčki) teatar © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
 |
| Efes, Celzusova biblioteka © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Efes – prema jednoj verziji, „otisak“ stopala pokazuje pravac ka javnoj kući © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
 |
| Efes © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Javni toalet © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Efes, ostaci keramičkih cevi – antičke kanalizacije © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
Rimske vile 2
Yamaç ev 2
.
Na obronku brda u centru antičkog grada Efesa, na površini od oko 4000 m2 nalaze se veoma očuvani ostaci Rimskih vila (na latinskom: insulae). Deo koji je do sada istražen (Rimske vile 2) sastoji se iz šest celina – stanova, odvojenih posebnim ulazima. Između donjeg dela vila i ulice Kuretes, pronađeni su ostaci nekoliko prodavnica gotove hrane (tabernae). Višespratne rimske vile podignute su za vreme perioda carstva, tokom I i II veka. Sastoje se iz unutrašnjeg dvorišta sa fontanom, okružene ostalim prostorijama kuće. Sistem kanalizacije sa cevima od terakote, kao i bunari, omogućavali su da vile budu snabdevene svežom vodom.
Dnevne sobe i holovi vile bili su dekorisani podnim mozaicima, zidnim slikarstvom – freskama, kao i frizovima sa reljefima u slonovači, dok su kuhinje i toaleti bili nešto jednostavniji. Na žalost, gornji spratovi danas se mogu videti samo u fragmentima, i može samo da se nasluti kako su izgledali.
.
.
.
 |
| Rimske vile oslikane freskama sa prikazima života Rimljana u antičkom Efesu, i podnim mozaicima, natkrivene su specijalnim staklenim krovom © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Rimske vile oslikane freskama sa prikazima života Rimljana u antičkom Efesu © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
Nakon serije nekoliko jačih zemljotresa, u III veku rimske vile u Efesu su oštećene i napuštene. U vizantijskom periodu, naročito u VII veku, unutar njih bio je smešten zanatski centar za potrebe lokalnog stanovništva, sa mlinovima, kovačima i grnčarima. Hodajući između prostorija nekadašnjih vila, videćete arheologe koji pokušavaju da sklope, kako to oni nazivaju – najveću slagalicu na svetu. U pitanju su delići mermernih podova i oplate zidova vila pronađenih na podu prostorija, koji danas stoje u naslaganim plastičnim gajbicama. Arheolozi koji ih slažu komad po komad, prognoziraju da će “slagalice” biti sastavljene do kraja 2020-tih.
.
INFO: 12 km severoistočno od Kušadasija i 75 km južno od Izmira (od čega je 57 km autoput) / Svakodnevno, 8 – 18.30 h / Ulaznice: oko 10 evra) / dodatno: ulaznice za obilazak rimskih vila: oko 8 evra / Parking: oko 3 evra.
.
.
.
.
 |
| Rimske vile, u naslaganim gajbicama nalaze se parčići podnih mozaika © Ivana Dukčević |
.
.
|
| Rimske vile oslikane freskama sa prikazima života Rimljana u antičkom Efesu © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
SELÇUK
Selčuk
.
Nadomak arheološkog nalazišta Efes, u smeru suprotnom od onog ka Kušadasiju, nakon samo par kilometara dospećete u gradić Selčuk. Mnogi turisti ne znaju da je područje današnjeg Selčuka nekada bilo deo velikog, antičkog Efesa. Zbog ove činjenice, i u njemu se nalaze ostaci iz perioda antike, ali i nekih kasnijih vremena. Ako dođete u Selčuk, ne bi trebalo da propustite ostatke jednog od nekadašnjih Sedam svetskih čuda – Artemizijuma, tvrđavu Svetog Jovana, Muzej Efesa i Džamiju Ise bega. U samom centru Selčuka nalaze se i ostaci akvadukta, na čijim se stubovima kao i na stubu Artemizijuma, gnezde rode.
.
.
 |
| Selčuk, jedini preostali stub jednog od nekadašnjih Sedam svetskih čuda antike – Artemizijuma, Artemidinog hrama © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
Artemidin hram – Artemizijum
Artemision / Artemisium
.
Godine 550. pre nove ere, na mestu gde se danas nalazi predgrađe gradića Selčuka (3 km istočno od Efesa), na obali mora stajao je najveći antički hram na svetu – Artemidin hram (Artemizijum), nekada deo Efesa i jedno od Sedam svetskih čuda antike. Danas se na mestu hrama nalazi samo jedan izuzetno visok stub, na čijem se vrhu gnezde rode. Stub je okružen polu-močvarnim terenom, sa ponekim ostacima preostalih stubova u vodi, po kojoj plove patke i guske, i raste trska.
Arhitektonski gledano, Artemizijum je imao odlike klasičnog grčkog hrama nalik na primer, Partenonu na Akropolju (u Atini), ali dimenzija 115 x 55 metara. Unutar hrama nekada je stajala velika, mermerna statua boginje plodnosti Artemide, čije su rimske kopije sačuvane u Muzeju Efesa. Artemidin hram u Efesu navodno je bio razaran čak sedam puta. Najveću štetu napravio je izvesni ludi Herostrat 356. godine pre nove ere, koji je želeo da njegovo ime na taj način uđe u istoriju, a kasnije je (401. godine), hram je potpuno uništen od strane hrišćana. Osim u Muzeju Efesa u Selčuku, ostake Artemizijuma možete videti i u Britanskom muzeju (British Museum) u Londonu.
INFO: Ako putujete sopstvenim prevozom, do ostataka Artemizijuma koji se nalazi s leve strane pred sam ulazak u Selčuk (iz smera Efesa), doći ćete ako kolima produžite do centra, a onda na kružnom toku polukružno okrenite nazad ka Efesu. Samo na taj način možete kolima prići ostacima hrama. U područje sa ostacima hrama, ulaz je slobodan.
.
.
.
.
 |
| Selčuk, jedini preostali stub Artemidinog hrama i Tvrđava Sv. Jovana u pozadini © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Bara na mestu nekadašnjeg Artemizijuma © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
Muzej Efesa
Efes Müzesi
.
U Muzeju Efesa, možete pogledati postavku iz više istorijskih perioda ovog kraja. U prostoriji sa ostacima iz rimskog perioda videćete arheološke ostatke pronađene u samom Efesu, ali i u rimskim vilama na obronku brda (ostatke mozaika, friz od slonovače, figurine i skulpture, predmete korištene u medicinske svrhe i za ulepšavanje, portrete rimskih lekara Efesa, itd). U Sali boginje Artemide nalaze se statue boginje plodnosti – Artemide (rimske kopije iz I i II veka), među kojima i takozvana “Lepa Artemida”. Prepoznaćete je u statui koja predstavlja boginju sa velikim brojem stilizovanih jaja koja simbolizuju dojke. Tu je i Sala sa bistama i skulpturama (Afrodita, Zevs, Dionis, itd), Sala imperatora i njihovih portreta, Sala sarkofaga, Sala fontana i Sala najnovijih otkrića. U Muzeju Efesa između ostalih, nalazi se i friz sa Hadrijanovog hrama, sa prikazima osnivanja Efesa, začetka kulta Artemide i sa Amazonkama.
.
INFO: U neposrednoj blizini kružnog toka u Selčuku (oko 150 m severozapadno), 450 m južno od ulaza u Tvrđavu Svetog Jovana / Radno vreme: utorak – nedelja: 8.30 – 18 h / Ulaznice: oko 2 evra
.
.
.
.
 |
| Muzej Efesa, u Selčuku © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Tvrđava i Bazilika Svetog Jovana
.
.
Po predanju, posle smrti Isusa Hrista u Jerusalimu, Sveti Jovan poveo je Bogorodicu na put. Kada su stigli do Efesa, tu su se nastanili, a nakon nekoliko godina Bogorodica je ovde i preminula. Na mestu na kojem je u današnjem Selčuku umro Sveti Jovan, na brdu Ajasoluk (Ayasoluk), unutar utvrđenja Svetog Jovana, nalaze se ostaci jedne od sedam biblijskih crkvi Knjige Otkrovenja (Otkrovenje Jovanovo – poslednja knjiga Svetog Pisma).
.
.
.
 |
| Selčuk, Tvrđava Svetog Jovana © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Selčuk, Tvrđava Svetog Jovana „Kapija progona“ © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
Bazilika Svetog Jovana (na turskom: Çifte kiliselerili Könsul Kilisesi) sagrađena je u IV veku, ali je rekonstruisana dva veka kasnije za vreme vladavine vizantijskog cara Justinijana. U ovoj crkvi čije ostatke možete videti unutar zidina, apostol Jovan napisao je sveto Jevanđelje (po Jovanu), u kojem se između ostalih govori o poslednjim satima života Isusa Hrista. U ruševinama bazilike nalazi se i grob Svetog Jovana. Zbog sve češćih najezda Arapa, u VII veku oko crkve su podignute zidine duge jednog kilometra, koje su kasnije dogradili Turci Seldžuci. U tvrđavu se ulazi sa južne strane, kroz “Kapiju progona” okruženu dvema kulama.
.
INFO:Na zapadnom obodu Selčuka, na uzvišenju / Radno vreme: svakodnevno, 8 – 19 h / Ulaznice: oko 3 evra / Ako ne uspete da nađete u ulicama u blizini, parking za vozilo ispred tvrđave naplatiće vam oko 3 evra.
.
.
.
.
.
 |
| Selčuk, Tvrđava Svetog Jovana, ostaci krstionice © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Selčuk, Džamija Ise Bega verovatno je sazidana od ostataka ruševina Artemidinog hrama © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
Između tvrđave i ostataka Artemizijuma, nalazi se jedna od retkih, seldžučkih džamija ovog kraja – Džamija Ise bega (İsa Bey Camii) iz XIV veka, za koju se pretpostavlja da je sagrađena od mermera sa razrušenog Artemidinog hrama. Nešto bliže magistrali, videćete i ostatke Hamama İsa bega.
Najinteresantniji događaj koji se jednom godišnje održava u Selčuku jeste čuveni Festival borbe kamila. Takozvano rvanje kamila održava se uvek oko Nove godine, najčešće u januaru – za vreme sezone parenja, kako bi se iskoristilo nadmetanja mužjaka za ženke. Godine 2000, borbe su iz Selčuka izmeštene u neposrednu okolinu Pamudžak plaže (Pamucak plajı), 9 km od Kušadasija.
.
.
 |
| Selčuk, Tvrđava Svetog Jovana © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Selčuk, Tvrđava Svetog Jovana © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
U okolini …
.
.
Cave of the Seven Sleepers / Ahsab-ı Kehf
Pećina Svete Sedmorice Mladića Efeških
.
.
Na putu između Selčuka i 8 km udaljenog brda sa kapelom i grobom Bogorodice (Maryemana), na obronku brda nalaze se arheološki ostaci za koje je vezana jedna od najpoznatijih hrišćanskih legendi. U pećini, u podnožju brda Pion, sredinom III veka sakrilo se sedmoro hrišćana, Efešana, mladića koji su pobegli od progona rimskih vlasti. Kada su te noći zaspali u pećini, prema predanju spavali su narednih 200 godina, a kada su se probudili shvatili su da je u međuvremenu hrišćanstvo postalo zvanična religija. Mnogo godina kasnije, sahranjeni su u istoj pećini iznad koje je kasnije sagrađena crkva.
.
INFO: Ispred lokaliteta možete se odmoriti u hladovini neke od taverni, ili iznajmiti kočije koje će vas provozati po kraju. Ulaz je slobodan.
.
.
.
.
 |
| U blizini pećine Sedmorice Svetih Mladića Efeških © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Pećina Svete Sedmorice Mladića Efeških © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Maryemana
Marjemana
.
.
Na vrhu brda iznad Efesa nalazi se mesto hodočašća, koje danas posećuje izuzetno veliki broj turista. Kompleks se sastoji iz ostataka krstionice, kapele sa Bogorodičinim grobom, kao i izvora (tri česme) u podnožju, za čiju se vodu tvrdi da je lekovita. Prema predanju, Sveti Jovan je posle Isusove smrti doveo Bogorodicu na ovo mesto na kojem je preminula 12. godine (I vek). Mnogo vekova kasnije, nemačka monahinja Anna Katarina Emmerich, krajem XVIII i početkom XIX veka, 12 godina sanjala je isti san o tome kako se ovde nalazi mesto na kojem je umrla Bogorodica. Krajem XIX veka, započeta su istraživanja posle kojih je utvrđeno da na brdu postoji kuća po imenu Panagia Kapulu (“Panagia” na grčkom znači “Bogorodica”). Sredinom XX veka, kamena kuća je renovirana, a 1961. godine papa Jovan XXIII ozvaničio je Marjemanu kao mesto hodočašća. U donjem delu kompleksa, u produžetku česmi na zidu, videćete veliki broj papirića sa željama i nadama hrišćanskih hodočasnika upućenih Bogorodici, Devici Mariji.
INFO: 17 km severoistočno od Kušadasija, 3 km južno od Selčuka, 5 km od Efesa i 100 km južno od Izmira / Radno vreme: svakodnevno, 8 – 18 h / Ulaznice: oko 5 evra / Parking: oko 3 evra.
.
.
.
 |
| Statua Device Marije – Bogorodice, ispred ulaza u kompleks Marjemana © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Bogorodičin grob u Marjemani © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Marjemana, papirići sa željama upućenih Bogorodici © Ivana Dukčević |
.
.
 |
| Marjemana, tri sveta izvora © Ivana Dukčević |
.
.
.