.
.
.
.
Od Bodruma do Kušadasija
.
Milas, Jezero Bafa, Prijen, Milet, Didima
.
.
.
.
Na magistrali između Bodruma i Kušadasija (čija je razdaljina oko 150 km), posetili smo oblasni centar Milas u kojem se nalazi i regionalni Međunarodni aerodrom Milas-Bodrum, arheološko nalazište Euromos kraj puta, jezero Bafu, nekadašnji rukavac Sredozemnog mora koji je vremenom ostao ograđen kopnom (te je voda još uvek prilično slana), i tri najvažnija antička grčka lokaliteta u ovom delu Turske, koja spadaju među najznačajnije u čitavoj zemlji.
.
.
.
 |
| Jezero Bafa, nekadašnji rukavac Egejskog mora © Ivana Dukčević |
 |
| Jezero Bafa, sušenje paprike na obali © Ivana Dukčević |
 |
| Glava Meduze, Didima © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Tekst i fotografije deo su publikovane knjige o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), i zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje bez dozvole autora.
.
.
.
.
 |
| Apolonov hram u Didimi, jedan od tri najveća hrama antike © Ivana Dukčević |
 |
| Antički Prijen © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
,
,
,
 |
| U selu Gulubahče, na lokalnom drumu između Didime i Mileta © Ivana Dukčević |
.
.
.
Milas
Gradić Milas centar je oblasti kojoj između ostalih pripada Bodrumsko poluostrvo i turistički grad Bodrum. Milas se nalazi u korenu poluostrva, u neposrednoj blizini jednog od čarter letovima najprometnijih aerodroma Turske, Aerodroma Milas – Bodrum (Milas – Bodrum Havalimanı). U samom mestu nekada antičke Milase (Mylasa) možete videti Čoluhan (Çöllühanı), jedan od poslednjih karavansaraja Turske, ostatke antičkog Zevsovog hrama (oko 200 m istočno od karavansaraja), kao i Salı Pazarı – milasku pijacu (uvek utorkom), kada čitav centar grada postane jedna velika pešačka i trgovačka zona. Ipak, najvažniji istorijski spomenik Milasa nalazi se nešto dalje od centra, duž ulice Kadıağa Caddesi, s desne strane. Građevina koju Turci nazivaju Mezar Anıtı ili Gumuškesen (Gümüşkesen), predstavlja jedan od najinteresantnijih primera antičkih grobnica iz ranog rimskog perioda. Arheolozi pretpostavljaju se da je ova grobnica u stvari najsličnija nekadašnjem velikom mauzoleju kralja Mauzola u današnjem Bodrumu(jedno od Sedam svetskih čuda antike, u Halikarnasu), i prilično očuvana. Ljubitelji antike ne bi trebalo da je zaobiđu (ulaz je slobodan).
.
.
.
.
 |
| Antički mauzolej u Milasu © Ivana Dukčević |
 |
| Antički mauzolej u Milasu © Ivana Dukčević |
 |
| Milas, turska društvena igra „Okey“ © Ivana Dukčević |
.
.
U okolini…
Petnaestak kilometara zapadno od Milasa, oko 200 m od magistrale, s desne strane nalaze se ostaci velikog, antičkog Zevsovog hrama iz II veka, dela jednog od najpoznatijih antičkih gradova u ovom kraju po imenu Euromos. Možete ga videti ukoliko skrenete na utabani, zemljani put i nastavite neko vreme kroz maslinjak. Ako čuvara ima u kućici, naplatiće vam ulaznicu. Ipak, pošto lokalitet nije naročito posećen, i oni se izgleda tokom dana negde “izgube”. Na lokalitetu još možete videti ostatke kružne kule iz IV veka pre nove ere, teatar kao i nekoliko antičkih grobnica.
INFO: 15 km zapadno od Milasa, magistralnim putem 85 km istočno od Kušadasija
.
.
 |
| Euromos © Ivana Dukčević |
.
.
Jezero Bafa
Bafa Gölü (Çamiçi)
.
Do pre nekoliko hiljada godina, Jezero Bafa (ili Čamiči) bilo je deo morskog zaliva. Međutim, slojevi mulja okolnih reka, naročito čuvene antičke reke Meander (na turskom: Büyük Menderes) vremenom su napravili prepreku, te je ovo jezero – u svom najjužnijem delu vazdušnom linijom udaljeno samo 7 kilometara od mora, nedge pred kraj antičkog perioda odsečeno. Jezerska voda međutim, i dalje ima određen stepen saliniteta. Ako putujete ovim delom Turske, jezero dužine skoro 16 kilometara ne možete zaobići. Glavna magistrala prolazi njegovom južnom obalom, kroz brežuljke prepune maslinjaka, dok sa suprotne strane u daljini možete videti planine i krajolik koji donekle podseća na Boku Kotorsku (prosečna širina jezera iznosi oko 5 km). Krenuli smo da istražimo suprotnu stranu obale, i skrenuli s magistrale na zemljani put.
.
.
.
 |
| Jezero Bafa © Ivana Dukčević |
 |
| Jezero Bafa, ostaci tvrđave na ostrvu © Ivana Dukčević |
 |
| Jezero Bafa © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Ako odlučite da obiđete drugu stranu jezera, neposredno nakon arheološkog nalazišta Euromos, kod sela Bafa skrenite ka jezeru i selu Kapikiri (Kapıkırı). Dok budete prolazili sporednim putem ka oko 10 kilometara udaljenom selu koje se nalazi s druge strane jezera, primetićete čudesne oble stene neobično nalik onim nama mnogo poznatijim, na grčkim Meteorima.
Na drugoj strani jezera, pored sela Kapikiri nalaze se ostaci antičkeHerakleje (Heracleia Latmos), za čiju se posetu naplaćuje simbolična ulaznica od oko 2 evra. Osim retkih turista, sa severne strane jezera u pastoralnom krajoliku vlada potpuni mir i tišina. Poneka usamljena kuća lokalnih seljana (koji se uglavnom bave poljoprivredom i ribolovom) sa velikim dvorištima tik uz jezero, pretvorena je u pansion ili kamp. Na spoljnim platoima, neke od kuća imaju uređene terase pokrivene trskom, na kojima po ceni od oko 0,5 evra, uz pogled na jezero možete popiti čaj ili kafu. U pozadini, u stenama i na obroncima planine Bešparmak (Beşparmak Dağları), u vizantijskom periodu sazidano je nekoliko manastira. Ostatke jednog od njih možete videti i na ostrvcetu u jezeru, preko puta sela. Oblast oko jezera Bafa, proglašena je parkom prirode (Bafa Gölü Tabiat Parkı).
.
.
 |
| Jezero Bafa, s magistrale © Ivana Dukčević |
 |
| Jezero Bafa, ostaci antičkog grada © Ivana Dukčević |
 |
| Neobične stene deo su pejzaža kraj jezera © Ivana Dukčević |
 |
| Jezero Bafa © Ivana Dukčević |
.
.
Didima
Didim (Dydima)
,
.
Na putu između Bodruma i Kušadasija, u plodnoj ravnici sliva reke Meander, dvadesetak kilometara udaljenosti jedni od drugih nalaze se tri važna arheološka nalazišta iz perioda antike: Prijen, Milet i Didima. Lokalitet u Didimi sastoji se samo iz jednog hrama posvećenog bogu Apolonu (Apollon Tapınağı), jednog od najvećih hramova antike podignutog u IV veku pre nove ere, dužine 120 i visine 25 metara (stubovi su otprilike visine zgrade od tri sprata).
Iako hram ni u antičkom periodu nikada nije do kraja završen, sastojao se iz masivnih stubova – ukupno 72, od planiranih 122. Osnove ogromnih, mermernih stubova u jonskom stilu, bogato su dekorisane reljefima (neki od reljefnih detalja nalaze se u Arheološkom muzeju u Istanbulu). S obzirom da je Apolonov hram u Didimi važio za treći najveći antički hram na svetu (nakon Artemidinog hrama u Efesu i hrama na grčkom ostrvu Samos), neki naučnici veruju da možda samo zbog toga što nikada nije završen, u starom veku nije svrstan u Sedam svetskih čuda antike. Reč “didima” znači “blizanci”, te se zbog toga na frizovima hrama mogu videti ostaci floralnih reljefa sa prikazima blizanaca Apolona i Artemide, dece boginje Leto i Zevsa. Osim njih, veoma su upečatljive očuvane glave mitskih Meduza, čuvara hrama, koje možete videti na ulazu u lokalitet. Na nekima od kapitela stubova nalaze se likovi ženskih figura koje kao da izrastaju iz listova biljaka.
.
.
.
.
 |
| Apolonov hram u Didimi © Ivana Dukčević |
 |
| Apolonov hram u Didimi, Glava Meduze © Ivana Dukčević |
 |
| Apolonov hram u Didimi © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
U središnjem delu Apolonovog hrama nalazi se veliko unutrašnje dvorište. Visina današnjih zidova unutrašnjeg dvorišta (koje se nalazi unutar hrama), tri puta je niža od onih originalnih. U V i VI veku, za vreme Vizantijskog carstva unutar dvorišta hrama podignuta je crkva čiji su ostaci preseljeni na drugo mesto kada su u XX veku počela iskopavanja na lokalitetu. Na mestu gde se u dvorištu nalazio izvor vode, u VI veku pre nove ere osnovano je proročište (sada se na ovom mestu nalazi bunar novijeg datuma). Carevi Oktavijan Avgust, Trajan, ali i Aleksandar Veliki, bili su među posetiocima proročišta. Metod proricanja bio je identičan onom u mnogo poznatijem Apolonovom svetilištu u Delfima (Grčka). U Didimu su pristizale verske procesije duž 24 km dugog Svetog puta od Mileta do Didime. Jednom godišnje u proleće, u Didimi su u čast boga Apolona održavana festivalska takmičenja u atletici i umetnosti – Didimeja (Dydimeia). Početkom II veka pre nove ere, festival je postao poznat i opšte prihvaćen širom antičkog sveta. Pantomimičari, glumci i govornici, svirači na kitari i fruli, ali i atletičari, rvači i štafetni trkači, međusobno su se takmičili za vreme ovih festivala. Južno od hrama nalazi se delimično očuvan stadion, u kojem su održavana ovakva takmičenja. Na stepeništu stadiona pronađeni su natpisi sa imenima posetilaca, koji su na ovaj način “rezervisali” svoja stalna mesta kako bi prisustvovali događajima. U okruženju hrama možete videti nadgrobne spomenike iz perioda antike.
INFO: Nalazi se između jezera Bafa i grada Ajdina (Aydin), tj. Kušadasija. Ako stižete iz pravca Milasa ili Bodruma, odmah posle jezera Bafa, s leve strane videćete skretanje za Didimu, do koje ima još oko 20-ak kilometara / Radno vreme: 9 – 20 h / Ulaznice: oko 2 evra.
.
.
 |
| Apolonov hram u Didimi © Ivana Dukčević |
 |
| Apolonov hram u Didimi © Ivana Dukčević |
 |
| Didima, kamena stela © Ivana Dukčević |
.
.
Milet
.
.
Jedina građevina iz antičkog perioda koja je u nekada značajnom gradu Miletu (Miletus) ostala izuzetno očuvana, jeste veliki amfiteatar. Najočuvaniji delovi amfiteatra su unutrašnji prolazi ka tribinama za gledaoce, koji su su sazidani u grčkom periodu, i rekonstruisani u rimskom. U okruženju oko amfiteatra nalaze se ostaci još nekoliko građevina iz antičkog, ali i kasnijeg, vizantijskog i osmanlijskog perioda: Terme Faustine, Džamija Ilijas bega, Agora, Buleterion (senat), Fontana – nimfeon, rimske terme, Stoa, Lavlja i Velika luka. Na žalost, veliku Kapiju miletske tržnice (na turskom: Millet Market Kapısı) iz II veka, visoku 17, a široku 29 metara, nećete biti u mogućnosti da vidite, jer je svojevremeno kamen po kamen, premeštena u Pergamonski muzej, u Berlinu.
Dok budete obilazili lokalitet, verovatno će vas zbuniti mnogobrojni natpisi koji pišu o tome da je Milet bio luka i da je i sam amfiteatar nekada bio na obali mora. Iako to danas nije slučaj, do pre dve i po hiljade godina more koje danas možete videti u daljini (na kraju plodne ravnice) nekada je bilo na obalama grada. Za ovaj obrt “kriva” je reka Meander, koja je tokom godina nanosila mulj i doprinela da se danas more nalazi na udaljenosti od oko 8 kilometara.
.
.
.
 |
| Amfiteatar u Miletu © Ivana Dukčević |
 |
| Amfiteatar u Miletu © Ivana Dukčević |
 |
| Amfiteatar u Miletu © Ivana Dukčević |
 |
| Ostaci stubova kraj amfiteatra u Miletu © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Većini ljudi, antički Milet najpoznatiji je po čuvenom starogrčkom matematičaru Talesu iz Mileta, koji je živeo tokom VII i VI veka pre nove ere. Tales je osmislio teoremu u geometriji, koju smo svi učili još u osnovnoj školi i koja je po njemu i prozvana “Talesova teorema”. Takođe, Milet je i mesto rođenja čuvenog arhitekte Isidora iz Mileta (graditelja Aja Sofije u Istanbulu) i Hipodama, čuvenog gradskog arhitekte i oca urbanog planiranja.
INFO: 20-ak km severno od Didime i 24 km južno od lokaliteta Prijen. Iz smera Milasa ili Bodruma, nekoliko kilometara nakon jezera postoji skretanje levo ka Milasu (isto skretanje važi i ako dolazite iz smera Kušadasija, ili Izmira) / Radno vreme: 9.30 – 20.30 h (zimi nešto kraće) / Ulaznice: oko 2 evra
.
.
 |
| Milet © Ivana Dukčević |
 |
| Amfiteatar u Miletu © Ivana Dukčević |
.
.
Prijen
Priene
.
Na severnoj uzvišici brda Mikale, s koje se vidi čitava plodna i močvarna ravnica nekadašnjeg morskog zaliva, kojom danas vijuga reka Meander (na turskom: Büyük Menderes), nalazi se jedno od tri najpoznatija arheološka nalazišta iz perioda antike u ovom kraju, nekadašnja članica Jonske lige – antički Prijen. Iako prvi podaci o gradu datiraju iz mnogo starijeg perioda, današnji Prijen sagradio je čuveni karijski kralj Mauzol u IV veku pre nove ere, i za njega imao velike planove. Ispostavilo se da je njegov grad od mermera i ujedno luka na uzvišici iznad mora, potrajala jedva dva veka, jer je reka Meander već u II veku počela da muljem zatrpava deo mora kod Prijena. Iz ovog razloga, u odnosu na Didimu i Milet, Prijen nikada nije uspeo da postane važan grad.
.
.
.
.
 |
| Na drumu podno Prijena © Ivana Dukčević |
 |
| Prijen © Ivana Dukčević |
 |
| Prijen © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
Ipak, u nekadašnjem Prijenu možete videti prilično očuvan teatar koji je mogao da primi oko 6500 gledalaca, u čijim se prvim redovima još uvek nalaze mermerne lože nalik foteljama. Tu su i ostaci gradskih zidina debljine 2 metra, nekada dugih 2,5 kilometra, sa 16 kula osmatračnica i 3 glavne kapije. Od ostalih zdanja, tu su buleterion, gornji i donji gimnazijum, rimske terme, hramovi boginje Demetre i vrhovnog Zevsa, agora i pet uspravnih stubova nekadašnjeg hrama boginje Atine. Na jednom delu lokaliteta otkriveni su čak i ostaci stare jevrejske sinagoge, za koju se smatra da datira još iz I veka.
INFO: Nalazi se na uzvišici iznad sela Gulubahče (Güllübahçe), 24 km severno od Mileta. Iz smera Kušadasija, nekoliko kilometara posle mesta Söke postoji skretanje desno ka lokalitetu Prijen (Priene). Od skretanja do lokaliteta ima još oko 10 km (Prijen – Kušadasi: 40 km) / Radno vreme: 9 – 19 h (zimi nešto kraće) / ulaznice: oko 2 evra
.
.
.
 |
| Prijen © Ivana Dukčević |
 |
| Prijen © Ivana Dukčević |
 |
| Prijen, teatar © Ivana Dukčević |
 |
| Prijen © Ivana Dukčević |
 |
| Kafana u selu Gulubahče, na raskrsnici lokalnog druma između Didime i Mileta © Ivana Dukčević |
.
.
.
.
.
.
.
Prijen Milet Didima Turska, Prijen Milet Didima Turska, Prijen Milet Didima Turska, Prijen Milet Didima Turska, Prijen Milet Didima Turska, Prijen Milet Didima Turska