Guzel-jurt, grčke kuće napuštene pre stotinak godina, nakon čuvene, bolne „razmene stanovništva“ između Grčke i Turske © Ivana Dukčević

.

.

.

.

Tekst i fotografije deo su publikovane knjige „Umetnost putovanja“(ISBN 978-86-7963-499-3) u izdanju Samizdata B92, i knjige-vodiča o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), i zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, i objavljivanje teksta, delova teksta, niti fotografija, bez prethodne dozvole autora (Ivana Dukčević) i izdavačke kuće (za Samizdat B92 – Veran Matić).

.

.

.

.

Kanjon-dolina Ihlara gde je – u jednom delu, snimljen film iz serijala „Star Wars“ © Ivana Dukčević

Južna Kapadokija, alkalno jezero Nar u krateru ugašenog vulkana © Ivana Dukčević

Devojčica prodaje lutke ispred napuštene grčke crkve, na ulazu u podzemni grad Derinkuju © Ivana Dukčević

.

.

.

.

.

Oko 45 kilometara južno od podzemnog grada Derinkuju, a desetak kilometara pre mesta Niğde nalazi se manji kompleks manastira uklesanih u steni, nastao u XI veku. U okviru kompleksa podignuta je jedna od najlepših crkava Kapadokije – Eski Gumušler (Eski Gümüşler). Zbog činjenice da je manastir bio zaboravljen sve do 60-tih godina XX veka, unutar crkve mogu se videti neke od najočuvanijih srednjovekovnih fresaka u Turskoj. Južno i istočno od mesta Niğde nalaze se interesantne krečnjačke stene planina Aladağlar – krajolik nalik onom u Kapadokiji, ili Ihlara dolini.

.

.

.

Putokaz ka gradu Niğde (Ğ se u turskom se izgovara kao „mekano“ tj. „progutano“ G, slično kao u grčkom) © Ivana Dukčević

.

.

Osim nekoliko ugašenih vulkana, na ovom geološki zanimljivom području Turske u kraterima istih možete videti i vulkanska jezera. Tri najpoznatija u Kapadokiji su: jezero Nar (Nar Gölü), jezero Adžigol („Gorko jezero“ – Acıgöl) i jezero Meke (Meke Gölü). Poslednja dva nalaze se jedno pored drugog na udaljenosti od oko 3 km, 80 km jugozapadno od planine Hasan (105 km istočno od Konje).

.

Između podzemnog grada Derinkuju i pastoralnog sela Guzel-jurt, s leve strane magistrale ugledali smo tablu sa natpisom: „Krater gölü – 3 km“ (kratersko jezero). Skrenuvši putićem koji je vodio postepeno uzbrdo, ispred nas se na visini od 1400 metara ukazala dolina ispunjena kraterom ugašenog vulkana i kružno tirkizno jezero. Livadsko cveće i bele vulkanske stene kojima su tu i tamo prošarane neke od zagasitosmeđih padina, nalik su tragovima snega usred leta. Vrlo lako i na prvi pogled, na nekoj fotografiji zamenićete ga sa jezerom u Alpima. Na južnoj strani, kraj najpristupačnijeg dela jezera, pored kamp prikolica sede lokalci koji uživaju u pogledu. Voda u kraterskom jezeru dubine sedamdeset metara smatra se lekovitom, alkalna je i u plićaku se peni. Na obali, nalazi se nekoliko malih blatnih kratera u kojima bućka uspavani vulkan, kao da poslednjim snagama pokušava da izbije na površinu. Na ivici vode, nešto veća udubljenja u blatu koje su sami napravili, lokalci kantama pune jezerskom vodom i u improvizovanim bazenima – potpuno obučeni, sa velikim šarenim suncobranima u ruci sede po čitav dan. Stavila sam ruku u vodu. Nakon nekoliko minuta koža je postala nešto belja i na kratko delovala mekanije. Zbog lekovitih karakteristika vode kratera vulkana, na samom prilazu jezeru nedavno je izgrađeno veliko hotelsko zdanje koje ne samo da ruži izgled okoline, već će dolaskom masovnijeg turizma u skorijoj budućnosti, na žalost, verovatno promeniti izgled čitavog kraja.

.

.

.

Vulkansko jezero Nar © Ivana Dukčević

Lokalci su postavili „bazu“ u iskopanoj rupi i čitav dan se banjaju u lekovitoj, alkalnoj vodi jezera Nar © Ivana Dukčević

Na par mesta oko jezera Nar, bućka uspavani vulkan © Ivana Dukčević

.

.

Guzel-jurt 

Güzelyurt

.

.

Zbog prelepih, gotovo pustih bezvremenih pejzaža centralne anadolske visoravni na nadmorskoj visini od oko hiljadu i po metara, mirnog beživotnog jezera i vulkana Hasana u daljini, novi – turski naziv mesta Guzel-jurt (Güzelyurt), koji je dobio tek sredinom XX veka, odlično mu pristaje („Güzel“ „yurt“ – transkribovano na srpski naziv mesta trebalo bi da stoji ispisan sa crticom između „l“ i „j“, inače bi se naziv u tom delu čitao kao naše slovo „lj“, zbog čega je kod nas naziv sela negde „preveden“ i kao – Guzelijurt). U prevodu s turskog, naziv sela je „Lepa zemlja“. Nalik je mnogim zaboravljenim grčkim selima južne Kapadokije i danas broji nešto manje od četiri hiljade stanovnika. Na obroncima brda kod Guzel-jurta pronađeni su arheološki ostaci oruđa praistorijskih naroda od opsidijana, zift crnog prirodnog stakla vulkanskog porekla koje je danas uspavani džin Hasan (Hasan Daği, 3268 m) nekada sejao svuda u krug. U Guzel-jurtu i okolini nalaze se neke od najstarijih grčkih i jermenskih crkava ovog kraja, zidanih od zagasito sivog krečnjaka (sa trga Meydan u selu, tokom vedrog dana vide se obe planine-vulkani: Erdžijes i Hasan). Danas je selo Guzel-jurt centar južnog dela Kapadokije.

.

.

.

.

Guzel-jurt, pogled sa obronka brda kraj sela na vulkan Hasan © Ivana Dukčević

Guzel-jurt, napuštene grčke kuće © Ivana Dukčević

Guzel-jurt, kajsije se suše na krovu kuće © Ivana Dukčević

.

.

.

.

Prema raspoloživim podacima, Guzel-jurt je osnovan u IV veku kao religiozni centar od strane carigradskog patrijarha Grigorija, koji je kasnije kanonizovan u sveca (Sv. Grigorije Nazijanski – Bogoslov). U donjem delu mesta koje se inače smestilo na vrhu i obroncima stene, nalaze se najstariji delovi Guzel-jurta, između ostalih i crkva koju je patrijarh osnovao – Crkva Svetog Grigorija ili Kilise Camii (ili Camii Kilise – „Džamija crkva“, ulaz: oko 2,5 evra). U  zidom ograđenom prostoru, sa leve strane videli smo rekonstruisane nekadašnje monaške odaje, a sa desne strane, nešto dalje i bunar sa svetom, izvorskom vodom (Ayazma suyu) do kojeg se stiže strmim stepeništem. Kada su Grci napustili mesto, crkva je pretvorena u džamiju, a danas je muzej. U donjem delu sela nalazi se mali podzemni grad Güzelyurt Yeraltı Şehri, a iznad, sa drugog brda u odnosu na centralno, sa vidikovca (do kojeg se može samo pešice), pružaju se panoramski pogledi na samo mesto.

.

.

.

Guzel-jurt, Crkva Svetog Grigorija – Kilise Džami („crkva-džamija“) © Ivana Dukčević

.

.

.

.

U donjem delu sela, u blizini jednog od manjih podzemnih gradova među livadama i topolama nadomak ruševina napuštenih kuća koje su delimično useljene onima koji nisu imali gde, pasu krave, a poneki strani turista na odmoru, četkicom i bojom na platnu pokušava da uhvati pastoralni momenat sličan onom kada su u XIX veku, u vreme britanskog poete Lorda Bajrona, Evropljani otkrivali arheološka nalazišta Grčke i Istoka, i sklapali kockice mozaika priče o antici. Slikarski par sredovečnih Nemaca iz donjeg dela sela sreli smo iste večeri u našem pansionu, vremešnoj grčkoj kući u turskom vlasništvu, sa unutrašnjim dvorištem natkrivenim vinovom lozom i sobama sa tananim baldahinima iznad udobnih, debelih madraca seoskih kreveta; Tu se tašta vlasnika, koja govori samo turski, gostima neprestano osmehuje, dok iz kuhinje u starinsku trpezariju donosi ukusna domaća jela koja je sama spravila. Imam bajildi – jedno je od njih, pre stotinak i više godina napravljeno za izvesnog imama kojem se toliko dopalo da je pao u nesvest, te je jelo shodno događaju dobilo prigodan naziv.

.

Najpoznatije stare, srednjovekovne – grčke i jermenske crkve u Guzel-jurtu i u neposrednoj okolini su: Sivişli Kilise, Crkva Sv. Anargirosa (Bucak), Koç Kilise („Ovnujska“), Kömürlü Kilise („Ugljena“), Kalburlu Kilise („Rešetkasta“), Çömlekçi Kilise („Grnčarska“), Ahmatli Kilise, Azizler Damı, Cafarlar Kilise, Kulluk Kilise („Crkva Obožavanja“), Yüksek Kilise, Kızıl Kilise („Crvena“), itd.

.

.

PREDLOG ZA SMEŠTAJ: Hotel Karballa (bivši grčki manastir) i Hotel Karvalli, možete rezervisati putem interneta. Ako želite da odsednete u tipičnoj, grčkoj kući ovog podneblja, preporuke idu u korist Halil Pension-a koji ne spada u najjeftinije, ali je smeštaj veoma dobar, a hrana odlična. Vremešna domaćica koja ne zna ni reč stranog jezika, tašta je vlasnika pansiona. Svakog dana, sama pravi izuzetno ukusan doručak i večeru za goste prema sopstvenom meniju. Obroci se odvijaju u prelepo uređenoj prostoriji sa starim nameštajem, za dugačkim stolom napravljenim od starih, drvenih vrata. Krajem jula 2010, gosti pansiona u selu u sred nedođije Anadolije, osim nas iz Srbije bili su i dvoje sredovečnih Nemaca, mladi par Francuza na biciklima i troje starijih Francuza. Kuća puna gostiju verovatno je dobra preporuka za selo od tri i po hiljade duša (www.halilspension.com / oko 30 evra po osobi, za polupansion). 

.

.

.

.

Guzel-jurt, seoski turizam u staroj grčkoj kući, sa starim vratima koja su renovirana i sa dodatkom stakla, poslužila za trpezarijski sto © Ivana Dukčević

Guzel-jurt, seoski turizam – smeštaj u staroj grčkoj kući © Ivana Dukčević

Na obodu Guzel-jurta © Ivana Dukčević

.

.

Nakon rane večere, sedam kilometara uzbrdo u planinama iznad Guzel-jurta, na visoravni među žitnim poljima vozili smo do mesta gde vremenu i dalje odoleva skoro razrušena jermenska Crvena crkva – Kızıl Kilise, tj. Crkva Svetog Spiridona iz VI veka. Dečak koji je kraj zemljanog puta nadomak druma čuvao svog magarca pokazao nam je kuda da prođemo kako bismo joj prišli bliže.

.

Severoistočno od Guzel-jurta (u smeru grada Niğde), nalazi se 5,5 kilometra duga „Manastirska dolina“ (Manastır Vadisi) sa stajaćim crkvama i onim u stenama, od kojih je najinteresantnija Yüksek Kilise („Visoka crkva“) iz XIX veka, na najvišem delu stene. Osamnaest kilometara zapadno od Guzel-jurta, kod sela Gaziemir pronađen je podzemni grad i do sada jedini podzemni karavansaraj u Turskoj (u tunelima su pronađeni ostaci kostiju kamila). 

.

.

Kizil Kilise („Crvena crkva“) – jermenska Crkva Sv. Spiridona, VI vek © Ivana Dukčević

Selo u blizini jermenske crkve © Ivana Dukčević

.

.

.

.

Kanjon – dolina Ihlara

Ihlara Vadisi

.

Udaljen petnaestak kilometara od Guzel-jurta, smešten između sela Selime i Belisirma, nekoliko kilometara dug Kanjon Ihlara(nekada, na grčkom: Peristrema) najpoznatija je atrakcija južne Kapadokije. S platoa u središnjem delu klanca s kojeg se delimično može sagledati, stene koje su formirale zid u dnu kanjona dopunjuje izuzetno bujna vegetacija koja se u dolini održava zahvaljujući rečici Melendiz (Melendiz Suyu, Grci su ovu reku nazivali Potamus Kapadukus “Kapadokijska reka”). U najširem delu, kanjon Ihlara ima oko dve stotine metara, dok dubina varira između sto i sto pedeset.

.

U kanjonu je nekada postojalo 105 crkvi-pećina u stenama sazidanih između VI i XIII veka. Mesto je bilo idealno za hrišćane koji su krijući se od osvajača, ovde pronašli svoje utočište, a kasniji monasi svoj skromni dom. Današnje crkve uklesane u zidove kanjona potiču iz najkasnijeg perioda i u njima se može videti zanimljivo, često naivno freskoslikarstvo iz vizantijskog perioda – mešavina istočnog i zapadnog. Osim fresaka, i sami nazivi crkava bude maštu – Crkva terase borovih iglica, Crkva ispod drveta, Mirisna crkva, Crkva zumbula, Crkva nakrivljenog kamena, Crkva četrdeset crepova, ali i Zmijska crkva sa freskama satane i tri zmije, grešnicima koji gore u Paklu i koje ujedaju zmije, a tu je i najčuvenija kompozicija – freska žene koju je zmija ujela za bradavicu jer nije dojila svoje dete. Crkve u dolini Ihlara nalaze se uklesane kako u severnoj, tako i u južnoj strani kanjona, s obe strane reke. U centralnom, najposećenijem delu kanjona postoji nekoliko mostova gde se rečica može preći iako na većini mesta ona nije preterano duboka, i moguće ju je pregaziti i bosonog. Napustivši kanjon, ova rečica teče dalje ka severozapadu sve do okoline grada Aksaraja, da bi na kraju završila put u Velikom Slanom jezeru (Tuz Gölü), kuda smo i mi krenuli.

.

Dok je, na primer Eğritaş Kilisesi („Crkva nakrivljenog kamena“) verovatno najstarija crkva u kanjonu, Kırk Damalı Kilise („Crkva 40 crepova“) je jedna od najintrigantnijih – sazidana je u kasnom XIII veku najverovatnije kao simbol zahvalnosti seldžučkoj vlasti i njenoj toleranciji prema hrišćanskoj zajednici. O tome svedoči i freska sa centralnim ženskim likom u ulozi ktitorke crkve, odevena u vizantijsku odoru, koja stoji pored svog muža u seldžučkom kostimu.

.

.

.

.

Na vrhu kanjona-doline Ihlara © Ivana Dukčević

Most preko reke u kanjonu-dolini Ihlara © Ivana Dukčević

Kanjon-dolina Ihlara, „Mirisna crkva“ u steni (Kokar Kilisesi) © Ivana Dukčević

Kanjon-dolina Ihlara © Ivana Dukčević

.

.

.

.

Početak klanca nalazi se na istoku, oko 12 km jugoistočno od Guzel-jurta, a kraj kod sela Selime, 14 km dalje ka severozapadu. Sa platoa sa kojeg ga je moguće sagledati (u središnjem delu kanjona), njegove stene u vidu zida veoma podsećaju na nama relativno poznate formacije Velikog kanjona iz savezne države Kolorado (SAD).

Silaskom u kanjon u središnjem delu, odmah sa desne strane nalazi se crkva Ağaçalti Killise („Crkva ispod drveta“). Odatle nakratko krenite ka jugoistoku, do 550 metara udaljene dve crkve Pürenli Seki Kılısesı („Crkva terase borovih iglica“) za koju se morate popeti 30 m uzbrdo uz stenu, i Kokar Kılıse („Mirisna crkva“).

.

Odatle krenite nazad i kada prođete stepenice nastavite dalje ka severozapadu kanjona (sve vreme se krećete južnom stranom reke). Nešto dalje, u podnožju stepenica videćete 100 metara udaljenu Sümbüllü Kilise („Crkva zumbula“). Posle obilaska, pređite most na reci i popnite se 70 metara uz stepenište, do jedne od najlepših crkvi doline – Yılanlı Kilise („Zmijska crkva“), sa freskama Satane iza tri zmije, grešnicima koji gore u Paklu i koje ujedaju zmije (čuvena je na primer, freska žene koju je zmija ujela za bradavicu jer nije dojila svoje dete).

.

Posle obilaska ove crkva, pređite isti most i odlučite da li ćete krenuti nazad, ili nastaviti dalje ka severozapadu do sela Belisirma. Možete obići i crkve: Kirk dam alti Kilise, Bahattin’in Samanliği Kilise, kao i Direkli Kilise („Crkva sa stubovima“) sa freskama dugoprste Bogorodice i Isusa na stubu, i Svetog Đorđa koji se bori sa troglavom aždajom.

ULAZNICE: Za crkve + kanjon: oko 10 evra / samo kanjon: oko 5 evra / deca do 12 godina: oko 2,5 evra.

.

.

.

Kanjon Ihlara, „Crkva zumbula“ u steni (Sümbullü Kilisesi) © Ivana Dukčević

„Zmijska crkva“ u steni (Yılanlı Kilise) © Ivana Dukčević

„Crkva ispod drveta“ u steni (Ağaçaltı Kilise) © Ivana Dukčević

.

.

.

.

Na krajnjem severozapadnom delu kanjona, možete otići do sela Selime i panoramski pogledati čitav kraj sa stene Yaprakhisar, koja je bila deo scenografije za jedan od filmova čuvenog serijala „Ratovi zvezda“ (Star Wars). Na lokalnom groblju nalazi se zanimljivo turbe sultana Selima (Selime Sultan türbesi), a nešto dalje i crkva u steni po imenu Selime katedrala.

.

Termalni izvor – gejzir Ziga (Ziga kaplıcaları), koji izbija iz stene brzinom 150 litara u sekundi (temperatura vode je 47º), nalazi se u selu Yaprakhisar. Voda sa izvora bogata je kalcijumom, sodijumom i drugim mineralima (pogodna za lečenje reumatizma, metabolizma, dermatoloških, ginekoloških, oftalmoloških i neuroloških oboljenja). I drugi prirodni izvori mineralne vode u Kapadokiji nalaze se takođe blizu Ihlara doline, u mestu Ilis (48 km od Aksaraja), i kod jezera Nar. Na ovim mestima vlasti grade hotele –  banjske centre. koji će verovatno naružiti ove pejzaže.

.

.

.

Rečica u središtu Ihlara kanjona © Ivana Dukčević

.

.

.

.

Turska Južna Kapadokija, Turska Južna Kapadokija, Turska Južna Kapadokija, Turska Južna Kapadokija, Turska Južna Kapadokija, Turska Južna Kapadokija, Turska Južna Kapadokija, Turska Južna Kapadokija, Turska Južna Kapadokija

.

.