.

 

.

.

.

Šetnja Istorijskim poluostrvom

.

Zlatni rog – Fatih, Balat, Fener, Ejup

.

.

.

.

 

Tokom obilaska Istanbula, većina turista obično se posveti razgledanju opšte poznatih mesta, Aja Sofije i Plave džamije, stigne do Kapali čaršije, eventualno do kruga Istanbulskog univerziteta i kompleksa oko Džamije Sulejmana Veličanstvenog. Još dalje ka zapadu, počev od velikog, antičkog Valensovog akvadukta, sve do delimično renoviranih gradskih zidina, Istanbul ostaje poslastica za one koji vole da istražuju. Na strmini iznad Zlatnog roga, delovi grada Fatih, Balat i Fener, čine jedan sasvim drugačiji, starinski svet – svet svojevrsne sinergije: vizantijski, hebrejski i osmanlijski – maloazijski, u onom nepatvorenom smislu, gotovo zaboravljen od ostatka užurbanog grada. Prošetali smo delovima nekadašnje osmanlijske prestonice, gde lokalna deca jure za loptom, ulicama čije se fasade često raspadaju; gde se pije najbolja kafa u Turskoj i lokalna boza; gde iz lokalnih dvorišta često štrče arheološki ostaci koji sežu do perioda antike, za koje kao da niko preterano ne mari, jer ih ionako ima i previše. Moja omiljena ruta Istanbulom, prolazi kroz najstarije delove grada, Istorijskim poluostrvom…

Istanbul, Balat © Ivana Dukčević

.

.

.

.

Tekst i fotografije deo su publikovane knjige „Umetnost putovanja“ (ISBN 978-86-7963-499-3) u izdanju Samizdata B92, i knjige-vodiča o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), i zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, i fotografija, bez dozvole autora (Ivana Dukčević) i izdavačke kuće (za Samizdat B92 – Veran Matić).

.

.

 

.

 

Istanbul, Fatih © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Istanbul, bivša Crkva Pamakaristos – Džamija Fetije, osim Crkve-muzeja Hore, mesto najlepših vizantijskih mozaika i freski u Istanbulu  © Ivana Dukčević

.

 

Akvadukt rimskog cara Valensa (Valens Aquaduct – Su kemeri) podignut je u III veku nove ere, nekoliko decenija pre nego što će Konstantin Veliki postati novi car i za prestonicu izabrati Vizantion (potonji Konstantinopolj). Interesantno je da je akvadukt kojem su u XVI i XVII veku pridodati delovi koji sežu do Beogradske šume, na severu Bosfora (izgrađeni od strane inženjera prisilno dovedenih iz Beograda), bio deo komplikovanog vodovodnog sistema nekadašnje turske prestonice – u upotrebi sve do pre stotinak godina kada je izgrađen prvi moderni vodovod. Još jedan primer u prilog antičkom graditeljstvu, gotovo neprevaziđenom sve do kraja XIX veka i pronalaska modernih tehnologija.

.

.

.

 

Istanbul, Akvadukt rimskog cara Valensa (III vek) nadomak Fatih džamije © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Istanbul, Fatih © Ivana Dukčević

.

.

.

.

.

Istočno od akvadukta, u ulici Katip Çelebi Caddessi nalazi se najpoznatija radnja za proizvodnju i prodaju boze u Istanbulu i šire – Vefa Bozadžizi (Vefa Bozacizi), koju su 1876. godine otvorila dva brata – Albanci s Kosova. U to vreme, u kraju su postojale mnogobrojne, pretežno jermenske bozadžinice koje su prosperirale prodajući popularan napitaknešto drugačijeg ukusa (jermenska boza bila je kiselkasta i retka). Hadži Sadik, a zatim i njegov sin İsmail Hakki Vefa, uspeli su da nametnu svoju varijantu boze, koja je ubrzo postala hit i u kojoj su stanovnici ovog kraja uživali najčešće u periodu između aprila do oktobra.

.

Slavnu bozadžinicu često je posećivao i sam Mustafa Kemal – Ataturk. Čaša iz koje je jednom, 1937. popio bozu, čuva zastakljena u lokalu. Napitak koji može da se proba i u našim krajevima, unekoliko je drugačiji od onog na koji smo navikli – bež boje, gustine koja više podseća na puding od vanile, posut cimetom, manje kiseo i veoma jak.Osim boze, u lokalu možete pazariti i domaći sos od nara i sos od limuna (kao sirup za salate), vinsko i jabukovo sirće i širu.

.

.

.

.

Zapadno od Akvadukta, laganom uzbrdicom za nekoliko minuta stigli smo u kraj Fatih na čijem se gornjem platou nalazi veliki kompleks Džamije Fatih (Fatih Camii). Prvu džamiju Istanbula, na temeljima vizantijske crkve podigao je mlađani sultan Mehmed II, 22-godišnji osvajač Istanbula („osvajač“, na turskom „fatih“). U dvorišnom delu džamije, nalazi se dekorativno turbe i u njemu sultanov mauzolej. Priča o njegovoj upornosti i načinu na koji je ušao u grad koji su drugi pokušavali da osvoje tokom 1000 godina, ušla je u legendu.

.

Zidine Konstantinopolja  – osim onih legendarnih,u Troji, vekovima su važile za neosvojive. Dvostruki zid sa dodatnim, dubokim šancem, u svojoj viševekovnoj istoriji samo 1204. godine uspeli su na kratko da osvoje venecijanski krstaši u svom pljačkaškom pohodu. Mehmedovi preci, osmanlijski sultani, jedan za drugim bili su neuspešni. I Mehmed je sve pokušao. Probao je s kopna. Čuveni, naručeni ugarski top ogromnih đuladi, tokom dana je pravio značajna oštećenja u zidinama. Ipak, sve što bi Turci tokom dana porušili, uplašeni stanovnici grada su organizovano, tokom noći popravljali. Probao je s mora – tamo gde nije bilo vojske da dodatno čuva zidine, ali su ogromni lanci u moru brodovima zatvarali ulaz u čuveni konstantinopoljski rukavac – Zlatni rog, mesto gde su Vizantijci držali svoju flotu, i gde su zidine bile manje i uže – osvojive.

.

.

.

 

Istanbul, Fatih džamija © Ivana Dukčević

.

.

.

.

I onda, kako to obično biva, na pamet mu je pala gotovo nemoguća ideja. Nemoguća svima, osim njemu. Jedne noći, naredio je da se brodovi osmanske flote koji su bili ukotvljeni uz dok tik do mesta gde se na Bosforu danas nalazi Dolmabahče palata, „ručno“ prebace kopnom preko brda (Galate), i direktno spuste u rukavac! Konstantinopolj je utonuo u san kada je na desetine osmanlijskih, ratnih brodova, nadljudskom snagom izvađeno iz mora i na već pripremljenim balvanima kotrljano prvo uzbrdo, a zatim nizbrdo, i pod okriljem noći porinuto unutar Zlatnog roga. Kada su se Vizantijci probudili, delovi njihove flote plutali su po rukavcu (čuveni lanac koji je čuvao ulaz neprijateljskog brodovlja u Zlatni rog, još uvek postoji i može se videti u Pomorskom muzeju Istanbula).

.

.

.

.

Muzej „Panorama 1453“, van gradskih zidina, sa 3D postavkom gde je na slikovit način, uz autentične zvuke bitke prikazano osmanlijsko osvajanje Konstantinopolja © Ivana Dukčević

.

.

.

.

.

Od kompleksa Džamije Fatih, krenuli smo u šetnju ulicom ka severoistoku, do Džamije Selima I (Selimiye Camii), sa čije se terase – vidikovca pružaju prelepi pogledi na Zlatni rog, a onda se nekom od strmih uličica spustili do Sedišta istanbulske patrijaršije (Rum Ortodoks Patrikhanesi). Ušli smo u kompleks i obišli cvetno dvorište i glavnu crkvu, sagrađene u XVI veku.

.

.

.

 

Istanbul, Džamija Selima I © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Istanbul, terasa – vidikovac kod Džamije Selima I – pogled na rukavac Zlatni rog © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Istanbulska patrijaršija © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Istanbul, Muzej – crkva Hora © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Istanbul, Muzej – crkva Hora © Ivana Dukčević

.

.

.

.

U blizini, na uzbrdici kaldrmisane ulice u kojoj je nemoguće stati automobilom u pokretu i povući ručnu (dok ne dođete do platoa, na kraju), sa desne strane nalazi se interesantna zgrada od crvene cigle koju ćete sigurno primetiti – Licej studenata pravoslavne patrijaršije. U zgradu nije moguće ući, ali se ulicom možete popeti iznad nje i vijugavim sokacima stići do jednog od najznačajnijih zdanja u kraju Fener – Crkve – muzeja Blažene Bogorodice (Church of Pammakaristos), kasnije Džamije Fetije, jednog od samo tri mesta u Istanbulu (osim Muzeja – crkve Hore i Aja Sofije) u kojem možete videti očuvane, predivne vizantijske mozaike kakvih još uvek nema u najčuvenijoj Aja Sofiji – dok sa tavanica nekadašnje džamije ne otpadne još osmanlijskog maltera i crkveni mozaici ne ugledaju svetlost dana.

.

Osim veće i još čuvenije Crkve – muzeja Hore (Church of Saint Savior in Chora), kasnije Džamije Karije (Kariye Camii), po broju i kvalitetu freski i mozaika koji datiraju iz perioda između XII i XIV veka Crkva Pamakaristos spada u red najznačajnijih u gradu, i šire. Obe bivše crkve, zatim džamije, a sada muzeji očuvale su svoje hrišćanske, zidne dekoracije zahvaljujući činjenici da su se nalazile daleko od centra i njihovo pretvaranje u džamije nije pretrpelo značajne vizuelne promene. Reč „hora“ (χώρα), kako glasi skraćeni naziv potonje crkve, na grčkom otprilike i znači „na periferiji“.

.

.

.

 

Istanbul, pogled na Licej pravoslavne patrijaršije © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Istanbul, vizantijska Crkva Pamakaristos – Fetije džamija © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Istanbul, bivša Crkva Pamakaristos – Fetije džamija © Ivana Dukčević

.

.

.

.

U blizini Crkve Hore nalazi se istanbulska Sinagoga i protežu najočuvaniji delovi konstantinopoljskih gradskih zidina, koje su pre nekoliko godina u nekim delovima detaljno rekonstruisane. Tik uz njih, nalaze se ostaci jedne od vizantijskih palata, takozvana „Palata rođenih u purpuru“ (Palace of Porphyrogenitus), prozvana tako zbog toga što su još od kraja vladavine Rima, tokom Vizantije i srednjeg veka, jedino kraljevi i carevi imali tu čast da nose odore u purpurnoj boji.

.

Razlog zbog čega je baš purpurno-ljubičasta dobila epitet „kraljevske boje“ treba potražiti u periodu antike, kada su Feničani – ili prema nekim izvorima, pre njih – Krićani tj. Minojci, iz jedne vrste mediteranskih morskih puževa – školjki latinskog naziva Murex, uspeli da dobiju ovu prirodnu boju. Međutim, za samo 1 gram purpurne boje trebalo je obraditi preko 1000 školjki, te je ova nijansa vekovima ostala najskuplja boja na svetu.

.

.

.

 

Istanbul, gradske zidine © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Istanbul, gradske zidine © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Istanbul, gradske zidine – deo na koji se moguće popeti © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Istanbul, vizantijska „Palata rođenih u purpuru“ © Ivana Dukčević

.

.

.

.

.

Nizbrdo, tik uz obalu rukavca – Zlatnog roga, nalazi se neobična bugarska Crkva Svetog Stefana (Church of Saint Stephen of the Bulgars), sa još neobičnijom istorijom. Naime, za gradnju novih hrišćanskih bogomolja, turske vlasti su u XIX veku donele neobičan zakon. Nove crkve bile su prihvatljive samo ako bi se njihova kompletna izgradnja mogla odraditi za – samo jedan dan. Bugari su ovom zakonu doskočili, napravivši montažnu crkvu u metalu, u Bugarskoj, i u toku jednog dana 1849. godine brodom je dopremili u Istanbul. Tako je bugarska crkva postala najmlađa hrišćanska bogomolja Istanbula.

.

Iza nekadašnjih gradskih zidina, nekada davno i nije postojao grad. Kada su Turci osvojili Konstantinopolj, na ovom mestu je niklo predgrađe Ejup (Eyüp). Navodno, u jednom od pokušaja da osvoji grad, Mehmed II je slučajno naišao na staru grobnicu za koju je ustanovio da pripada Ejubu (puno ime: Abu Ayyub al-Ansari), barjaktaru proroka Muhameda koji je u 674. godine zajedno sa njim krenuo u osvajanje grada i u tom pokušaju poginuo pred gradskim zidinama. Kao savremenik proroka Muhameda smatra se važnom ličnošću u istoriji islama, te je po Mehmedovom osvajanju Konstantinopolja na mestu Ejubovog groba sazidana Ejubova džamija (Eyüp Camii). Kasnije, čitav kompleks u podnožju brda na kraju rukavca – Zlatnog roga (Haliç), na kojem se danas nalazi čuveni vidikovac i kafe-restoran Pjer Loti, postao je veliko groblje osmanlijskih velikodostojnika.

.

.

.

 

Istanbul, staro groblje i Ejubova džamija © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Molitva u Ejubovoj džamiji (muškarci u prizemlju, žene i deca na spratu) © Ivana Dukčević

.

.

 

 

U jednoj od glavnih „grobljanskih ulica“ sa kitnjastim mauzolejima (turbetima), počiva i naše gore list, čovek poznat po izgradnji Mosta na Drini, čuvene „Na Drini ćuprije“. Bajica Sokolović poznatiji kao Mehmed paša Sokolović (Sokollu Mehmet Paşa), bio je srpski dečak koji je u XV veku odveden iz Bosne – „dankom u krvi“, i vaspitan u Istanbulu među janjičarima. Postao je admiral turske flote, guverner Rumelije, a kasnije i punih 14 godina bio veliki vezir čak tri turska sultana: Sulejmana I Veličanstvenog, Selima II i Murata III.

.

.

.

 

Istanbul, Turbe Mehmed paše Sokolovića © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Istanbul, lokalna svadba kraj Ejubove džamije © Ivana Dukčević

.

.

.

.

Kraj Ejub, jedan je od mojih ličnih favorita i jedna od tri obavezne stanice u poseti Istanbulu (ostale su su delovi Bosfora Ortakoj i Sarijer, i Kadikoj). U suštini konzervativni kraj grada – gde možete videti najveći broj pokrivenih žena, svojom izvornom tradicijom, hranom, ali i samim položajem u podnožju brda kojim završava Zlatni rog, veoma je zanimljiv.

.

Nakon posete Ejubovoj džamiji, pešice ili uspinjačom (vozi 3 minuta, ali često uz dugo čekanje u redu), popeli smo se na vrh brda (gde se nalazi i staro groblje) i zauzeli „strateško mesto“ s pogledom za jednim od stolova u Kafeu Pjer Loti (Pierre Loti Café – Piyer Loti Kahvesi).

.

.

.

 

Na vrhu vožnje uspinjače, iznad Zlatnog roga © Ivana Dukčević

.

.

 

 

Pogled na Zlatni rog – Kafe Pjer Loti © Ivana Dukčević

.

.

.

.

Pjer Loti bio je francuski pisac, admiral francuske flote koji je jedno vreme krajem XIX veka bio stacioniran u Istanbulu. Zaljubivši se u grad i njegovu „zaraznu atmosferu zarobljenu negde između Istoka i Zapada“, ispevao je pesme u čast Istanbula i na taj način zauvek ušao u srca njegovih stanovnika. Početkom XXI veka, na vrhu brda sagrađen je kompleks koji se danas sastoji od butik-hotela, restorana i kafeterije, navodno tačno na mestu – vidikovcu odakle je Loti najviše voleo da posmatra svoj Istanbul. U kasno popodne, ispijajući turski čaj i kafu, nakon celodnevne šetnje na vrhu Zlatnog roga odmorili smo se i osvežili pogledom na čitav rukavac koji se sa ovog mesta vidi čitavom dužinom od šest kilometara, sve do ulaska u Bosfor, i usput pokušavali da pogodimo koje je od koplja istanbulskih minareta sa južne strane, džamija koju smo već posetili.

.

.

 

Staro groblje iznad Ejuba, na silasku iz Kafea Pjer Loti © Ivana Dukčević

.

.

.

.

Istanbul Zlatni rog, Istanbul Zlatni rog, Istanbul Zlatni rog, Istanbul Zlatni rog, Istanbul Zlatni rog, Istanbul Zlatni rog, Istanbul Zlatni rog

.

 

.