Autoput Egnacija, u smeru ka Igumenici i Jonskom moru © Ivana Dukčević

.

.

O hrišćanstvu, Vizantiji i turskoj vladavini…

.

U istoriji hrišćanstva, Solun je poznat kao mesto gde je prvi put na evropskom tlu održana hrišćanska propoved (Sveti Pavle, 50. godine nove ere). Dva i po veka kasnije, 303. godine u gradu je kao mučenik umro rimski vojnik Demetrius (Dimitrije) prethodno odbivši da se odrekne hrišćanstva. Nekoliko decenija nakon njegove smrti, hrišćanstvo je postalo zvanična religija novog Vizantijskog carstva, te je Demetrius proglašen za sveca i zaštitnika grada Soluna (Sveti Dimitrije, 26. oktobar).

.

Nakon prestonice Konstantinopolja, Solun je vremenom postao drugi najznačajniji grad Vizantije, s prelepim hramovima vizantijske arhitekture (V – XIV vek). Godine 1430. Solun su okupirali Turci, ali je i za vreme njihove vladavine ostao glavni grad čitavog regiona. Pod turskom okupacijom, Solun je ostao nepunih pet vekova, a deo nove, oslobođene države Grčke postao je 1912. godine, upravo na Dan sveca zaštitnika. Zanimljivo je da je u Solunu, za vreme viševekovne osmanlijske okupacije, 1881. godine rođen Mustafa Kemal – Ataturk, potonji prvi predsednik Republike Turske i jedna od najznačajnijih ličnosti planete u prvoj polovini XX veka. Godine 1935, Grčka je rodnu kuću Ataturka poklonila Republici Turskoj, u kojoj je danas smešten Muzej Ataturka (ul. Apostolou Pavlou 75, svakodnevno: 10 – 17 h). Zanimljivo je da  prilikom ulaska, muzejske vlasti mogu strancima zatražiti na uvid pasoš, jer se kuća smatra vlasništvom druge države – Turske.

.

.

Gornji grad

.

.

Između Atinjana na jugu i Solunaca na severu zemlje, oduvek su postojale sitne lokalne razmirice oko toga čiji je grad značajniji i lepši, ili čiji klub (fudbalski ili košarkaški) bolji. Iako Atina ima prelep položaj, čuveni Akropolj i luku Pirej, postoje oni koji smatraju da je Solun lepši. Sa populacijom od oko 400.000 ljudi (skoro milion, u širem gradskom području), Solun je prilično razuđen. Smešten u neposrednoj blizini velikog Solunskog polja, ravnice na ušću reke Vardar u more, jedan je od najposećenijih gradova Grčke, omiljen i srpskim turistima. Velika većina verovatno će prošetati centralnim delom grada, ulicom Egnatia odos i videti Belu kulu tik uz obalu mora, ili posetiti  njegova južna predgrađa u kojima su stacionirani veliki šoping centri. Ipak, jedan od najlepših delova grada Soluna je njegov gornji deo Ano Poli, sa zidinama stare srednjovekovne tvrđave i prelepim pogledom na čitav Solunski zaliv.

.

.

.

Gornji grad  – Ano Poli © Ivana Dukčević

Gornji grad  – Ano Poli © Ivana Dukčević

.

.

.

.

Ranohrišćanske gradske zidine Kastro (Epimenidou), sazidane su u doba Vizantije, za vreme vladavine cara Teodosija. Duž zidina čija dužina danas iznosi oko 3 kilometra, nalazi se stari deo grada, tj. Gornji grad (na grčkom – Ano Poli). U istočnom delu zidina, smestila se kula Trigonia / Τριγονια, najočuvanija od 6 preostalih srednjovekovnih kula, odakle se pruža predivan pogled na more i donji grad. Šetajući ovim delom grada, primetićete priličan broj renoviranih starih kuća, pretežno iz osmanlijskog perioda. Ovde se nalaze i neke od najvažnijih vizantijskih crkvi, kao Osios David (vizantijski mozaici iz V veka: portret „Slava Tvorca“ ili „Vizija Ezekijela“, UNESCO), Agios Nikolaos Orfanos i Manastir Vlatadon. Manastir Vlatadon (Μονη Βλαταδων) iz XIV veka, jedan od nekoliko najvažnijih solunskih bogomolja iz perioda Vizantije i jedini aktivni manastir u Solunu (od nekadašnjih 20). Sagrađen je tačno na mestu s kojeg je po predanju, hrišćanstvo na ovim prostorima po prvi put propovedao Apostol Pavle, kada je 50. godine posetio grad. Danas se u njemu nalazi sedište Bogoslovske akademije i biblioteka. Ktitori manastira bili su vizantijska carica Ana (iz familije Paleologa) i car Andronikus III, zbog čega je ovaj manastir nekada nosio prefiks – carski. U kasnijem periodu, ali i danas, mnogi ga znaju pod imenom Manastir Kavus (cavus – komandni), zbog turskog vojnog garnizona iz XIV veka, koji je tokom okupacije bio postavljen u neposrednoj blizini. Kada je 1983. godine počela restauracija manastira, otkrivene su freske iz XI veka, i dokazano je da je i pre podizanja manastira u XIV veku, na ovom mestu postojala crkva.

.

.

Crkva Svetog Dimitrija Solunskog

Αγιοσ Δημήτριοσ τησ Θεσαλονικησ

.

.

Crkva predstavlja centralni hram posvećen solunskom zaštitniku, Svetom Dimitriju. Prva crkva Svetog Dimitrija bila je podignuta još 313. godine na mestu Rimskih kupatila, posvećena rimskom vojniku Demetrijusu (Dimitriju) koji je među prvima primio hrišćanstvo i zbog toga stradao (bio zatvoren, ubijen i bačen u bunar od strane rimskih vojnika), zbog čega je kasnije proglašen mučenikom i postao zaštitnik grada Soluna. Svoj konačni izgled dobila je u prvoj polovini VII veka i ubrzo postala najvažnija crkva u gradu, s malim, višeugaonim hramom (Ciborium) ukrašenim srebrom, simboličnim grobom sveca. Za vreme arheoloških iskopavanja tokom 30-tih i 40-tih godina XX veka, ispod temelja crkve pronađen je bunar za koji se pretpostavlja da je onaj u koji su rimski vojnici bacili telo Dimitrija. U prizemnom nivou crkve, još su vidljivi delovi šest mozaika s prikazima Svetog Dimitrija, koji spadaju u neke od najstarijih vizantijskih mozaika. Na jednom od njih piše da je nastao „u slavu Neba koje je spasilo Solun od najezde Slovena 612. godine„. Krajem XV veka, crkva je bila pretvorena u džamiju, i ostala sve do 1912. godine. Godine 1917, prilično je oštećena u velikom požaru koji je zahvatio čitav grad. Kada je Solun postao deo Vizantijskog carstva, Sveti Dimitrije proglašen je svecem i zaštitnikom grada. Slavi se 26. oktobra, kada se širom Soluna organizuje niz svečanosti.

KAKO STIĆI: Ulica Agiou Dimitriou (ugao sa ulicom Agiou Nikolaou i Egnatia)
RADNO VREME: novembar – mart: 8.30 – 15 h, april – oktobar: ponedeljkom 12.30 – 19 h, utorak – subota 8 – 20 h. Nedeljom: 10.30 – 20 h / Ulaz je slobodan.

.

.

Crkva Svetog Dimitrija © Ivana Dukčević

Crkva Svetog Dimitrija © Ivana Dukčević

.

.

Ostaci Agore i Rimskog foruma

Ρωμαικη Αγορα

.

.

Dva bloka ulica niže u odnosu na crkvu Svetog Dimitrija, nalazi se velika površina između zgrada i na njoj arheološki lokalitet starogrčke Agore (tržnice). U II veku, Rimljani koji su grad osvojili, tržnicu su pretvorili u Forum, na dva nivoa. Otkriven 60-tih godina XX veka, prilikom kopanja temelja za novu zgradu, forum je u rimskom periodu predstavljao sam centar grada, s mnogobrojnim prodavnicama i pozorištem. Antički teatar jedan je od najočuvanijih delova foruma, gde se i danas, tokom leta održavaju koncerti.

.

KAKO STIĆI: Trg Plateia Dikastirion. Između ulica: Olympou, Filippou, Agnostoy Stratiotoy i Maked. Amynis / Nalazi se na otvorenom prostoru

.

.

.

.

Ulica i Trg Aristotelos

Πλατεια Αριστοτέλουσ

.

.

U modernom delu Soluna, u zoni bez automobila, nalazi se šetalište s kafeterijama i prodavnicama – ulica Aristotelos, koja se postepeno spušta ka moru. Na kraju ulice koja na putu ka moru preseca nekoliko najvažnijih gradskih avenija, nalazi se veliki Trg Aristotela – Aristotelos. Omiljeno je mesto za izlazak mlađe populacije.

.

.

Ulica Aristotelos © Ivana Dukčević

Ulica Aristotelos © Ivana Dukčević

.

.

Stara pijaca Modiano

Κεντρικη στοα  (Kentriki stoa)

.

.

Živopisnu pijacu staklenog krova iz 1922, osnovala je istoimena jevrejska familija kao centralno mesto trgovine u gradu. Jedno vreme, glavnu atrakciju pijace činili su ulični muzičari, medvedi i njihovi vlasnici – Romi. Iako u Solunu danas postoje modernije i veće pijace, ovde se još uvek prodaje riba i meso, masline i sir, začini, voće i povrće, kuhinjski pribor i garderoba. U skrivenim pasažima pijace i oko nje, nalaze se uličice sa restorančićima, malim kioscima za ćevapčiće (kebab) i moderni kafei. Ispred pijace još uvek postoji staro tursko kupatilo (Giahoudi Hamam). U porodičnoj kući bogatog trgovca Eli Modiana koji je osnovao pijacu (Vas. Sofias 68), danas se nalazi Etnografski muzej i Muzej folklora Makedonije.

.

.

.

Pijaca Modiano © Ivana Dukčević

.

.

Crkva Svete Sofije

Αγια Σοφια

.

.

Sazidana u VIII veku po uzoru na istoimenu u Konstantinopolju, arhitektonski gledano crkva je tipični primer vizantijske crkvene gradnje, sa upisanim grčkim krstom u osnovi i kružnom kupolom u središnjem delu. Tokom Četvrtog krstaškog rata, venecijanski krstaši su Svetu Sofiju pretvorili u Solunsku katedralu, dok je 1430. godine, posle osvajanja Turaka postala džamija. Jedna je od nekoliko vizantijskih crkvi grada Soluna, koju je 1988. godine UNESCO proglasio svetskom kulturnom baštinom. Preko puta Svete Sofije, ispod nivoa ulice nalazi se kompleks Katakombi Jovana Preteče.

KAKO STIĆI: Pavlou Mela Odos – (Trg) Plateia Agias Sofias
RADNO VREME: Utorak – nedelja, zimi: 9 – 19 h, leti: 8 – 13 h i 17 – 21 h
ULAZNICE: Ulaz je slobodan

.

.

Crkva Svete Sofije © Ivana Dukčević

.

.

Trijumfalna kapija – Kamara

Καμάρα

.

.

U istočnom delu ulice Egnacije (Egnatia odos), u samom centru, nalaze se ostaci trijumfalne kapije cara Galerija – Kamara („slavoluk“ na grčkom). Ovaj rimski tetrarh (ko-vladar), „Cezar Istočne Makedonije“ kako su ga još nazivali, sagradio je kapiju između 298. i 303. godine, u slavu pobede nad Persijancima – dinastijom Sasanida (mermerni reljefi koji čine veliku većinu kapije prikazuju detalje iz borbi cara Galerija sa Persijancima). Iako ova kapija sazidana u cigli, obložena mermerim reljefnim dekoracijama, s trostrukim lukom za prolaz, odavno više nije cela, ipak je veliki deo ostao neoštećen. Na kapiji mogu da se vide tri stuba, od nekadašnjih osam. Nakon izgradnje, širina celokupne kapije iznosila je nešto manje od 20 metara, dok je visina kapije bila 12,5 metara.

.

KAKO STIĆI:  U ulici Egnatia, na uglu sa ulicom Dimitrios Gounari, blizu Rotonde / Nalazi se na otvorenom prostoru.

.

.

Trijumfalna kapija cara Galerija – Kamara © Ivana Dukčević

.

.

Hram-crkva-džamija-muzej
Crkva Svetog Đorđa – Rotonda

Αγ. Γεωργιου – Ροτοντα

.

.

Stotinak metara od Trijumfalne kapije nalazi se Crkva Svetog Georgija, tj. Đorđa – Rotonda, kružno zdanje koje potiče iz rimskog perioda. Hram je sagrađen između 293. i 310. godine kao deo kompleksa zdanja cara Galerija (zajedno sa slavolukom i palatom) i služio kao Jupiterov hram, iako neki tvrde da je trebalo da bude i njegova grobnica. Međutim, kada je 311. godine car Galerije umro, sahranjen je u njegovoj drugoj palati Felix Romuliana, u Gamzigradu kod Zaječara, u Srbiji. Rotonda je ostala prazna sve do 90-tih godina IV veka, kada je car Konstantin rešio da unutrašnjost građevine ukrasi prelepim ranohrišćanskim mozaicima (na pr. „Sveci u molitvi“), i pretvori hram u crkvu.

.

Osnovu građevine čini cigla debljine 6 metara. Verovatno je iz ovog razloga ostala otporna na mnogobrojne zemljotrese, koji su bili uzrok nestanka mnogih znamenitosti u ovom delu sveta. Visina zdanja iznosi 30 metara, a prečnik kupole 24,5 m. Zbog svog kružnog oblika Crkva Svetog Đorđa je dobila nadimak „Rotonda“. Kada su 1590. godine Turci okupirali Grčku, Crkva – Rotonda je pretvorena u džamiju Hortadži Sulejman Efendi i dodat joj je minaret. Nakon oslobođenja od Turaka, 1912. je ponovo pretvorena u crkvu, ali je minaret ostavljen. Rotonda je oštećena u zemljotresu 1978. godine, ali je obnovljena i pretvorena u muzej – lapidarium. Njena istorija i sudbina veoma su slični istanbulskoj Aja Sofiji.

.

Danas je Rotonda deo Solunskog univerziteta i u njoj se često organizuju ceremonije u slavu Svetog Đorđa. Iako je verovatno najstarija očuvana crkva u severnoj Grčkoj, neki u zemlji čak tvrde da je i najstarija na svetu. Ipak, postoji barem još nekoliko crkvi u Maloj Aziji i na Bliskom Istoku koje su ozbiljniji pretendenti na ovu laskavu titulu.

KAKO STIĆI: Plateia Ag. Georgiou i Dimitriou Gounari odos

RADNO VREME: Utorak – petak: 9 – 19 h

.

.

Rotonda, mozaici © Ivana Dukčević

.

.

Ostaci palate Cara Galerija

.

.

S donje strane ulice Egnatia, tačno preko puta trijumfalne kapije – Kamare, pređite ulicu i krenite ka moru. U ulici koja je delom pešačka zona, ubrzo ćete naići na prazan prostor između zgrada sa arheološkim nalazištem, ostacima palate cara Galerija, i delovima hipodroma. Osim u Srbiji, na arheološkom nalazištu Gamzigrad kod Zaječara (Felix Romuliana je 2007. proglašena UNESCO-vom svetskom kulturnom baštinom), i ovde možete videti ostatke kompleksa prve palate cara Galerija, ali u nešto lošijem stanju. Zbog mnogobrojnih osvajača, arheološka nalazišta severne Grčke prilično su slabo očuvana (osim izuzetaka, na pr. Vergina). Mnogi predmeti s ovog lokaliteta pronađeni su netaknuti ispod nivoa zemlje, a većina se čuva se u Arheološkom muzeju Soluna.

KAKO STIĆI:  Pešačka ulica Dimitrious Gounari, nizbrdo od Kamare ka obali mora / nalazi se na otvorenom prostoru.

.

.

.

.

Ostaci Palate cara Galerija © Ivana Dukčević

.

.

Bela kula – Lefkos Pirgos

Λευκόσ Πύργοσ (deo Vizantijskog muzeja)

.

.

U centru grada, na obali mora uzdiže se cilindrična, kamena građevina – Bela kula (na grčkom Lefkos Pirgos), simbol grada Soluna. Tik uz more, na početku parka i šetališta, ova kula, ujedno i muzej, dobra je odrednica za one koji se lako izgube u nepoznatom gradu. Kula je deo nekadašnjih gradskih zidina (koje su uništene 1866), i nalazi se kod istočnog ulaza u Solun. Nekada je odvajala Jevrejsku četvrt od ostatka grada (u ovoj četvrti je živelo oko 50.000 Jevreja prognanih iz Španije). Kulu su početkom XVI veka sagradili Turci na temeljima starije, vizantijske kule iz XII veka, kao deo odbrambenog sistema grada, sedišta garnizona, ali i za potrebe zloglasnog zatvora.

.

Prema nekim izvorima, za izgled Bele kule bio je zadužen čuveni arhitekta sultana Sulejmana Veličanstvenog – Sinan, poreklom poturčeni Grk iz Kapadokije, isti onaj veliki graditelj zaslužan za Most na Drini (kod Višegrada), delove palate Topkapi, Sulejmanovu i neke druge džamije Istanbula, ali i mnoge odbrambene kule širom Osmanskog carstva (kula u Valoni, u Albaniji, na primer). Tokom turske okupacije u njoj su ubijani janjičari, i ne samo oni, pa je iz ovog razloga kula dugo nosila naziv „Krvava kula“ ili „Crvena kula“. Tek po oslobođenju od Turaka, nakon Prvog balkanskog rata, 1912. godine grčki kralj Georgije I naredio je da se kula ofarba u belo i simboličnim „čišćenjem“ prekinuo lanac njene krvave istorije (interesantno je da je isti kralj ubijen godinu dana kasnije nedaleko od kule). Kula je postala dom jednom delu kolekcije solunskog Muzeja vizantijske kulture – istorije grada Soluna (kolekcija skulptura i fresaka, delova podnih i zidnih mozaika, ikone, novčići, stari spisi, grnčarija, predmeti od stakla i metala, itd). Iako kula već dugo nije bele već više sivkaste boje, njeno ime je do danas ostalo isto.

.
Tačno preko puta Bele kule, na račvanju ulica Vasilias Sofias i Germanou Nikolaou  nalazi se Državni teatar (Kratiko Teatro / Κρατικο Θεατρο), takođe galerija slika i biblioteka. Tokom skoro čitave godine u teatru se organizuju dramske i baletske predstave.

.

KAKO STIĆI:  U centru grada, na obali mora: Odos Nikis i Odos Pavlou Mela.

RADNO VREME: Utorak – nedelja: 8.30 – 19 h. Zatvoren: ponedeljkom i praznicima.

.
ULAZNICE: Oko 5 evra, deca do 18 godina starosti – besplatno (ili: objedinjena ulaznica sa Vizantijskim muzejem).

.

.

Bela kula © Ivana Dukčević

.

.

Spomenik Aleksandru Velikom © Ivana Dukčević

Spomenik Filipu II Makedonskom © Ivana Dukčević

.

.

Arheološki muzej

Αρχαιολογικο μουσειο

.

.

U blizini Bele kule nalazi se jedan od najinteresantnijih arheoloških muzeja Evrope, solunski Arheološki muzej. Poseduje ogromnu arheološku zbirku počev od perioda praistorije, sve do kraja starog veka, uključujući i artefakte iz grobnice Filipa Makedonskog (deo se nalazi na lokalitetu grobnice, u Vergini) i jedan od retkih rukopisa na papirusu pronađenih u Grčkoj, iz III veka pre nove ere. Postavka muzeja podeljena je u nekoliko celina: Praistorija; Nastanak prvih gradova (11000 – 700 godine pre nove ere); Makedonija od VII veka p. n. ere do kasne antike; Solun, metropola Makedonije (ostaci Galerijeve palate i još nekoliko antičkih ruševina u gradu, i mozaike iz perioda helenizma); i Makedonsko zlato. U muzeju može da se vidi rekonstrukcija antičkog jonskog hrama, kao i multimedijalna prezentacija: Gde je sakriven antički grad i tura kroz kompleks Galerijevih spomenika.

KAKO STIĆI: Manolis Andronikou 6

RADNO VREME: April – septembar: ponedeljkom 13 – 19 h, utorak – petak: 8 – 19 h, vikendom: 8 – 15 h / Oktobar – mart: pon 10.30 – 17 h, utorak – petak: 8 – 17 h, vikendom: 8.30 – 17 h.

.
ULAZNICE: 8 evra za odrasle / deca ispod 18 godina: besplatno / Kombinovana ulaznica za ovaj muzej i susedni Muzej Vizantijske kulture: 10 evra.

.

.

Arhitektura grada © Ivana Dukčević

.

.

Arheološki ostaci ispred Rotonde © Ivana Dukčević

.

.