Posted on 18 mar 2015

/ off

IRAN – Isfahan (Esfahan)

“Isfahan je pola sveta!”

– persijska izreka

Od Jazda ka zapadu, stotinama kilometara skoro do Teherana sa severne strane autoputa prostire se pustinja. Sat i po vožnje kolima od Naina ka jugu kolima stižemo do mesta broj tri „zlatnog trougla“ iranskih gradova od kulturno-istorijskog značaja, najlepšeg i najkitnjastijeg od svih – Isfahana. Smešten na 1600 metara nadmorske visine iranskog platoa, sa populacijom oko 1,6 miliona stanovnika, bivša prestonica Persije i danas je važan grad, treći po veličini u Iranu sa jednom od najvećih industrijskih zona. „Isfahan je pola sveta“ („Esfahān nesf-e jahān ast“), glasi čuvena persijska izreka koja u jednoj rečenici opisuje zlatno doba ovog grada kada je na početku XVII veka, za vreme safavidske dinastije Šah Abas I proterao Turke Osmanlije iz Persije i proglasio Isfahan prestonicom. Šah Abas I ostao je upamćen i po tome što je balansirajući između Zapada sa jedne i Arapa sa druge strane, uspeo da nađe „sredinu“ i šiitski islam prvi put u istoriji proglasio zvaničnom verom Persije.

Tekst i fotografije deo su publikovane knjige „Umetnost putovanja“ (ISBN 978-86-7963-499-3) u izdanju Samizdata B92, zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, i fotografija, bez dozvole autora (Ivana Dukčević), i izdavača (za Samizdat B92 – Veran Matić).

Isfahan, Prinčev most (Pol-e Khaju), na reci Zajdane bez vode (tokom proleća i leta, voda iz korita reke se pre ulaska u Isfahan usmerava ka pustinjskim gradovima) © Ivana Dukčević

Isfahan, Imamov trg ili „Trg slike sveta“ (Naghsh-e Jahan Square), posle pekinškog Tjenanmena najveći stari gradski trg na svetu (UNESCO) © Ivana Dukčević

Isfahan, unutrašnje dvorište jednog od najpoznatijih etno-hotela (khan-e sonati) Irana – Bekhradi Historical Residence, nekada vile imućnih trgovaca tepisima © Ivana Dukčević

Isfahan, Saborna (ili Petkovna) džamija (Masjed-e Jame)

Isfahan, čajdžinica Azadegan © Ivana Dukčević

Isfahan, devojčice u školskoj poseti palati © Ivana Dukčević

Isfahan, Imamov trg ili „Trg slike sveta“ (Naghsh-e Jahan Square), ulaz u Šahovu džamiju © Ivana Dukčević

Isfahan, jermenska Katedrala Vank © Ivana Dukčević

Masjed-e Sheikh Lotfollah (Šeikova džamija), jedna od deset najlepših džamija na svetu – na vrhu unutrašnjosti kupole, dok kroz proreze prolazi sunčeva svetlost stvara se slika pauna sa skupljenim repom © Ivana Dukčević

Šah Abas I (Shah Abbas I) izgradio je i novo gradsko jezgro – drugi po veličini stari gradski trg na svetu posle pekinškog Tjenanmena – Trg slike sveta (Naghsh-e Jahan Square), površine 510 m x 160 m, koji je kasnije nosio naziv Trg šaha Abasa I i Imamov trg, i koji je UNESCO još 1979. stavio na listu svetske kulturne baštine. Ovaj impozantni trg, sagrađen je kako bi se na njemu igrao – polo, popularan persijski sport na konjima koji su mnogo kasnije zavoleli i oberučke prihvatili Englezi. Čitav trg i okolinu okružuje jedan od najboljih pokrivenih bazara Irana – Bazar-e Bozorg, sa unutrašnjim i spoljašnjim delovima i ponudom kojoj je teško odoleti; Table igre šah (sa druge strane – tavle) na mestu gde je i nastala, sa likovima persijskih prinčeva i princeza; božanstvene kutijice za nakit i olovke od drveta, ili one prefinjene i teške – od kamilje kosti, ručno oslikane motivima iz zlatnog doba Isfahana; metalni tanjirići u plavim nijansama persijskih šara – trodimenzionalni i ručno oslikani; marame, stolnjaci i prekrivači sa motivom „suze“ (koja označava večnost); roba iz kujundžijskih radnji i keramičke pločice sa motivima iz prošlosti; nargile, nakit, začini i istočnjački mirisi…

Monumentalni ulaz u isfahanski bazar – kapija Kejsarije (Qeysarieh Portal), jedno je od četiri arhitektonska obeležja čuvenog trga. Među preostala tri – na tri strane sveta je i jedna od tri bajkovite isfahanske palate Palata Ali Kapu (Ali Qapu) sa reljefnom tavanicom u duborezu akustične Muzičke sobe i freskama persijskih prinčeva i princeza koji sede na ćilimu u bašti i ašikuju. Nedaleko od pomenute, prikaze prave grandiozne gozbe sa igračicama i muzičarima, na zidnim slikama mogu se videti u palati namenjenoj zabavama – Čehel Sotun (Kakh-e Chehel Sotun Palace). Treće i četvrto obeležje Imamovog trga čine dve džamije toliko lepe, da osim što su deo UNESCO-ve svetske baštine, spadaju i među nekoliko najlepših, na svetu.

Isfahan, Imamov trg i Šeikova džamija (Masjed-e Sheikh Lotfollah), jedna od deset najlepših na svetu © Ivana Dukčević

Isfahan, bočice za parfem na bazaru © Ivana Dukčević

Isfahan, Imamov trg ili „Trg slike sveta“ (Naghsh-e Jahan Square) © Ivana Dukčević

Isfahan, Saborna džamija (Masjed-e Jame) © Ivana Dukčević

Arhitektonski gledano, persijske džamije i samim izgledom prilično se razlikuju od turskih i arapskih. Osim dekorativnih kupola nalik turbanima, sa u špic ispupčenim kubetima, monumentalni ulaz persijskih bogomolja ukrašen je reljefno dekorisanim lukom u predvorju (na persijskom iwan), oštro iskošen pri samom vrhu. Plavo-žuta, akustična Šahova džamija (Masjed-e Shah) i ona bež-plava nazvana po njegovom izuzetno cenjenom zetu iz Libana – Džamija šeika Lotfole (Masjed-e Sheikh Lotfollah), sa najfinijom kaligrafskom dekoracijom i „zlatnim paunom“ čiji oblik sa dugim repom kao senku stvara sunce koje se na samom vrhu kupole poigrava sa svetlošću, spadaju u vrhunski domet persijske i svetske sakralne arhitekture. S obzirom da je Iran izuzetno trusno područje, još u ono vreme unutar stubova džamije ugrađeno je olovo kao svojevrstan amortizer u slučaju zemljotresa.

Na samom trgu, u jednoj od uličica ušli smo u preporučenu nam čajdžinicu Azadegan. Unutar pomalo skučenog, uzdužnog lokala sa plafona i po zidovima do nivoa tik iznad glava vise čajnici, stare lampe, ramovi, kutlače, nargile, samovari, i izgledaju kao da će se svakog momenta nekom slučajnošću otkačiti i završiti na stolu za kojim sedimo. Narudžbina u klasičnom smislu ovde ne postoji; bacivši pogled na broj ljudi koji sede za udužnim stolom, konobar se vraća nakon nekoliko minuta i na poslužavniku donosi čajnik sa crnim čajem, staklenim čašama i činiju sa persijskim slatkišima.

Tavanica Muzičke sobe, palate Ali Kapu (Ali Qapu) © Ivana Dukčević

Monumentalna kapija Kejsarije (Qeysariyeh Portal)- ulaz iz bazara na trg © Ivana Dukčević

Isfahan, ručni rad dvoje umetnika u jednoj od radnji na bazaru Bazar-e Bozorg © Ivana Dukčević

Isfahan, šahovske table u zemlji gde su i nastale © Ivana Dukčević

Isfahan, Bazar-e Bozorg – kutije za olovke od drveta i kamilje kosti © Ivana Dukčević

Isfahan, Bazar-e Bozorg © Ivana Dukčević

Isfahan, mešani začin u ponudi na bazaru © Ivana Dukčević

Isfahan, čajdžinica „Azadegan“ © Ivana Dukčević

Isfahan, čajdžinica „Azadegan“ – crni čaj i „širini“, persijski slatkiši © Ivana Dukčević

Masjed-e Sheikh Lotfollah (Šeikova džamija), zvanično jedna od deset najlepših na svetu – na vrhu se vidi deo „paunovog repa“, na mestu gde zraci sunca prolaze kroz vrh džamije i prave sliku u oku posmatrača © Ivana Dukčević

Šeikova džamija (Masjed-e Sheikh Lotfollah) © Ivana Dukčević

Najvažnija i najposećenija od tri stare isfahanske palate – Palata Čehel Sotun (Kakh-e Chehel Sotun Palace) nalazi se u blizini velikog trga, a njena bašta sa jezerom spada u već pomenutih 9 persijskih bašti pod zaštitom UNESCO-a. Palata je imala samo jednu namenu – da ugošćuje zvanice Šaha Abasa I i napravljena je za proslave i zabave. U holu palate, nalaze se ogromne slikarske kompozicije istorijskih događaja, freske koje predstavljaju borbu između Safavida i Osmanlija, Safavida protiv Indijaca (sa svim detaljima u vidu kostima, oružja, itd), ali i život persijskih prinčeva i princeza u palatama: gozbe – igračice i muzičare sa raznim instrumentima, i scene iz bašti – prinčevski piknik, ašikovanje, i slično.

Od centra grada ka reci vodi Bulevar Abasi (Abbasi Boulevard), najpoznatija istorijska avenija u Iranu. Na pola puta do reke, na njoj se nalazi najveći očuvani karavansaraj Persije, pretvoren u jedan od najluksuznijih hotela u Iranu – Hotel Abasi (Abbasi Hotel). U ogromnoj unutrašnoj bašti hotela uređen je park sa drvećem, ružičnjacima i jezercima (po ugledu na persijske bašte) i postavljene stolice sa stolovima za čaj (za goste hotela, ali i za one koji to nisu).

Isfahan, Šahova džamija (Masjed-e Shah) © Ivana Dukčević

Isfahan, Palata Čehel Sotun (Kakh-e Chehel Sotun) © Ivana Dukčević

Isfahan, bašta čuvenog Hotela Abbasi, nekada jednog od najvećih karavansaraja na Putu svile © Ivana Dukčević

Palata Čehel Sotun (Kakh-e Chehel Sotun), proslava persijske Nove godine – Nowruz, na prolećnu ravnodnevnicu © Ivana Dukčević

Reka Zajdane (Zaydaneh Rude) deo je savremene isfahanske misterije, jer od marta do oktobra – ne postoji. Početkom XXI veka, tridesetak kilometara pre njenog ulaza u grad postavljena je brana koja počev od proleća čitav tok vode usmerava ka Jazdu i ostalim pustinjskim gradovima. Ako zažmurite na činjenicu da vode nema, i usmerite pažnju na nekoliko prelepih mostova izgrađenih u XVII veku – u vreme dinastije Safavida, uživaćete u prilično romantičnom prizoru i bez prisustva reke. Između oko kilometra udaljenih – najlepših od svih: Mosta 33 luka (Pol-e Si-o Seh) i Prinčevog mosta (Pol-e Khaju), duž čitave južne strane reke nalazi se šetalište koje vodi kroz park sa drvoredima, cvećem, fontanama, spravama za vežbanje i dečijim igralištima. Popularni Prinčev most, obično je najposećeniji u kasno popodne pre nego što ga u suton osvetle toplim narandžastim svetlom. Čim sunce krene da zalazi, unutar njegovih lukova i prolaza zbog odlične akustike lokalni mladići pevaju popularne arije koje se daleko čuju.

Sa južne strane reke, još krajem XVI veka Šah Abas I deo tadašnjeg predgrađa dodelio je zajednici od preko četrdeset hiljada Jermena koji su ovde stigli bežeći iz grada Džolfe (Jolfa – danas u autonomnoj republici Nahčivan, delu Azerbejdžana), pred invazijom Osmanlija, i u Novoj Džolfi tokom XVII veka izgradili dvadeset i četiri crkve. Danas u Džolfi živi oko pet hiljada Jermena i radi još devet crkava. Iako je glavna i najvažnija crkva u Iranu – Vank Katedrala (Kelisa-ye Vank ili All Saviors Cathedral) obavezna stanica svih turista, obišli smo i one druge, manje važne u uličicama koje je okružuju (Holy Mother of God i Holy Bethlehem). Čudan je i poseban osećaj prisustva hriščanstva – iako drugačijeg od onog poznatog, na prostorima gde mu istorijski odavno više nije mesto, i gde nije očekivan.

Poslednje večeri boravka u Isfahanu, poželeli smo da prisustvujemo nečem posve neuobičajenom. Zurkane (zurkaneh – na persijskom: varzesh-e pahlavāni – „herojski sport snage“) ime je drevnog persijskog sporta, veštine nastale tokom srednjeg veka u vreme mongolskih osvajanja, kada je goloruki narod po selima pokušao da se samoorganizuje i suprotstavi nadolazećem osvajaču (danas je deo UNESCO-ve nematerijalne kulturne baštine). Jednočasovni, večernji spektakl u vežbaonici nalik maloj, kružnoj areni za gladijatore obloženoj pločicama, kombinacija je igre, snage, veštine, uz vežbe sa čunjevima, metalnim spravama i održavanje ravnoteže. Ritam vežbanja sportista unutar borilišta održava majstor koji sedi na specijalnom, visokom drvenom prestolu u ćošku vežbaonice, udarajući o bubanj ili svirajući frulu. Vežbači, ponekad i rvači – pelivani (pehlivan, na persijskom: heroj, šampion) vežbaju bosi, obučeni u majice i šarama izvezene, smeđe kožne bermude dužine do ispod kolena. Samo nekoliko stranaca može prisustvovati treningu ove veštine na listi svetske baštine – te večeri u isfahanu, bilo nas je četvoro. Kratke kožne bermude, bogato dekorisane i izvezene, okačene su na zidu zajedno sa starim fotografijama, čunovima, spravama i drugim predmetima koje govore o ovom sportu i slave persijske pelivane.

Isfahan, sala za doručak jednog od najpoznatijih etno-hotela (khan-e sonati) Irana – Bekhradi Historical Residence © Ivana Dukčević

Iran Isfahan Esfahan, Iran Isfahan Esfahan, Iran Isfahan Esfahan, Iran Isfahan Esfahan, Iran Isfahan Esfahan, Iran Isfahan Esfahan, Iran Isfahan Esfahan

Atrakcije, Iran