Posted on 16 okt 2014

/ off

IRAN – Hamadan, pećina Alisadr, Bisotun i Kermanšah

ZAPADNI IRAN

– Hamadan, pećina Alisadr, Kermanšah, Bisotun, planine Zagros –

300 km jugozapadno od Teherana, u podnožju iranskog, planinskog venca Zagros, na nadmorskoj visini od 1850 metara stigli smo u grad Hamadan. Antička Ekbatana ili Ekbatan, u VIII veku pre nove ere bio je centar Medije – zemlje iz koje je poreklom bila i supruga čuvenog vavilonskog kralja Nabukodnosora – Nabuka, kojoj je sazidao čuvene „viseće vrtove“ kako bi je zelenilo u sred pustinje podsećalo na njenu domovinu. Nakon Medejaca, Ekbatan je postao jedna od četiri prestonice Ahemenida – dinastije persijskih careva kojoj su pripadali čuveni car Darije I, Kserks i drugi.

Tekst i fotografije deo su publikovane knjige „Umetnost putovanja“ (ISBN 978-86-7963-499-3) u izdanju Samizdata B92, zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik Republike Srbije, br. 104/2009 i 99/2011. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta, i fotografija, bez dozvole autora (Ivana Dukčević), i izdavača (za Samizdat B92 – Veran Matić).

Hamadan, ostaci antičke Ekbatane u centru grada (na 1850 m nadmorske visine) i još viši snežni vrhovi zapadnog Irana u daljini, krajem aprila © Ivana Dukčević

Ghar Alisadr, druga najveća vodena pećina na svetu nalazi se 80 km od Hamadana © Ivana Dukčević

Arheološko nalazište Bisotoun (UNESCO), sa antičkim reljefima u stenama © Ivana Dukčević

Magistrala između Hamadana i Kermanšaha na jugozapadu Irana, sa ostacima arheološkog nalazišta Bisotun (UNESCO) u podnožju brda sa desne strane, na nadmorskoj visini od oko 1500 m Iranskog platoa © Ivana Dukčević

Osvežavajući đus od šargarepe, na uličnom štandu u centru Hamadana – u Iranu se šargarepa koristi kao dodatak slatkim jelima, i od nje se najviše prave sokovi i džem © Ivana Dukčević

Da li znate da se u Iranu obavi sedam puta više plastičnih operacija nosa, nego u „silikonskoj“ Kaliforniji – flaster preko nosa kod Iranki (kao na ovoj lutki), ponosni je znak da su obavile plastičnu operaciju © Ivana Dukčević

HAMADAN

Na brdu u blizini centra nalaze se delimično natkriveni arheološki ostaci Ekbatane (Hegmataneh Hill), ni nalik nekadašnjem opisu grada iz antičkih spisa (7 slojeva zidina obojenih različitim bojama, a spoljne – u zlatnoj boji). Tik uz nalazište smestio se solidan, manji Arheološki muzej i jermenska Crkva Svetog Grigorija Stefana. Jermeni su u Iranu prisutni još od XVI veka. Bežeći od Osmanlija, najveći broj njih za vreme vladavine persijskog šaha Abasa I, naselio se u gradu Isfahanu i okolini, a njihove bogomolje mogu se videti i u drugim delovima Irana – i u Teheranu, na primer.

Hamadan, jermenska Crkva Svetog Grigorija Stefana © Ivana Dukčević

Hamadan, ostaci antičke Ekbatane (VIII vek pre nove ere) © Ivana Dukčević

Hamadan, muzej na lokalitetu antičke Ekbatane, srebrne kutlače iz V veka p. n. ere © Ivana Dukčević

Hamadan, Arheološki muzej na lokalitetu antičke Ekbatane © Ivana Dukčević

Hamadan, za vreme našeg boravka u aprilu © Ivana Dukčević

Hamadan, prodavnica marama – hidžaba © Ivana Dukčević

Hamadan, centar grada sa centralnim trgom od kojeg se glavne ulice zrakasto šire ka periferiji (po nacrtu nemačkog arhitekte Friča) © Ivana Dukčević

Zanimljivo je da je idejno, građevinsko rešenje centra modernog Hamadana 1929. godine osmislio nemački arhitekta Frič (Frisch). Nalik Trijumfalnoj kapiji u Parizu, centralne ulice grada Hamadana zrakasto se šire od kružnog trga ka periferiji, u svim smerovima.

U centru Hamadana, stotinak metara od glavnog gradskog trga nalazi se grobnica sa kupolom od cigle sagrađena u XIV veku – Mauzolej Ester i Mordekaj (Tomb of Esther & Mordechai). U srcu muslimanske zemlje, jedan od najsvetijih hebrejskih spomenika i danas posećuju mnogi. Iako se Ester – poreklom Jevrejka, druga žena persijskog cara Kserksa, i njen ujak Mordekaj – u službi cara, dovode u vezu sa hebrejskim nasleđem, mnogi naučnici sugerišu na njihovo još starije, mesopotamsko poreklo s obzirom da njihova imena neodoljivo podsećaju na nazive ranije vavilonske boginje Ištar i boga Marduka.

Malu sinagogu u suterenu i mauzolej iznad nje opslužuje donekle navalenti, stariji rabin, koji je – iako nismo pripadnici judaizma pre nego što smo se dovoljno snašli, ljubazno insistirao da nad nama obavi kratak verski „obred“ (tražeći da mu tokom obreda izgovorimo svoje ime i ime majke), na kraju nas obavestivši da bi bilo prikladno i da ostavimo novčani prilog. Zauzvrat smo dobili nekoliko informacija u vezi samog mauzoleja, i saznali zanimljiv podatak – da u Hamadanu još uvek živi 15 jevrejskih porodica.

Vremešna kamena vrata i stari ključ – rabin za nas otvara mauzolej Ester i Mordekaja © Ivana Dukčević

Hamadan, Mauzolej Ester i Mordekaja, XIV vek © Ivana Dukčević

Hamadan, Mauzolej Ester i Mordekaja © Ivana Dukčević

Hamadan, sinagoga ispod Mauzoleja Ester i Mordekaja © Ivana Dukčević

Petnaestak minuta pešice od sinagoge, uzdiže se moderni toranj – spomenik od betona koji označava mesto gde je sahranjen najpoznatiji persijski lekar svog vremena, cenjen širom tada poznatog sveta – Abu Ibn Sina, na Zapadu znan kao Avicena (preminuo u Hamadanu, u XI veku). Osim što je u 13-toj godini počeo da studira medicinu (a usput, u 10-toj znao da recituje Kuran napamet), Avicena je širom sveta najpoznatiji po svojim delima iz obasti filozofije i medicine („Knjiga lečenja“ i „Oporavak“). Njegov obimni „Kanon (pravila) medicine“ (Al-Qānūn fī al-ṭibb) iz 1025. godine, bio je prvi univerzitetski udžbenik medicine srednjovekovne Evrope i to ostao sve do XIX veka. Mnogi ne znaju da je ovaj udžbenik prvi put preveden s persijskog na latinski u Kremoni – u Italiji, u XII veku, i bio osnova za učenje medicine evropskih studenta kroz vekove. Smatra se jednom od najčuvenijih knjiga iz oblasti medicine, ikada.

U okviru Mauzoleja Avicene nalazi se mali muzej u kojem su izložene sušene biljke koje se u Aviceninim delima pominju kao lekovite, njegove knjige, uključujući i sam „Kanon medicine“, koji (ovaj izloženi) ipak deluje kao nešto mlađa kopija originala iz XI veka.

Hamadan – Mauzolej i muzej Avicene, jednog od najčuvenijih medicinara u istoriji čovečanstva © Ivana Dukčević

Hamadan, Mauzolej i muzej Avicene – Avicenina knjiga Kanon medicine (XI vek), preveden na latinski, bila je glavni udžbenik studentima medicine u Evropi, sve do XIX veka © Ivana Dukčević

Hamadan, Mauzolej Avicene © Ivana Dukčević

**Gandžname (Ganjnameh)**

Na obronku planine, nekoliko kilometara iznad grada Hamadana, tik uz veliki vodopad – popularno izletište lokalaca u prirodi, u steni se nalaze dva reljefna natpisa u klinastom pismu iz V i IV veka pre nove ere, uklesana u steni. Gandžname (Ganjnameh) se nalazio na nekadašnjem Carskom putu cara Darija I (prvom „autoputu“ na svetu, pre rimskih), i u vreme mnogo pre marketinga imao ulogu bilborda – u ovom slučaju obaveštenja antičkim putnicima o tome da su Darije I i kasnije Kserks najbolji carevi, i da su uspešno pobedili svakog koga su naumili, što im je od prvog ikada jednobožačkog – zoroastrijskog boga Ahura Mazde, dato.

Hamadan, Gandžname, V – IV vek pre nove ere © Ivana Dukčević

Hamadan, Gandžname © Ivana Dukčević

Ghar Alisadr

Najveća vodena pećina na svetu

80 kilometara severozapadno od Hamadana, ispod jednog malo neobičnijeg duguljastog, golog brda nalazi se ulaz u Alisadr (Ghar Alisadr), drugu najveću vodenu pećinu na svetu (nakon pećine Hang Son Doong u Vijetnamu koja je pronađena pre nekoliko godina). Zanimljivo je da za razliku od cena ulaznica za mnogo važnije lokalitete i muzeje u Iranu, koje za strance po pravilu koštaju i deset puta više od iznosa koji plaćaju lokalci (ali su i takve – izuzetno jeftine: 2 – 4 evra), ulaz u pećinu Alisadr košta čak 9 US$. Ukoliko uzmete u obzir podatak da 1 litar bezina u Iranu košta oko 0,2 US$, a ručak u restoranu sa supom, glavnim jelom i limenkom koka-kole u proseku oko 5 US$, razumećete da je ulaz u ovu pećinu verovatno najskuplja stvar za koju smo u Iranu na dnevnoj bazi izdvojili novac.

Unutar pećine koja se nalazi u dubini ispod izduženog brda, nalazi se ogromno, uzano „jezero“ dugo oko 17 kilometara, na nekim mestima dubine i do 20 metara. Pećina se obilazi u konvoju od po tri čamca, koji u pedalini „vuče“ zaposleni u pećini (ukoliko su sva tri čamca puna turista, dodatni dobrovoljac za pedalinom nije naodmet). Pre polaska, bilo je potrebno da sačekamo da se formira grupa od minimum desetak posetilaca, kako bi „konvoj“ na čelu sa zaposlenim, krenuo u plovidbu. Kao i na drugim mestima u Iranu koji nisu deo najpoznatijeg „zlatnog trogla“ – Širaz-Isfahan-Jazd, u pećini smo bili jedini strani posetioci.

Tokom plovidbe podzemnom pećinom koja traje oko sat vremena, na određenim mestima čamac smo napuštali kako bismo posetili podzemno „ostrvo“ na „jezeru“. Na nekim mestima pećina se sužava toliko da levu i desnu stranu „klanca“ možete dodirnuti rukama. Ako pećinu Alisadr posećujete u zimskim ili prolećnim mesecima, savet je da obujete gumenu obuću. U suprotnom, na nekim mestima bićete primorani da ugazite u vodu dubine do 10 cm.

Kermanšah (Kermanshah)

Bisotoun i Taq-e Bostan (UNESCO)

Još uvek na iranskom planinskom platou prosečne nadmorske visine 1500 – 2000 metara, jugozapadno od Hamadana delom solidnim magistralnim, delom odličnim autoputem nedaleko od mesta Kermanšah nalazi se Bisotun (Bisotoun). Stenovitu planinu sa velikim brojem reljefnih prikaza iz perioda vladavine careva Darija I i Kserksa (V vek pre nove ere), godine 2006. UNESCO je uvrstio na listu svetske kulturne baštine.

Na reljefu u najvišoj steni, nad obličjima careva nadvio se lik krilatog Ahura Mazde, vrhovnog božanstva zoroastrizma (ili zaratustrizma), najstarije jednobožačke religije na svetu, nastale u antičkoj Persiji nešto pre judaizma u Izraelu (Judeji). U okviru lokaliteta, najzanimljivija je skulptura u steni nagog Herkula, ostavština umetnost antičke Grčke.

Na obodu grada Kermanšaha, u severoistočnom delu oko jezerceta po kojem plove patke nalazi se 900 godina mlađi arheološki park Tak-e Bostan – Taq-e Bostan (IV vek nove ere), sa nekoliko reljefa u stenama koju su uklesali carevi kasnije persijske dinastije Sasanida.

Preko puta arheološkog nalazišta, na rečici u hladu drveća smestilo se nekoliko restorančića sa izdignutim, drvenim postoljima prekrivenim tepisima i jastucima, za ručak u poluležećoj varijanti (tipičnih za Tursku i ostatak Bliskog istoka). U ovakvim restoranima, kao i na gotovo svakom mestu u Iranu dobićete kratak meni koji mahom obuhvata tri verzije kebaba – pileći, jagnjeći i „Baktijari“ (mešani) kebab – tj. ražnjić, sa prilogom u vidu pirinča i nezačinjenom mešanom salatom. Probajte da u Iranu bez dodatnog napora u klasičnom restoranu dobijete nešto drugo osim kebaba. Nije lak zadatak.

Južno od Kermanšaha, krajolik se naglo menja te kroz brda i klance planina Zagros prolazimo kraj rečica na kojima se nalaze ostaci dva sasanidska mosta iz III veka – „Kćerkin ili Devojački most“ (Pol-e Dokhtar – „dokhtar“ na farsiju, tj. persijskom znači isto što i „daughter“ na engleskom – farsi je jezik indo-evropskog porekla). U ovom delu Irana, nalaze se četvrte najveće rezerve nafte na svetu, i jedan od razloga zbog čega oko Irana i vezi sa njim, povremeno nastane politička ujdurma. Prolazeći kroz klance pustim magistralama zapadnog Irana, umesto pastoralnih sela svuda smo u daljini videli rafinerije, sa već poznatim plamenom na vrhu.

Nakon pređenih četiri stotine kilometara, noć je već padala kada smo kolima stigli u drevnu Susu, 40 km od iračke granice, 80 km od Kuvajta i obala Persijskog zaliva.

Hamadan Alisadr Kermanšah Iran, Hamadan Alisadr Kermanšah Iran, Hamadan Alisadr Kermanšah Iran, Hamadan Alisadr Kermanšah Iran, Hamadan Alisadr Kermanšah Iran

Iran