Manastir Ravanica,

Manastir Manasija, Resavska pećina i Lisine

U centralnom delu istočne Srbije, veoma blizu autoputa koji iz Subotice i Beograda vodi ka jugu – ka Nišu i Vranju, nalaze se Ćuprija i Despotovac. U blizini ova dva gradića, u srednjem veku podignuta su dva veoma zanimljiva i istorijski značajna manastira – Manastir Ravanica, u XIV veku i Manastir Manasija, u XV veku. Tridesetak kilometara od Despotovca, na kraju svakog puta kod sela Jelovac možete posetiti jednu od najpoznatijih pećina u Srbiji – Resavsku pećinu, a zatim i vodopad Veliki buk u Lisinama, gde tokom letnjeg perioda u ribnjacima uzgajaju pastrmku i služe u lokalnim restoranima u blizini vodopada.

Lisine, vodopad Veliki buk

Renovirane zidine Manastira Manasija, kod Despotovca © Ivana Dukčević

Manastir Ravanica, kod Ćuprije © Ivana Dukčević

Manastir Ravanica

Manastir Ravanica nalazi se desetak kilometara od Ćuprije i zadužbina je kneza Lazara koju je podigao 1370-tih i 1380-tih godina. U jednom spisu koji je pronađen i koji opisuje gradnju, piše: „… Podiže iz temelja hram u slavu Vaznesenja Gospodnjeg vrlo visok i lep, utvrdi ga na četiri stuba i ozari ga živopisom… Ukrasi ga zlatom i običnim ukrasom; obdari ga bogato raznim sasudima srebrnim i pozlaćenim… Ogradi ga gradom i utvrdi ga sa sedam kula; sagradi trpezariju…. sazida ćelije i prilepi ih uz zid kao ptičja gnezda…. Sagradi i drugi hram koji leži na istočnoj strani u podgorju tog mesta…. i podiže bolnice za bolesne i bolesne monahe, za strance i raslabljenje..“.

Ravanica se smatra prvim i ujedno najistaknutijim sakralnim spomenikom moravske škole u Srbiji, kombinacija dekoracije od crvenkaste cigle i sivkastog kamena. Dekorativni elementi sastoje se iz rozeta, šahovskih polja, stilizovanih biljnih i zoomorfnih motiva – cvetova isprepletenih stabala, grifona, i slično. Dvojni prozori (bifore) i jedan trojni (trifora), bogato su dekorisani. Ktitorske kompozicije u crkvi koje su nastale posle 1392. godine, prikazuju portrete kneza Lazara, kneginje Milice i njihova dva maloletna sina, Stefana i Vuka. Nekoliko freski u severnoj i južnoj pevnici crkve predstavlja figure svetih ratnika, ali se najznačajnijih freskama smatra kompozicija Ulazak Hrista u Jerusalim i Uspenje Presvete Bogorodice.

Posle Kosovske bitke i smrti kneza Lazara, njegove mošti prebačene su u Ravanicu 1392. godine, koja postaje mesto hodočašća. Ravanica prerasta u monašku školu i kulturni centar gde se neguje pisana književnost. Ostalo je zapisano da je Ravanica pustošena i paljena četiri puta između XIV i XVIII veka, Godine 1459, Turci su iz Ravanice odneli svo zlato i srebro, ali sama crkva nije skrnavljena. Prema jeromonahu Stefanu Daskalu, 1690. godine patrijarh Arsenije III Čarnojević beži od Turaka preko Dunava kada mu se pridružuju monasi Manastira Ravanice koji sa sobom nose mošti kneza Lazara i Jefimijin pokrov, kao i najnužniji crkveni inventar, i nakon 40 dana pešačenja zajedno stižu u Sent Andreju, u Ugarsku. Kasnije mošti premeštaju u Manastir Vrdnik, na Fruškoj Gori. Od tada, Manastir Vrdnik se naziva i sremska Ravanica. Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve, 1954. godine donosi odluku o konačnom premeštanju moštiju kneza Lazara nazad u njegovu zadžbinu, Ravanicu. Ova odluka je sprovedena 1988. godine.

Manastir Ravanica, u selu Senje kod Ćuprije

Manastir Ravanica u moravskom stilu © Ivana Dukčević

Manastir Ravanica © Ivana Dukčević

Manastir Ravanica, dekoracija sa grifonima © Ivana Dukčević

Manastir Ravanica © Ivana Dukčević

Manastir Ravanica, monaški konaci © Ivana Dukčević

Manastir Manasija

Po naredbi despota Stefana Lazarevića (1389-1427), godine 1407. počela je gradnja Manastira Manasije i Crkve Svete Trojice u okviru zidina, koja je završena 1418. godine. Konstantin Filozof zapisao je da je u to vreme „despot Stefan u Resavi naselio mnogougledne monahe“ i da je „manastiru priložio sela i vinograde, ikone zlatom i biserjem ukrašene, knjige službene, odežde i sasude crkvene“, želeći da njegova zadužbina postane značajno duhovno i kulturno sedište. Od XV veka, u manastiru se razvio značajan prevodilački i prepisivački rad, i sprovođena je pravopisna reforma.

Despot Stefan, iznenada je preminuo 1427. godine, i sahranjen u manastiru. Godine 1439, Turci prvi put osvajaju ove predele i dolaze u posed manastira. Iako je jedno vreme služio kao tursko vojno utvrđenje, godine 1515. granica Osmanske imperije se pomera ka severu, i manastir gubi na značaju. Zanimljivo je da je 1832. knez Miloš Obrenović posetio Manasiju i tada naredio da se popišu svi manastiri i crkve u Srbiji. Izveštaj iz Manasije bio je da je manastir u lošem stanju i da je bratstvo u opasnosti jer iz zidova stalno ispada kamen, te je obnavljanje jednog dela manastira obavljeno do 1844. godine. Sredinom XIX veka, nastojitelj Manasije, Evgenije Simonović sazidao je na imanju novu vodenicu i barutanu, obnovio manastirski konak i nabavio nove odežde i crkvene sasude. Ruska carica Marija Aleksandrovna, darovala je manastiru „Četvorojevanđelje“ u srebru i zlatu i pozlaćeni krst.

Godine 1927, Srpska pravoslavna crkva kanonizovala je despota Stefana Lazarevića kao „Svetog Stefana despota srpskog“, i ustanovila dan kada se njegovo ime proslavlja – 1. avgusta. Godine 1954, Manasija postaje ženski manastir.

Vodopad Veliki buk, Lisine

Veliki Buk ili Lisine je vodopad u istočnoj Srbiji, na padinama Beljanice. Nalazi se na rečici Vrelu, desnoj pritoci Resave. Smešten je na oko 380 metara nadmorske visine, u blizini Resavske pećine. U podnožju je formirano jezerce male dubine. Zajedno sa izvorom Vrela, pod zaštitom je države kao spomenik prirode „Vodopad Lisine“ i kao objekat geonasleđa Srbije. Vrelo sakuplja vode sa širokih kraških predela Beljanice, a direktna hidrografska veza ustanovljena je sa rekama ponornicama iz uvala Rečke i Busovate. Vodopad Lisine visine 25 metara, dugo je smatran najvišim vodopadom u zemlji, dok 1990-ih nisu otkriveni vodopadi na Staroj planini.

Lisine

Manastir Manasija i Ravanica, Manastir Manasija i Ravanica, Manastir Manasija i Ravanica.

Srbija