Đerdapska klisura

od Srebrnog jezera, do Kladova i Trajanovog mosta

Severoistočna i istočna Srbija, duž Dunava i granice s Rumunijom, prirodom i istorijom spada u neke od najzanimljivijih delova zemlje. Osim Manastira Manasije u Despotovcu i antičkog, rimskog logora Viminacijum, između Srebrnog jezera i Kladova – duž Đerdapske klisure, ali i zapadnije – do Gamzigrada i palate Feliks Romulijana (UNESCO), nalaze se neka od najzanimljivijih mesta – rute koje mogu da budu deo dvodnevnih ili trodnevnih izleta duž ovog dela Srbije: srednjovekovna tvrđava Golubac, praistorijsko naselje Lepenski Vir, ali je ne tako daleka osmanlijska tvrđava Ram.

Srebrno jezero © Ivana Dukčević

Ostaci mosta rimskog cara Trajana (II vek nove ere) © Ivana Dukčević

Jedno od najpopularnijih vikend mesta u Srbiji, predstavlja 14 kilometara dug, ograđeni rukavac reke Dunav – lučnog oblika, koji se nalazi udaljen 2 kilometra od Velikog Gradišta. Prosečne širine od oko 300 metara, veoma je nalik jezeru zbog čega „pogrešno“ nosi ovaj naziv. Duž vikend naselja i u blizini hotela „Srebrno jezro“ – sve do auto-kampa, u jednom delu obale postoji šetalište i plaža koja je leti prepuna kupača. Jezero je veoma bistro i u njemu živi nekoliko vrsta ribe: som, smuđ, šaran, štuka i amur. Najveći šaran koji su ribolovci ovde ulovili, težio je 44 kilograma. Osim jedinog hotela, ostatak kapaciteta na Srebrnom jezeru čine privatne kuće, od kojih su neke veoma lepo uređene za smeštaj gostiju. Razdaljina između Srebrnog jezera i Beograda je 130 km.

Srebrno jezero © Ivana Dukčević

Oko 20 kilometara od Velikog Gradišta, na samom ulazu u Đerdapsku klisuru – na mestu gde je Dunav najširi – čak 6,5 kilometra, nalazi se veličanstvena srednjovekovna Tvrđava Golubac (Golubačka tvrđava).

Prvi zapisi o Golubačkoj tvrđavi su iz 1335. godine, iako se zna da je podignuta ranije. Nije poznato ko je i kada podigao tvrđavu i da li je to bilo pre ili tokom sukoba Ugarske i Srbije koje je započelo nakon smrti kralja Dragutina, ali se pretpostavlja da su tvrđavu sazidali Ugari ili Srbi. Pisani zapisi pominju da je na ovom mestu bilo ugarsko vojno utvrđenje. U ugarskoj povelji iz 1337, navodi se da je vlastelin Nikola Banfi (za koga se izdaje povelja), 1335. godine boravio u Golupcu, u tvrđavi sa ugarskom vojnom posadom koja to ostaje sve do vremena nakon raspada Dušanovog carstva. Posle smrti ugarskog kralja Ludovika – vladara Mačve, Beograda i Golupca, 1382. godine, knez Lazar je napao Golubac, ali nije poznat tačan ishod opsade. Iako je osvojio delove desne obale Dunava i Save, izvori ne pominju njegovo zauzimanje tvrđave. Oko 1390. godine, Golubac su prvi put osvojile Osmanije na čelu sa Bajazitom I, ali je već naredne godine ugarski kralj Žigmund započeo kontranapade.

Golubačka tvrđava postala je deo Srbije između 1402. i 1410. godine. Despot Stefan ju je obnovio i proširio sagradivši čitavo spoljašnje utvrđenje, a u priobalnom prostoru i palatu. Konstatin Filozof – biograf Despota Stafana, napisao je da je Stefan po povratku iz Carigrada 1410. godine – gde je učestvovao u bici između Bajazitovih sinova, prešao u svoj grad Golubac, kao i da je nešto kasnije, nakon izgubljene bitke kod Jedrena, sam Despotov saveznik Musa prebegao u Golubac. S obzirom da Stefan nije imao dece, po ugovoru sklopljenom u Tati 1426. godine njegov naslednik Đurađ Branković, bio je dužan da vrati ugarskom kralju dobijene posede u zamenu za priznanje Đurađa kao naslednika.

Zanimljivo je poreklo naziva ove tvrđave. Njeno ime je na srednjovekovnim mapama ispisano na različitim jezicima koje u prevodu – kao i na srpskom – imaju reč „golub“: Galambas, Galambocz, Colombazo, Columbaz, Columbarum, Taubersburg, Tawbenstein, Peristerin, Giwerdzinlik. Jedna od najpoznatijih srednjovekovnih legendi govori o osmanskom zapovedniku grada koji se zaljubio u lepu meštanku Golubanu i hteo da bude deo njegovog harema. Odbivši ga, Golubana je kažnjena tako što je okovana za stenu da bi se pokajala, i što ju je odvelo u smrt. Navodno je po njoj, tvrđava je dobila ime Golubac.

Na internet stranicama Golubačke tvrđave piše da se jedna od stena koja viri iz Dunava danas po ovom događaju naziva „Baba-kaj“ i da to na turskom znači ” pokaj se”, međutim na turskom jeziku „baba“ znači „otac“, a kaj „tobogan“. „Pokaj se“ se na turskom kaže: Tövbe edin, a reč „pokajanje“ – pişmanlık.

Na zvaničnim stranicama Golubačke tvrđave može da se pročita i zanimljiv podatak iz istorije tvrđave, kao rezultat ugovora u Tati:

„Despot Stefan Lazarević je umro 1427. godine. Na osnovu ugovora u Tati, Žigmund je odmah zatražio svoje teritorije nazad, i već oktobra 1427. godine Đurađ Branković je vratio Beograd. Zapovednik Golupca, vojvoda Jeremija, odbio je da preda Golubačko utvrđenje, tražeći sumu od 12 000 dukata, jer je navodno toliko dao despotu Stefanu za držanje grada. O ovome je navodno podnosio i dokument, ali je Žigmund osporavao tačnost dokumenta i pečata, zbog čega je Jeremija prodao Tvrđavu Osmanlijama. Shvativši da ima opasnog neprijatelja na svom pragu, ugarski kralj je iste godine sagradio utvrđenje Laslovar na suprotnoj dunavskoj obali, odakle je aprila 1428. godine, sa velikom flotom i vojskom od 30 000 ljudi, opseo Golubačku tvrđavu. Vest o dolasku dodatne osmanske vojske poremetili su Žigmundov uspešan početak opsade. Ugarski kralj je sklopio primirje, ali su Osmanlije napale njegove trupe tokom povlačenja. U nastalom metežu Žigmund se jedva spasao. Ugarski vlastelini, bračni par Rozgonji, prebacio ga je u Laslovar , dok je poljski vitez Zaviša Crni štitio kralju odstupnicu, doživevši teško stradanje. Golubačka tvrđava je nakon bitke ostala pod Osmanlijama, koji su je pretvorili u bazu osmanske rečne flotile opremljene sa sto lađa. Žigmund se nije pomirio sa gubitkom strateški važne Golubačke tvrđave i nastavio je da je napada sve do svoje smrti. Pisani izvori pominju da je Golubac stradao 1432. godine prilikom osmanskih intervencija u Vlaškoj protiv vojvode Vlada Drakule…“

Iako su Segedinskim mirom iz 1444. godine, Golubac i još 20 gradova pripali despotu Đurđu Brankoviću, deset godina kasnije sultan Mehmed II tražio je da mu se vrate Smederevo i Golubac. Brankovićev naslednik – despot Lazar Đurđević, sklapa primirje sa Osmanlijama i Golubac do 1458. godine ostaje u posedu Srbije. Deo Osmanskog carstva pod vlašću Mehmeda II, Golubac postaje u avgustu 1458. godine. Iako se čitav grad predao Turcima, navodno je zapovednik Golupca rešio da se zatvori u kulu, i o konopcu spuštao kofu u Dunav da utoli žeđ u veri da će izdržati. Međutim, turski vojnici su kanap svaki put isekli, i on se na kraju predao.

Golubac se kao mesto sukoba poslednji put pominje u velikoj akciji Matije Korvina, ugarskog kralja, protiv Osmanlija 1481. godine. Sudbina grada konačno je određena ugarsko-turskim ugovorom o miru 1503. i 1519. godine, po kojem je Golubac ostao pod osmanskom vlašću. Granice turske imperije se potom pomeraju na sever, a Golubačka tvrđava kao pogranični grad gubi na značaju. Do 1683. godine bio je u osmanskom posedu, a potom ga zauzima austrijski car Leopold I do 1690. godine, kada ga ustupa Ugarima. Požarevačkim mirom 1718. ponovo je dodeljen Osmanlijama i pod njihovom upravom ostaje do Prvog srpskog ustanka, kada postaje srpski grad. Gušenjem Prvog srpskog ustanka, ponovo se vraća u osmanske ruke. Pod srpskom upravom je opet od Drugog srpskog ustanka.

Golubačka tvrđava © Ivana Dukčević

U središnjem delu Đerdapske klisure, nalazi se arheološko nalazište Lepenski Vir. Naselje iz perioda mezolita i ranog neolita, otkriveno je u avgustu 1960. i nedugo potom – 1971. premešteno na nivo 29,7 metara viši od originalnog. Razlog ovome bila je izgradnja brane Đerdap kod Kladova, čijim je puštenjem nivo Dunava u klisuri značajno podignut.

Najstariji ostaci naselja Lepenski Vir datiraju iz perioda između 9500. i 7200. godine pre nove ere, a najmlađi iz perioda oko 5500. godine pre nove ere. Osim oblutaka, žrtvenika i ostataka najranijih skloništa nalik primitivnim verzijama kuća, najčuveniji ostaci Lepenskog Vira su „ribolike“ ljudske glave, koje se danas mogu videti u Narodnom muzeju u Beogradu.

Đerdapska klisura, Lepenski Vir © Ivana Dukčević

Galerija najpoznatijih skulptura Lepenskog Vira @ Wikipedia na srpskom

Donji Milanovac – skulptura mamuta, praistorijske životinje čiji su skeleti pronađeni i u ovom delu Srbije © Ivana Dukčević

U okviru ruševnih ostataka carskog Foruma u Rimu, nalazi se mermerni stub cara Trajana iz 110. godine nove ere, gde je reljefnom kompoziciom u krug čitave visine stuba opisan kompletan sled događaja Trajanove vojne ekspedicije i pobede nad Dačanima. Nama najzanimljiviji detalj stuba je onaj na kojem se nalazi jedini sačuvani prikaz jedinog mosta na ovom delu Dunava i Đerdapske klisure ikada podignutog. Naime, kada je car Trajan krenuo u pohod na Dakiju (danas Rumuniju), postavio je o tome u kanjonu Dunava „obaveštenje“ – Trajanovu tablu (Tabula Traiana) – koja se danas zbog podizanja nivoa Dunava vidi samo sa reke. Kako bi prešao na dačku stranu, sazidao je most preko Dunava dužine jednog kilometra, čiji su ostaci i danas vidljivi 4 kilometra istočno od današnjeg Kladova sa srpske, ali i preko puta – sa rumunske strane reke (u gradiću koji se zove Turnu Severin). Niko posle Trajana, sve do podizanja brane 1970-tih nije uspeo da u ovom delu premosti Dunav.

Đerdap – Golubac – Kladovo, Đerdap – Golubac – Kladovo, Đerdap – Golubac – Kladovo, Đerdap – Golubac – Kladovo, Đerdap – Golubac – Kladovo

Srbija