Manastir Studenica

(UNESCO)

Osim Starog grada Rasa, Petrove crkve i Sopoćana na jugozapadu Srbije, i grupe crkvi i manastira na Kosovu i Metohiji (Dečani, Bogorodica Ljeviška, Pećka patrijaršija i Gračanica), još od 1986. godine i Manastir Studenica nalazi se na listi UNESCO-ve svetske kulturne baštine. Manastir je sazidan 1196. godine, oko 57 km južno od Kraljeva, i njegov ktitor je bio veliki župan Raške, Stefan Nemanja (1113-1199), rodonačelnik prve srpske dinastije Nemanjića. Zajedno sa trećim, najmlađim sinom Rastkom – potonjim Svetim Savom, Stefan Nemanja smatra se osnivačem srpske crkve, zbog čega crkva Stefana slavi kao Svetog Simeona Mirotočivog.

Manastir Studenica, manastirska Crkva Uspenja Presvete Bogorodice © Ivana Dukčević

Manastir Studenica © Ivana Dukčević

Manastir Studenica, zvonik iz XIII veka (pirg)

Kao najmlađi sin vlastelina Zavide, Stefan Nemanja zbacio je s vlasti najstarijeg brata Tihomira (imao je još dva brata – Miroslava i Stracimira) i odbacio vrhovnu vlast Vizantije, čime je započeo napade na vizantijske teritorije i završio širenje svoje vlasti na oblasti: Zeta, Kosovo, Travunija, Zahumlje, delove Bosne i oblast oko Neretve. Širenje teritorija okončano je nakon poraza na Moravi 1190. godine, kada je Raška simbolično postala vizantijski vazal, ali je Nemanji ipak priznat veći deo do tada osvojenih teritorija.

Unutar svoje teritorije, sazvao je sabor protiv bogumila u Raškoj, nakon čega se uz pomoć vojske surovo obračunao sa sledbenicima ovog učenja koje je smatrano jeretičkim. Bio je odan vazal vizantijskom caru Manojlu Komninu i od 1172. slao mu je pomoćne vojne odrede koji su učestvovali u bici kod Miriokefalona 1176. godine vođenoj sa Turcima Seldžucima. Međutim, nakon smrti cara, Stefan Nemanja je odlučio da uđe u saveze protiv Vizantije. Godine 1188, poslao je svoje poslanike u Nirnberg na pregovore sa rimskim carem Fridrihom I Barbarosom.

Vladavinu Stefana Nemanje karakteriše početak podizanja monumentalnih vladarskih zadužbina, i stvaranja autentičnog stila u sakralnoj arhitekturi poznatog kao Raški stil, za čiji početak se uzima gradnja Đurđevih stupova. Manastir Studenicu podigao je sebi kao mauzolej, a Hilandar na Svetoj Gori obnovio iz temelja zajedno sa sinom Savom 1198. godine. Sa vlasti se povukao i zamonašio na saboru 1196. godine uzevši ime Simeon, i njegove mošti nalaze se u Manastiru Studenici. Za naslednika je odredio svog srednjeg sina Stefana Prvovenčanog (vladao: 1196-1228). Stefan Prvovenčani oženio se Evdokijom – ćerkom vizantijskog cara Aleksija III, kako bi bio priznat i od strane Vizantije.

Manastir Studenica, manastirska Crkva Uspenja presvete Bogorodice

Manastir Studenica, manastirska Crkva Uspenja presvete Bogorodice © Ivana Dukčević

Manastir Studenica © Ivana Dukčević

Manastir Studenica okružen je kružnim zidinama u čijem se središtu nalaze četiri crkve: Bogorodičina crkva (manastirska Crkva Uspenja Presvete Bogorodice), Kraljeva crkva (Crkva Svetih Joakima i Ane, 1314) – obe sazidane u mermeru, Crkva Nikoljača i još jedna crkva posvećena Svetom Jovanu Krstitelju, koja je sačuvana samo u temeljima. Manastir je podignut između 1186. i 1196. u „predelima lovišta zverova“ i posvećen Uspenju Presvete Bogorodice. Gradili su ga najbolji primorski majstori sa Jadranske obale. Manastir je najpoznatiji po predivnom freskoslikarstvu koje su prvobitno oslikali grčki majstori oko 1208. godine. Kada je manastir završen, Stefan Nemanja se povukao u svoju zadužbinu i presto ustupio svom sinu Stefanu Prvovenčanom. Kasnije je otišao u Manastir Hilandar, gde se zamonašio.

Pod starateljstvom Svetog Save koji je pomirio svoja dva zavađena starija brata – Stefana i Vukana, Studenica je postala duhovni centar srednjovekovne Srbije. Sava je napisao Studenički tipik gde je ustanovio kako treba da izgleda monaški život u manastiru, a u Žitiju Svetog Simeona (svog oca) koji je takođe napisao, ostavio je svedočenja o duhovnom i monaškom životu tog vremena. Studenica je uživala pažnju i drugih članova dinastije Nemanjića. Kralj Radoslav je 1245. dodao crkvi pripratu, a potonji kralj Milutin sazidao malu crkvu posvećenu Svetim Joakimu i Ani.

Crkva Svetih Joakima i Ane © Ivana Dukčević

Kraljeva crkva Manastira Studenice – Kralj Milutin kao ktitor © Ivana Dukčević

Od pada poslednje srednjovekovne srpske države 1459. godine, Turci su često napadali manastir. Prva restauracija izvršena je još 1569. godine kada su freske Bogorodičine crkve ponovo naslikane. Zatim je početkom XVII veka usledio požar i zemljotres, kada su neki istorijski dokumenti i značajan deo umetničke baštine zauvek izgubljeni. U manastiru se nalazi plaštanica Antonija Iraklijskog iz XIV veka, a u okolini manastira nalaze se Gornja i Donja Savina isposnica.

Zapadno od Bogorodičine crkve nalazi se trpezarija, sazidana od kamena još za vreme Svetog Save, dok se na zapadnoj strani nalazi zvonik iz XIII veka (pirg). Severno od trpezarije su konaci iz XVIII veka, koji danas čine muzej brojnih dragocenosti iz riznice Studenice. Arheološkim istraživanjima 2012, na prostoru manastirskog kompleksa otkriveni su ostaci još dve crkve iz XIII veka.

SMEŠTAJ u Konaku Manastira Studenice

Početkom 2000-tih, jedan deo monaških zgrada Manastira Studenice otvoren je za noćenje i boravak putnika namernika – turista iz zemlje ali i inostranstva, gde za oko 10 evra dnevno osim spavanja u monaškim sobama dobijate i obroke koje monasi sami spremaju. Ukoliko u manastir dođete u vreme posta, dobićete isključivo posnu hranu. Smeštajni kapacitet manastirskih konaka je 90 gostiju, u jednokrevetnim i višekrevetnim sobama. U konacima postoji otvoren trem, gde može da se sedi i degustira studeničko vino ili rakija koje prave monasi, ili neki od čajeva od lekovitog bilja. Kontakt telefon: +38164 6467492 / konakstudenica@gmail.com

Srbija